Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

Dat 10. capittel.
Van die custe van Indien en die havens ende plaetsen daer aen gelegen.

⁺De custen van Indien heeft haer beghinsel van die mont ofte inwijck van Cambaja, van 't eylandt ghenaemt Das Vaquas, als verhaelt is, welck is die rechte custe, die alleenlick in geheel Orienten wort ghenaemt Indien, ende buyten ⁺dien hebben andere particuliere namen, als Mossambique, Melinde, Ormus, Cambaja, Choramandel²⁾, Bengala, Pegu, Malacca &c., als wy op zijn plaetse sullen verclaren, ende eensdeels verclaert hebben. So is te weten, dat dese custe van Indien beghint vande stadt Daman, ofte 'teylandt de Vaquas, ende streckt also z. ten o. aen, tot die C. de Comorijn, alwaerse voleyndt, ende zijn in als 180. mylen, op welcke custe ligghen dese naervolghende steden ende havens, die de Portugesen onder haer ghewelt hebben ⁺ende besitten met hare fortressen: ten eersten Daman, van daer 15. mylen op 19½. graden die stadt Basaijn, van Basaijn 10. mylen op 19. graden die stadt ende fortresse Chaul, van Chaul tot Dabul³⁾ zijn 10. mylen, ende leyt op 18. graden, van Dabul tot die stadt ende het eyland van Goa zijn 30. mylen, welck leyt op 15½. graden.

Alle dese bovenghenoemde steden en fortressen besitten die Portugesen, uytghenomen Dabul, dat zy ghehadt hebben, ende over langhe jaren weder verloren⁴⁾. Die custe van Goa tot Daman ofte den inwijck van Cambaja wort gheheeten van die van Goa ⁺die custe ofte 'tlandt van Noorden. Ende van Goa tot die C. de Comorijn wert gheheeten die custe ofte 'tlandt van Suyen, maer meest die custe van Malabar.

+ Principael Indien begint t'eyndes van Cambaya.

+ Verclaringhe, wat deel in Orienten alleen Indien ghenaemt wort, als mede hoe d'ander deelen heeten.

2) Skr. Cholamaṇḍala, d.i. Chola-rijksgebied; Tam. S'olamaṇḍalam, gewestelijke uitspraak Choramaṇḍalam.

+ Beschryvinge der groote als ooc der steden ende havens in ende ontrent principael Indien.

3) Dabul tussen Chaul en Goa ligt op ± 17^o30′ N.B.

4) Veroverd in 1509, doch wederom verlaten; in 1522 werd de stad schatplichtig aan Portugal, aan welke verhouding echter spoedig een einde kwam. In 1556 werd de stad op nieuw door de Portugeezen genomen, maar niet in bezit gehouden. Zie Danvers, op c. I, 109, 195, 278, 301, 330, 343, 353, 479, 482, 508; II, 21, 24.

+ Aenwijs, hoe die van Goa de custen van Cambaya ende sommighe andere custen heeten.

[p. 49]

Wat die stadt van Goa ende haer ghelegentheyt belangende is, ende oock die declaratie ende beschryvinge van't land van Decan ende Cuncan, ende haer coninghen ende oorspronck, sullen wy ⁺op een ander plaets in't ‖ particulier verclaren, met veel ander ghedenckweerdighe dinghen, soo van die Portugesen als die ingheboren ende Indianen is roerende, waerom wy dat voor dese reijs sullen voorby passeren, ende tracteren alleenelick van d'ander voornoemde steden ende havens, met vervolginghe vande custe. So is te weten, dat alle die voorseyde steden, Daman, Basaijn, Chaul, hebben goede havens, waer grooten handel gedreven wort door gheheel Indien. Alle dese landouwen ende contreyen zijn seer vruchtbaer van rijs, erten ende ander greynen, botter, olie van Indiaensche noten. Olye van olyven en is in gheheel⁺ Orienten gheen, dan die uyt Portugael ghebracht wert, ende ander dierghelijcke waren ende lijftochten hebbense abondant. Zy makender sommige catoenen lywaet, maer weynigh. Die stadt van Chaul heeft groote traffique naer Ormus, Cambaja, 'tRoode ⁺Meer, naer Synde, Masquate, Bengala &c. Heeft veel machtige ende rijcke cooplieden, ende menichte van schepen. Daer is een plaets by, Chaul, welcke is die oude stadt vande ingeboren ende naturalen van 'tlandt, al waer veel soorten van zyde gheweven worden¹⁾ van alle manieren ende coleuren, als grofgreynen²⁾, sattijn, taffettanen³⁾, armesyen⁴⁾ ende dierghelijcke stoff, in so groote menichte, dat gheheel Indien ende alle andere omligghende⁺ plaetsen daer mede gherieft worden, so dat die inwoonders van Chaul daer een groote neeringhe met hebben, die onghesponnen zyde te brenghen uyt China, ende aldaer doen spinnen en weven, ende dan weder die gemaeckte zyden ende stucken⁵⁾ te vervoeren ende te distribueren door geheel Indien. Desghelijcks werden daer ghemaeckt veel ende seer fraye schriftorien, betsteden, vrouwen stoelen, lustigh ende seer cunstigh bedeckt ende overtoghen met lack van allerhande colueren, ende ander dierghelijcke waren, waer mede zy groote hanteringhe hebben. Oock soo is het landt

+ <45>

+ Verclaringhe der vruchten ende commoditeyten deses landts.

+ [15a]

1) Van Chaul afkomstig is de fijne geweven stof, die Tam. s'avuli, Oudjav. tjawěli en tjawǐni, Mak. tjaulu heet. Zie noot 2, blz. 42. Nieuw- Jav. tjawǐni, witte mousseline.

2) Volgens W.N.T.: grein: een soort zijde; grofgrein: een weefsel, waarvan de grondstof, althans gedeeltelijk, van de zijdeworm afkomstig is, een soort van zijde dus.

3) Port. ‘tafetá’, ons ‘taf’.

4) Port. armezim, lichte tafsoort uit Bengalen, effen en gekleurd.

+ Van de stadt Chaul ende vande menigherhande kunstige commoditeyten, die daer bereyt ende op verscheyden landen verhandelt worden.

5) Zal wel betekenen: ‘gerede’ zijde en ‘zijdelakenen’, d.i. zijden weefsels.

[p. 50]

abondant van gengber, ghelijck oock die gheheele custe, maer is aldaer weynigh gheacht.

Dit landt, ghenaemt het Noorder quartier, heeft een seer ghesonde ende ghetemperde lucht, ende wordt ghehouden voor die ghesonste van geheel Indien, want die stadt Diu ende die custe van Malabar is seer onghesont.

Dese Indianen, gelijck oock die van Cambaja, diemen heet Banianen ende Gusarattes, en van't landt binnewaerts van Decam, ⁺die boven op die ‖ berghen woonen, Ballagatte¹⁾ ghenaemt,⁺ diemen heet Decanijns²⁾ ende Canaras³⁾, zijn altemael van geel verwe, sommige wat witter ende sommige wat bruijnder; maer die op de zee-cant woonen, zijn vaelder, ende trecken meer op die swerte verwe; in haer gestaltenisse ende phisionomie van aensicht, lijf ende leden zijn altemael als van dese landen van Europa, ende die vande custe van Malabar, welcke streckt ende begint 12. mylen van Goa zuydtwaerts⁴⁾, ende duert tot die C. de Comorijn, wiens ingeboren men Malabaren noemt, welcke zijn die bewoonen het landt ende custe byde zee, zijn van coluer so swert als peck, ende hebben seer swart ende glat hayr, doch van lijf, leden ende aenghesicht in als gheproportioneert als die van Europa. Dese zijn de beste crijghsluden van gheheel Indien, ende die principaelste vyanden van de Portugesen, die haer ghenoech te doen geven. Ende om te deghe te verstaen dese habitatie, so is te weten, dat alle dese custe, diemen heet van Indien, is het landt ⁺by de zee-kant, streckende die geheele custe langhs 8. oft 10. mylen, leegh landt, welck is het ghene daer wy mensie af maken, ende wort genoemt Cuncam⁵⁾, ende als dan so comter een hoogh land ofte gheberchte, 'twelck in de wolcken raeckt, dat streckt hem van d'een eynde tot d'ander, beghinnende van Daman ofte Cambajen tot die C. de Comorijn, ende den uytersten hoeck van Indien, ende als dan weder vervolgens die ander custe ghenaemt van Choramandel, welck hooghe landt boven plat en schoon

+ Van de verscheyden namen der Indianen, als oock van haer verscheyden colueren ende ghedaenten.

1) D.i. boven-Ghāts; ‘bālā’ is in 't Perzisch ‘boven’.

+ <46>

2) ‘Decanijn’, met ij, die in Van Linschotens tijd hier te lande nog als lange i werd uitgesproken, is 't Port. ‘Deccanim’, een genasaleerde vorm van Hind. ‘Dakhni’, bewoner van Dekkhan (d.i. Zuiderland), doch bij de Portugeezen heeft de benaming een meer beperkte beteekenis; zij verstaan daaronder de bewoners der Mohammedaansche rijken in 't binnenland van Dekkhan.

3) D.z. degenen wier taal het Kanareesch is.

4) Dit is in strijd met het opschrift van het volgende capittel en het begin daarvan.

+ Beschryvinge deser landouwen, ende hoe dat eenighe hooge bergen inde wolcken reijcken.

5) Een hier te beperkte term, die alleen het noordelijke gedeelte aanduidt.

[p. 51]

bow-landt is, ghenaemt Ballagatte ende Decan, ende is bewoont ende gedeelt onder diversche coninghen ende heeren. Die inwoonders ende naturelen worden ghemeenelick ghenoemt Decanijns ende Canaras, ghelijck als wy byde deschriptie van Goa ende hare jurisdictie sullen ordentlijck verhalen, met die afbeeldinghe ⁺ende conterfeytsels naer 'tleven van haer persoon, kercken, huysen, boomen, planten ende vruchten, etc. ‖

+ [15b]