Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

Enkhuizen in Linschoten's tijd

De stad Enkhuizen bekleedde na de val van Haarlem in 1573 een zeer bijzondere positie in de Noordelijke Nederlanden, politiek, religieus en economisch.

Mocht Den Briel in het opstandsjaar 1572 als eerste stad de zijde van de Prins hebben gekozen, deze plaats was ‘door buitenluiden verlost’, niet door eigen kracht. Enkhuizen daarentegen had aan de Hollanders het bemoedigende voorbeeld gegeven van spontaan verzet tegen het Spaanse juk. Van hier uit werden Hoorn en Medemblik bezet. Niet tevergeefs had de Prins in de

[p. XXV]

stad vertrouwen gesteld; een nauwe samenwerking, ook blijkende uit de voorrechten, die nu aan Enkhuizen werden verleend, volgde dan ook op de overgang. Terwijl de Spanjaarden de basis Amsterdam-Haarlem stevig in handen hielden, werden de Westfriese steden steeds meer op eigen actie aangewezen, en bij deze combinatie viel het accent op Enkhuizen.

Op dezelfde ‘eerste dag eens nieuwen levens’, waarop de politieke bevrijding plaats vond, werd door een onbekend gebleven spreker een gereformeerde predikatie ‘in't openbaer over de leening van't excijnshuis op de vismarkt’ gehouden; de volgende dag werd reeds in een kerk gepreekt. De eenmaal begonnen beweging viel niet meer te stuiten, zodat tenslotte de Roomsgezinden hun kerken moesten verlaten ‘ en sich elders behelpen’.

Het meest opvallend nog was de toeneming der bedrijvigheid in het opstandig geworden Enkhuizen. Terwijl Amsterdam, waar nog de Spaanse onderdrukking heerste, door de geusgezinde elementen gemeden werd, stroomden deze nu vrijelijk toe naar de noordelijker gelegen stad, die vooral na de bevrijding van de Zuiderzee, in 1573 op Bossu bevochten, haar vleugels steeds onbelemmerder kon uitslaan. Het is te begrijpen, dat de ommekeer van Amsterdam in 1578, hoe heuglijk dan ook voor de geuzenpartij in't algemeen, toch een lichte schaduw wierp op de economische bloei van Enkhuizen, ook al doordat veel ballingen uit de Amstelstad, die deze bloei bevorderd hadden, nu weer naar hun woonplaats terugkeerden¹⁾.

1) Zie over Enkhuizen: Brandt p. 161 v., 189 v., 195; J.C.H. de Pater in ‘Geschiedenis van Nederland’ III p. 181; H.A. Enno van Gelder: Revolutionnaire reformatie p. 17 v.