Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 2: Neder-Duitschland

Hans mit de yseren Stang'.

En ryk Künnig de harr mael dre schöne Döchter; de harren jeder en gulden Klenod, mit grote Kunst maekt; de ölste harr en gulden Sünn, de twet en gulden Steren, de drürre en gulden Maen. De dre Künnigsdöchter gingen alle Mirdag⁽¹⁾ in ären Rosengorden mit äre Klenoden unn gingen da spatzeeren. Da kemen eenmael dre Rysen unn nemen de dre Künnigsdöchter mit sik weg, unn föerden se in ären Barg'. As de Künnig se nu to Disch ropen leet, da weren se in den ganzen Gorden nich to finden; do würr de Künnig gor so bedröevt, dat he nich wüsz, wo syne Döchter weren; unn he leet dörch dat ganze Lant uetropen, wer em syne Döchter mit äre gulden Klenoden werrerbringen kunn, de sull syn Dochtermann warrn, unn sull dat halv Künnigryk hebben unn na synen Doet dat hele; de olle Künnig harr syne Döchter gor to leew.

Nu weer da en Jung', de weer so stark as en Rys' unn würr heten de starke Hans unn harr en ysern Stang' toen Spatzeerstock. Hans mitte ysern

(1) Mirdag, Mittag.

[p. 232]

Stang' de höer oek daervan, wat de Künnig harr bekannt maken laten; da löep he syne Oellern weg. Nu keem he in en groten Woelt⁽¹⁾, da reis' he väle Dage in; toletzt dröpt⁽²⁾ he daer en Mann, de weer daby Steen to klöwen⁽³⁾. Den birt⁽⁴⁾ he üm Gesellschaft unn fraeg em: ‘Wo heest du?’ ‘Steenklöwer bün ik, wo ik heet, dat weet ik nich,’ weer de Antwoert. ‘Wistu mit my gaen?’ fraeg' Hans mit de ysern Stang'; da sä de Steenklöwer mitten frischen Moet ja. Nu gingen de beiden wyder mit enanner, ümmer wyder in den Woelt henin. Da fünnen se den tweten Dag enen Mann by't Bretsagen; Hans mitte ysern Stang' fraeg' em: ‘Wo heest du?’ ‘Bretsager bün ik; wo ik heet, dat weet ik nich.’ ‘Wistu mit uns gaen?’ De Bretsager besinnt sik nich lang' unn segt ja mit enen frischen Moet. As de dre nu wyder innen Woelt henin kemen, da fünnen se den drürren Dag enen Mann by't Holtklöwen. Hans mitte ysern Stang' fraeg' em: ‘Wo heest du?’ Da antwoert he up: ‘Holtklöwer bün ik; wo ik heet, dat weet ik nich.’ ‘Wistu mit uns gaen?’ Da sä de Holtklöwer oek mit eenen frischen Moet ja unn se nemen em oek mit.

Nu trökken de veer noch lange dörch wilde Woelde unn fünnen kene Hüser unn lebindige Minschen. As dat nu Abent worren weer, unn se nich wussen, wo se de Nacht blywen suln, so steeg Hans mit de yrern Stang' up den höegsten Boem, da see he en grotes Füer. He smeet synen Hoet up dat Füer to, daerna fünnen de annern den Weg, unn se kemen da balt noeg to en grotes Hues. Da weer awer rund üm dat Hues en grote Graben mit Füer; da kunnen se nich dörchkamen. Se gingen nu üm den Graben, da fünnen se en yseren Brügg, de föer' da aewer in dat Hues. Se gingen nu in dat Hues, da weer da in de Dönschenstuev⁽⁵⁾ oek en grot Füer, awerst kene lebindige Seel; unn dat weer doch allens so inricht, as waenden daer welke. Hans mitte yserne Stang' unn syne Kameraden leggen sik dael unn slöpen daer de Nacht; den annern Morgen awer lotten se⁽⁶⁾, wer in dat Hues blyben sul un Äten kaken. Da dröp dat Lot den Steenklöwer; de annern güngen in den Woelt unn schöten Hasen. As de nu weg weren unn de Steenklöwer weer darby unn kaek' Äten, so keem daer en Mussche Rothbart an för de Daer, de harr en langen flassen Bart, de güng em bet up de Been. He sä to den Steenklöwer: ‘Wat maekst du da?’ De Steenklöwer antwoert em: ‘Ik kaek Äten.’ ‘Ik will oek wat te äten hebben, gif häer,’ sä dat Unnereersch; da leet de Steenklöwer em in unn geef em Reebraden. Awers dat Deert smeet em allens in de Asch, wat he tokaekt harr, unn stülp den Kätel int Füer üm. Da wul de Steenklöwer em slaen; awers he keem da aewel by weg; dat Deert neem en Füerholt unn sloeg em unn leet em halv doet liggen. As de annern nu to Hues kemen, weer dat Äten all anbrennt unn vull Asch. Se frogen: ‘Wo hestu toricht?’ De Steenklöwer leet sik awers niks marken unn neem de Utschell⁽⁷⁾ ruhig hen.

Den tweten Dag sull nu de Bretsager to Hues blywen unn Äten kaken.

(1) Woelt, Wald.

(2) Dröpt, trifft.

(3) Klöwen, spalten.

(4) Birt, bittet.

(5) Dönschenstuev, Wohnstube.

(6) Lotten se, loosten sie.

(7) De Uetschell, das Schelten.

[p. 233]

Da keem Musche Rothbart werrer för de Daer unn sä: ‘Wat maekst du da?’ ‘Ik kaek Äten,’ sä de Bretsager. ‘Ick will oek wat hebben, gif häer.’ ‘Wenn du äten wist, sast du erst my Holt klöwen.’ Dat dä' de Mussche Rotbart oek. As de Bretsager em nu in leet, da güng dat werrer so as den vörrigen Dag; dat Deert smeet allens herüm, stülp den Kätel int Füer unn slöeg den Bretsager halv doet. De zweeg awers oek still da to, as de annern inkemen.

Den drürren Dag hött die Holtklöwer in⁽¹⁾ unn kaek to. Da keem Musche Rothbart werrer: ‘Wat maekst du da?’ ‘Ik kaek Äten.’ ‘Laet my in, ik will oek wat hebben.’ De Holtklöwer sä: ‘Wistu äten, sast du my erst Water drägen.’ Dat Unnereersch hael dat Water, as de Holtklöwer awers em in leet, smeet dat Deert werrer allens herüm, stülp den Kätel int Füer unn slöeg den Holtklöwer meist⁽²⁾ doet.

Nu keem de Reeg an Hans mit de ysern Stang'; de müsz den veerten Dag to Hues blywen. As de Annern weg weren to Hasen scheten, keem Musche Rothbart unn keek dörch'n Splitt in de Dönschenstuev: ‘Wat maekst du da?’ ‘Ik kaek Äten,’ segt Hans. ‘Ik will oek wat hebben, gif häer.’ ‘Glyk,’ antwoer' em Hans, maek' de Daer apen unn slöeg mit de ysern Stang' na em unn klöw em den langen Bart fast. Da slöeg he dat Deert so lang', bet he sik den langen Bart uetreet unn weglöep. As de annern nu to Hues kemen, fünnen se dat Äten nich anbrennt: ‘Wo geit dat to? hett Musche Rothbart nich hier west?’ ‘He hett wol hier west, ik heff em awer goet todeckt,’ segt Hans, ‘he kümmt nich werrer.’ Da wys' he äer den langen Bart, den dat Deert em harr laten müst. Nu vertellen de annern oek allens, wat da mit se vörgaen weer.

As se nu äten daen harren, da fünnen se de Bloetsporen, wo dat Unnereersch weglopen weer. Da folgen se up na unn kemen up en hogen Barg, da güng en grote Huel⁽³⁾ herin. Nu harr Hans syn Jagenett mit sik, da möek he sik Stricke van loes unn de annern müssen em da an dael laten in de Huel. As he ünnen keem, da weer dat da stickendüster. Da fünn he toletzt en Heister⁽⁴⁾ van Vagel mit väle bunte Ferrern⁽⁵⁾, den fraeg' he, wat he de dre Künnigsdöchter nich seen harr. De Vagel sprikt to em: ‘Wenn du de dre Damen söchst, de kann ik dy wol wysen. Wenn de Klok twolf is, Mirdags, da sastu hier dörch all de Stuven gaen, da kumstu toletzt an en groten Sael, da liggen de dre Damen unn slapen de dre Rysen innen Arm. Wenn du nu an de Daer kumst, so finst du da en grotes ysernes Schwäert; dat kanstu nich baeren⁽⁶⁾, so en grote Helt du dy oek dünken magst. Wenn du dat gode Wapenstück awers bruken wist, so mustu uet den Kumm⁽⁷⁾ drinken, de daby steit, eenmael, tweemael, dreemael, unn denn see to, wat du doen kanst.’ Hans dä' as em heten weer. Mirdaegs Klok twolf güng he dörch alle Stuven, da keem he an den groten Sael, da hüng dat grote yserne Schwäert da faer. He kunn awers dat Schwäert nich baeren; da drunk he uet den Kumm tom eersten Mael, da

(1) Hött in, besorgte die Wirthschaft.

(2) Meist, grösztentheils.

(3) Huel, Höhle.

(4) Heister, Elster.

(5) Ferrern, Federn.

(6) Baeren, heben.

(7) Kumm, Schale.

[p. 234]

kunn he dat Schwäert al en lütt bäten rögen; he drünk tom tweten Mael, da kunn he dat Schwäert all upbaeren, he harr da awerst noch keen Macht in. He drünk tom drürren Mael, da kunn he dat Schwäert opbaeren unn swingen unn in de Luft smyten unn kunn damit spälen as mit en Ferrer. Nu möek he de Daer ganz sachte up, da legen de dre Rysen unn slöpen unn harren de dre Künnigsdöchter in Arm. Hans mit de ysern Stang' güng hen unn slöeg den eersten den Kopp af, unn denn den tweten, un toletzt den drürren, unn eer de dre Künnigsdöchter noch upwaekt, harr he se oek alle dre de Tungen uten Hals snäden. Nu waken de dre Künnigsdöchter up: da würren se aewer de Maten fro unn danken em dafaer, dat he se van de Rysen erlöest harr, unn de ölste geef em äer Klenod, de guldene Sünn, de twete geef em den guldenen Steren unn de drürre den guldenen Maen.

Nu güng de starke Hans mit de dre Künnigsdöchter werrer an dat depe Lok unn wullen sik uptrekken laten. As he awers by den Heister törby keem, sä de Vagel: ‘Nim dy in Acht, dat du nicht de letzte warst.’ Awers de ölste van de dre Künnigsdöchter nick' em ganz fründlich to unn sette sik aen⁽¹⁾ Uemstände glyk in den Korv unn leet sik uptrekken. Daerna keem de twete; de boed' em ganz fründlich de Hant unn leet sik oek uptrekken. Nu weer de jüngste alleen aewrig unn dat weer de schöenste. Da beed' se em so väel, dat he dat nich aewert Hart bringen kunn, unn he leet se eerst in den Korv stygen unn uptrekken. As nu de Steenklöwer, de Bretsager unn de Holtklöwer de dre schönen Prinzessinnen ant Licht harren, dat se se seen kunnen, säen se: ‘Wy wöllt sülven de dre schönen Damens hebben; laet den Hans mit de yserne Stang' blywen wo he is.’ Se leten nu den Korv wol werrer dael unn leten den Hans instygen, as se em awerst by na herup harrn, leten se den Strick los, dat he dael füll; naest tröcken se mit de dre Künnigsdöchter hen to ären Vatter den Künnig.

De starke Hans mit de yserne Stang' leeg nu in Düstern in de depe Huel unn wüss nich wat he anfangen sul. Da keem werrer de bunte Heister van Vagel, den klaegt he syne Noet. ‘Ik heff dy segt,’ sä de, ‘du sulst dy in Acht nämen, dat du nich de letzte würst; nu hest du dat so goet. Awers da is wol noch Raet för; nimm du dat Schwäert, dat du funnen hest, stäek dat dörch de Rysen äer Hart unn denn ga in den Gorden unn sla, stäek unn smyt na de Hasen, de da loept, unn wenn du hunnert hest, so kumm werrer.’ Hans däed' as em segt weer. He güng in den Sael, wo de doden Rysen legen, steek dat Schwäert dörch äer Hart unn güng denn in den Gorden. Unn dat weer so wunderboer mit dat Schwäert, dat he kenen Slag doen kunn, ane dat en Haes doet bläwen weer.

Nu keem he mit de Hasen torügg an den Schacht, de weer grad' hunnert Klafter deep. Da mütt he alle syne Hasen up den Vagel leggen un toletzt stigt he sülven mit up; da fangt de Vagel an uptoswäben unn by jeden Klafter smit he enen Hasen dael, süst kann he nich upkamen. As se nu awers an den letzten Klafter kaemt, so hett Hans mit de ysern Stang' sik

(1) Aen, ohne.

[p. 235]

vertellt unn hett man nägen unn nägentig Hasen bröcht; da kann de Vagel nich upkamen. Da awers gript he üm unn ritt den Hans mit de ysern Stang' en Stück ut de Lend' unn smitt dat dael; da kaemt se heruet. Nu leeg Hans da unn weer en Kraepel worren unn müsz syn Läben lang humpeln gaen. Toletzt maekt he sik doch up unn güng dörch den Woelt up de Künnigsborg to. As he nu in de Neeg⁽¹⁾ keem, da weer da grote Freud unn Herrlichkeet, dat de Steenklöwer unn de Bretsager unn de Holtklöwer den Künnig syne dre Döchter werrer bröcht harren, unn se sullen se fryen, wenn de dre Künnigsdöchter eerst äre Klenodien werrer harren, de guldene Sünn, den guldenen Steren unn den guldenen Maen. Dat weer awer so maekt, dat dat ganz unmaegelig weer, dat de dre Künnigsdöchter sik befryen künnen, wenn se äre Klenodien nich harren. Da leet de König uetsenden to alle Guldsmäde in alle Lande, da weer awer keen een, de dat ünnernämen wul, de Smucksaken werrer to maken; so groet weer dat Kunststück daby wesen. De Künnigsdöchter worren ganz bedröeft da aewer.

Hans mit de ysern Stang' den keem dat nu oek to Oren. Do geit he hen to den besten Goldsmit unn gift sik an as en Goldsmidsgesell, he kunn oek de kunstryke Arbeit doen, de de Künnig hebben wul; da weer awer väel Kunststück by unn dato müsz he syne Stuev besonners hebben. De Mester worr ganz fro da aewer, neem Hans an as Gesell, gift em en apartige Stuev unn schickt na de Prinzessin de Arbeit to verlangen. Hans harr ja de guldene Sünn unn bruek nich lang' to arbeiden. Den eersten Dag würr de guldene Sünn to Hove bröcht, da säen de dre Prinzessinnen de weer goet, äben⁽²⁾ as se fröer⁽³⁾ west weer. Den tweten Dag würr de guldene Steren to Hove bröcht; da säen de dre Prinzessinnen, dat de oek goet weer, äben so as fröer. Den drürren Dag keem de guldene Maen. As de Prinzessinnen seen, dat de oek so goet weer, leten se den Mester fragen, wat he doch förn kunstryken Gesellen harr. De Mester sä, dat dat en fremden weer. Da schicken se werrer hen, de Gesell sul mael to Hove kamen, se wullen den kunstryken Mann oek geren sülven seen. Da sä Hans: ‘Gaen do ik nich, de Künnig mütt my sülven enen Wagen schicken.’ De Künnig schick glyk enen Wagen unn wul Hans halen laten. Hans legg eerst syn ysern Stang' up den Wagen; da weer de Stang' so swäer, dat de Wagen mirren van enanner klöw' unn to beiden Syden de halve Wagen henfüll. Da säen de dre Künnigsdöchter: ‘Dat mütt Hans mit de yserne Stang' wäsen unn keen ander.’ Se güngen nu sülven hen, de König güng oek mit, unn se fragen em up wekke Oert he de kunstryke Arbeid so schön harr maken kunnt, dat allens werrer so worren weer, as dat olde. ‘Seer licht,’ sä Hans, ‘wyl dat dat olde oek is; denn ik bün Hans mit de ysern Stang',’ unn nu vertell he den König de ganze Geschicht unn tom Woerteken⁽⁴⁾ wys' he de dre Rysentungen för. Da sä de König: ‘Denn salst du myn Dochtermann warren; nu segg my, wat ik mit den Steenklöwer, den Bretsager unn den Holtklöwer anfangen sall.’ Hans sä, de

(1) Neeg, Nähe.

(2) Aeben, gerade.

(3) Fröer, früher.

(4) Woerteken, Wahrzeichen.

[p. 236]

sullen synetwägen ungestraeft syn; de König awer leet se doch enen Kopp körter maken. Darna geef he den starken Hans syne jüngste Dochter in de Ee unn da würr en grote Hochtyt fyert, unn da weer ik oek mit henn unn kreeg enen⁽¹⁾ mitten Kaekensleev⁽²⁾, dat ik hier up den Läenstoel flöeg, da bün ik sitten bläwen.

(Kurborg am Dannewerk.)

Arndt.

(1) Enen, einen (Schlag).

(2) Kaekensleev, Küchenlöffel.