Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 674]

Onder 't ruzzel-snieden.
(Uit: ‘De golden kette, 'n Dörpsverhaol.’) (Oldambt.)

Trudao was al vroug bie der hând⁽¹⁾, omdat 't 'n drokke dag worren zōl⁽²⁾. 't Eine zwien hâr de poote broken en was daorom binnentieds slacht, en nō zōl Greitje, d' arbaidsvrau, komen en helpen de boudel àn de zied. Robbers⁽³⁾ lag nog te slaopen, en dou Trudao eerst alles zoowat naogaon har, gong ze bie Greitje zitten te ruzzel⁽⁴⁾ snieden.

Greitje is 'n vrau van tusschen de veirtig en vieftig, maor op 't ânzein liekt ze veul older. Mooi het ze vast in heur beste daogen neit west, en, al was ze 't ooit, d'r is op dat vaole, geele gezichte mit dei spitse neuze en maogere wangen, niks meer van te zein. Vrundelk kieken ze neit, dei groote, grauwe oogen, en al ken Greitje de mond ook best ruiren, as ze ân de gâng komt, 't lachen het dei mond al lânk verleerd. Helder en zindelk zōgt ze d'r âns oet. D'r is niks te zeggen op de knappe ondermutse en doedel⁽⁵⁾, en al is 't körtmaude baiske⁽⁶⁾ wat belapt, 't is toch heil en schier⁽⁷⁾. De broene, bonkerge⁽⁸⁾ ârms, dei oet dei körte mauwen komen, is 't wel ân te zein, waor ze tou deinen mouten, net as de breide hânnen mit körte naogels en dikke oetwōssen⁽⁹⁾ knokkels.

Trudao, dei al 'n paor maol wat tegen heur zegd het, krigt even taol en antwoord. Dat is ze juust zoo neit gewoon van Greitje. Ze kikt heur daorom eis verwonderd ân en zōgt, dat heur d' oogen vol traonen staon.

Greitje, - zegt ze medeliedig, - wat scheelt d'r ân?

Och, Trudao, barst Greitje in bittere traonen oet, weit ie 't nog neit, heb ie 't nog neit heurd?

Nee, Greitje, nee, wat is d'r den?

Och! weit ie nog neit, dat we eerguster onz' Trientje in hoes kregen hebben en - en - en dat ze al 'n heil stōk⁽¹⁰⁾ hên is?

Och heden, arm schepsel, - wat zeg ie! Joen Trientje? - Nee - 'k hâr d'r nog niks van heurd. Och heden, wat begroot⁽¹¹⁾ mie dat!

Jao, snōkt⁽¹²⁾ Greitje, ze het vrijerij had mit de dârde knecht van 'n boer daor dicht bie heur⁽¹³⁾.

En nō wil dei heur neit hebben?

Och jao, dat wil 'e nog wel, maor 't is nog 'n nöchteren vent, dei ook nog twei jaor weer oettrekken⁽¹⁴⁾ mout, en zij is in 't heumênnen⁽¹⁵⁾ eerst in heur einentwintigste komen. Och Heere! 'n ârm mêns mout zien kinder bie 'n ânder sturen en zóó, zóó krigt 'e ze weer in hoes. Och Heere, 'k wōl, dat 'k maor dood was; 'k heb niks in de wereld âs verdreit.

Greitje houl⁽¹⁶⁾ op te snieden. De rechterhând mit 't mes bleef op de

(1) Hând, de â, ê enz. met een gerekten klank.

(2) Zōl, de ō als in hond.

(3) Robbers, de vader van Truda.

(4) Ruzzel, reuzel.

(5) Doedel, bonte katoenen vrouwenmuts.

(6) Körtmaude baiske, vrouwenjak met korte mouwen. De ö als de en in 't Fransche heure.

(7) Schier, netjes.

(8) Bonkerge, beenige.

(9) Oetwōssen, vergroeid.

(10) Stōk, eind.

(11) Begroot, spijt.

(12) Snōkt, snikt.

(13) Heur, zich.

(14) Oettrekken, onder dienst.

(15) Heumênnen, hooioogst.

(16) Houl, hield.

[p. 675]

snieplânk liggen en mit de linkerârm dreugde ze heur traonen of. Zoo bleef ze 'n zetje zitten, en dou begunde ze weer.

Dou 'k de kinder luttek⁽¹⁾ hâr, mōs 'k knooien en knooien bie nacht en bie dag, dat 'k ze groot kreeg. 's Nachts d'r mit omhollen, 's mörgens de lutjesten d'r oetbrengen en den nao 't wârk. Kwam 'k dên van 't weiden weêr in hoes, dên mōs 'k nog eerst alles in mien armoudige hoeshollen bereddern. 's Aovends, as de lutjesten ân zied⁽²⁾ wazzen, gong 't nao de baute⁽³⁾ en den mōs 'k vaok nog bie de kinder heur plunnen zitten, omdat 'k ze geern schier en heil hollen wōl. Zoo gong 't de heile weeke deur en 's zöndags mōs 'k steevast wasschen en nog wat hemmeln⁽⁴⁾ in hoes. En wat hâr 'k nog van al mien slaoven? Dat wi even de mond open hollen konnen en op tied onz' ongelden betaolen.

Garrelt, mien man, dat weit ie ook wel, is maor weikelk⁽⁵⁾, en wie hârren nog al eis zeikte in hoes. 't Is twei jaor gebeurd, dat Garrelt in de drokke tied niks verdeinen kon, en 'k zeg joe, dat ken je weiten in de hoeshollen, âs d'r in veir week gein daghuur oet de tabaksdeuze⁽⁶⁾ komt. 's Hârs daorop kon wie gein törf inslaogen, 't aigenste winter is onz' lutje Rudolf jonk worr'n⁽⁷⁾ en wie hârren 't allerbedruifst. Einmaol hêwwe in zeuven daoge gein koffie had. - Och Heere, wat het 'n ârm mêns doch veur 'n leven!

Trudao keek Greitje ân mit deip medelieden. Ze zag veur heur oogen, hou'n treurig lot d' arbaidersstand het, en kon heur vaoder gein geliek geven, dei altied praotte: ze zōllen beter oppazzen, den hârren ze 't ook wat beter. De meisten bin laai as vlinten⁽⁸⁾ en leven d'r te breid van, as ze dikke daghuren beuren; ze verdeinen geld genōg. En traut d'r wel haost eine, dat neit te mouten is? Ze zōllen heur kinder maor beter optrekken⁽⁹⁾, dat zōllen ze

Trudao zee den wel eis: maor Vaoder, hêwwe daor zulf gein schuld mit ân, as we toustaon, dat ze 's nachts net in hoes kennen komen, wenneer ze willen? 'k Heb joe al zoo vaok verzöcht, om heur d'r op te winnen, dat ze 's aovends om tien uur in hoes wezen mouten. Hou geern wōl'k, dat we heur 's aovends vuur en koffie in de keuken gavven en heur eis wat geschikte bouken bezörgden, den zōllen ze neit overal rondzwârven!

Mooie dingen, zee Robbers den. Hol die daor stil over, daor hest doe gein verstând van. As ze bie 'n ânder deinen, bin ze tou heur jaoren en mouten zuls weiten, wat ze doun. 't Ligt ân de ôllen⁽¹⁰⁾, dei goan heur veur in 't slechte. As ze mien wârk maor doun, heb ik daor neit mit neudig!

Ook dat schimpen op de leefwieze van d' arbaidslu kon Trudao neit heuren. Men mout neit âl te strak wezen, zee ze dên wel, as 'n arbaidsmêns neit altied zoo is, as 'e wezen mout; bin wie dat dên? As ze eis 'n enkeld moal lekker eten, dat heur toch âns⁽¹¹⁾ nooit gebeuren mag, of bie al 't sloven en slaoven, dat ze doun mouten, neit altied vol iever binn', kên men heur dat zoo kwaolik nemen?

Maor Robbers wōl nârgens van heuren. Wat zōl 'e nō weêr zeggen, as 'e 't heurde van Trientje!

(1) Luttek, klein.

(2) An zied, te bed.

(3) Baute, tuingrond, door de arbeiders gehuurd.

(4) Hemmeln, schoonmaken, opknappen.

(5) Weikelk, ziekelijk, zwak.

(6) Een arbeider houdt er zelden eene beurs op na, maar bergt zijn weekloon in de tabaksdoos.

(7) Jonk worr'n, geboren.

(8) Vlinten, keisteenen.

(9) Optrekken, opvoeden.

(10) Ollen, ouders.

(11) Ans, anders.

[p. 676]

Dat alles schoot Trudao deur de gedachten, en de traonen kwammen heur in d' oogen. Ze was verlegen, wat ze zeggen zōl op Greitjes klachten; - ze zee daorom allenn': Greitje, zet mie 't plōkvet hier even hen en drink joen koffie eis op; ie laoten 't kôld worren.

Dat leste huf Greitje gewoonlek neit zegd worr'n, maor ze hâr nō te veul om heur ellênde docht. Ze kreeg heur koffie, en poestte oet gewoonte nog 'n paor maol in 't schutteltje, omdat 't âns altied zoo van 't kraontje nao de mond gong.

'n Oogenblik arbaidde ze vlietig deur, maor al gauw was 't weer: En nog raggen⁽¹⁾ van andern hè-je tou. Van 't veurjaor kwam 'k eis van 't weiden weêr in hoes; onz' Roulf was bie mie, en wie harren elk 'n zak mit mêlle⁽²⁾ op de nekke. Roulf is nog in de schouljaoren en net kwam de kuzzies⁽³⁾, of ondermeester, zooas ze nō zeggen, ons van achtern in loopēn. Hij begunde d'r vōt over, dat 't zoo verkeird was, dat Roulf mit an 't weiden gong, en dat 'e nog neudig nao schoule mōs.

Jao, meester, zee 'k; ie kennen wel wat zeggen, wie mouten deur tied⁽⁴⁾; hij ken al wat mit verdeinen, en op schoule geven ze hōm niks.

Daor begunde mie dei kuzzies 'n heile redenaotie, dat w' ons aigen best neit begrepen, dat we de kinder zoo'n schao deden en dat ze zooveul meerder worren konnen, as ze fiks wat leeren. 'k Begreep 't almaol neit, hij praotte zoowat van ontwikkeln, 't einigste, dat tegen armoude helpen zōl; van plichten tegen de kinder en al dei geleerdhaid meer.

Nō, en wat heb ie daorop zegd? vragt Trudao.

Wat 'k daorop zegd heb? 'k Wōr d'r niedig bie; 'k was ook zoo doodmui van 't lange sjauwen mit de graszak, en 'k zee: Meester, ie maggen klaor wezen in 't reken, maor reken mie den maor eis veur, hou wi ons redden zellen, as Roulf niks mit verdeint. 'k Wil hōm ook wel nao schoule sturen, as 'e daogs mit veir stuver en 'n zak vol mêlle veur 't schaop in hoes komt. Ik ken zoo geleerd neit praoten as ie, maor dit ken 'k joe zeggen, onz' Jurren het 't neit zoo wied brocht, dat 'e in 't testement lezen ken; hij was neit numig⁽⁵⁾ in 't leeren, en 'k mōs hōm vaok in hoes hollen om op 't lutje te pazzen. Nō is 'e nog maor in 't achttiende in verdeint bie Veldhoes al sestig gulden en 'n half mudde gârste. Reken mie den maor eis veur, dat 't zoo perfietelk wordt, as ze lânk nao schoule gaon.

Dou hâr 'e weer 'n heil gepreek over domme menschen, dei neit wieder kieken as heur neuze lânk is, dei zoo nooit meerder worden zellen in heur stând en de goiden gânze slachten veur heur kinder.

'n Golden gânze, docht ik, jàh, hâr we maor ânder slachterei, en 'k keek hōm ân, of 'e wel bie 't verstând was.

'k Begriep joe neit, meester, zee 'k; 'k weit daor neit van; 'k weit, dat wie 'n groot hoeshollen bin, almaol wat om en ân hebben mouten en dreimaol daogs wat eten. 't Is neit oet overvloud of veur ons pelzeir, dat we de kinder oet schoule hollen, maor wie mouten âns gebrek lieden. Ie weiten dat neit, blieft ie maor bie de penne en ik bie de stiekelspao⁽⁶⁾, dat 's 't beste.

(1) Raggen, berisping.

(2) Mêlle, melde, eene soort van onkruid, zeer geschikt voor schapenvoer en daarom meestal door de wieders daarvoor meêgenomen.

(3) Kuzzies, custos.

(4) Deur tied, bestaan, leven.

(5) Numig, schrander, vernuftig.

(6) Stiekelspao, kleine spade, waarmeê bij 't wieden de distels worden uitgestoken.

[p. 677]

Trudao schudde mit 't heufd, maor zee niks. Greitje poestte eis even oet, streek heur plânk mit vet leeg en dronk heur kopke koffie op.

Hâr 'e zōk dou nog maor stilhollen, zegt ze, dou ze 't schutteltje weer op taofel zet har, maor dou verweet 'e mie nog weer, dat we zōk dom volk wazzen, dei 't verstând van heur kinder wel vermoorden wōllen. Kiek, en dou 'k van vermoorden heurde, wōr 'k zoo niedig, as 'k maor worren kon. Witbek, pennelikker zee 'k, denkst, omdat wi ârm bin, dat we onz' kinder vermoorden zōllen en ze neit net zoo leif hebben as 'n ânder? Hest ook neit eiwig veul in buutse⁽¹⁾, en kenst ook nog wel honger lieden mouten! Hij houl de hânnen veur d' ooren en mouk in 'n draf, dat 'e weg kwam, en 'k was zoo hellig⁽²⁾, dat 'k hōm nog mit de stiekelspao naosmeet!

Greitje, Greitje, hou onverstândig, zegt Trudao, ie hebben hōm neit begrepen! 't Is wel 'n beste jong, dei ondermeester, hij het 't goud meind. Hij komt pas oet stad en is nog heil jonk; hij weit neit, hou 't hier ânligt!

Daorom huift 'e toch gein ârm mens beschimpen! Wie wollen ons wel doodknooien veur de kinder, en dên zel ons touvougd worren, dat we zoo slecht bin, dat we ze wel vermoorden wollen, - dat was mie te slim.

't Hōlp Trudoa neit veul, of ze Greitje al dudelk maoken wōl, hou d' ondermeester dat meind hâr. Ze haul zōk al gauw stil, en en 'n zetje⁽³⁾ lânk was d'r niks te heuren as 't gekrab' van de messen over de snieplânken.

Maor 't was Greitje onmeugelk om lânk de mond te hollen, as ze einmaol an de gâng was, en 't geval mit heur dochter zit heur ook te hoog.

Onz' Trientje, zegt ze weer, 't was zoo'n fiks wicht; ze deinde nō al veur groote maid; 'k hâr nooit docht, dat we van heur nog schânde beleven mōzzen! Wat heb 'k heur vaok waorschaud; maor wat helpt 't? As men zien kinder bie 'n ânder stuurt, kikt gein mens d'r meer op tou. Mien man zegt: 't kon slimmer, ze krigt d'r toch 'n man tou; maor ik zeg: 't is toch bedruifd, as 't zoo gait. Trientje reert zulf ook d' heile dag ân, en doomnie hâr 't ook vast heurd, want dou 'e 't zöndag over 't slechte leven hâr, was 't net, of 'e mie ânkeek. Och Heere, ik ârm mêns, dat hè-je nog tou. 'k Heb heur altied in eerbaorhaid veurgaon en ook zörgd, dat z' in heur deinen nog goud nao 't leeren gong⁽⁴⁾!

Greitje leipen de traonen weer over de maogere wangen, en of Trudao al zee, dat ze zōk dat zöndag wel verbeeld hebben zōl, 't hōlp niks.

Nee, nee, snōkt ze, 'k heb mie 't neit verbeeld; en al was d'r ook niks gein schande bie, wat is 't dèn nog? As ze zoo nöchtern in de hoeshollen komen en vōl onder de kinder, blieven ze den neit altied stokârm? Ik vraog joe, kennen ze ooit meerder worren? 'k Hâr altied hoopt, dat onz' Trientje 'n beter hênkomen⁽⁵⁾ hebben zōl, as ik had heb, dat ze eerst lânk deinen en goud wat overhollen kon. Nō mout ze zōk maor veurstellen, dat ze net zoo'n slaove wordt in de wereld as heur mouder!

'k Zōl mie vōt neit al te veul zörg maoken, Greitje; 't ken nog wel wat mitloopen.

't Ken wezen, maor 't mout al gaon, as mit Geert en Fennao daor naost ons, as 'n arbaidsmens 'n goud leven hebben zel. Ze wazzen alle baide

(1) Buutse, zak.

(2) Hellig, toornig, boos.

(3) Zetje, poosje.

(4) Naó 't leeren gong, ter catechisatie ging.

(5) Hênkomen, lot.

[p. 678]

in 't dartigste jaor, dou ze trauden en hârren 'n mooi stuver geld oververdeind. Ze bin' alle baide fiks, nerig⁽¹⁾ en zunig, hebben nooit gein zeikte of tegenheden had en maor veir kinder. Nō hebben ze 'n aigen hoeske mit 'n mooie lappe grond, - altied 'n zwien, - vleden jaor hârren ze spek van 'n lutje ester⁽²⁾ dik in de wieme⁽³⁾! Dei kennen 't wel hârren⁽⁴⁾ en zoo hâr 'k nō altied hoopt, dat onz' Trientje 't ook gaon zōl. 'k Wōl toch, dat de menschen, waor ze bie deint, wat mit heur touzein hârren. Och, Heere, wat het 'n mêns 'n verdreit!

Jao, zegt Trudao, daor hè je wel geliek ân. - Och, leg dei kniertjes daor even bie 'n ander hên, dên kên-je dat mitnemen van aovend; 'k zel joe d'r nog wat hutspot bieleggen, en 'k heb ook nog 'n kleid veur joe.

Greitje's strak en mismoudig gezichte helderde veur 'n oogenblik wat op. Heur bekreten oogen keken Trudao vrundelk ân, dou ze zee:

Ten hoogsten dankbaor, ten hoogsten; - och Heere, ie hebben altied omdenken⁽⁵⁾ om 'n ârm mens. As ie en Korenhofs ons neit zoo hōlpen hârren, dou ik en Garrelt de zeikte hadden vleden hârst, den was we wis omkomen. Garrelt het d'r altied nog zoo'n seupele⁽⁶⁾ borst van hollen; 'k bin bânge, dat 't nooit weer goud wordt. Beerenbörgse kruden bin' hōm al te raode geven, en mit peitereulie⁽⁷⁾ het 'e ân de gânge west; maor 't hōlp niks. Nō het 'e d'r 'n pikplaoster op; dat het Hinderk-oomke ook hōlpen, dei het 't net zoo had.

'n Pikplaoster! zegt Trudao, dat ken jàh wel glad verkeird wezen; vraog de dokter toch leiver.

Dokter vraogen! dat ken ie wel zeggen! Wie hebben d'r ook eerst mit mesterd⁽⁸⁾, maor dokter zegt: berusten, wat verstârkens eten, melk, vleis, aier. Jàh - dat zōl wie d'r ook van kriegen kennen; wie hebben nō al in twei jaor gein zwientje meer had! 't Leven⁽⁹⁾ is zoo duur; veurjaors, zeuvenweeks biggen 'n half stiege gulden, en hou krigt men d'r den nog wat op, mō de gârste zes gulden geldt! 'n Arm mens is 'n slaove in de wereld. Garrelt is ânstons ofbroekt en ken neit veur 'n volle kerel meer mit vōt. Ik bin ook neit vast, en 'k heb 't vaok zoo van de remetiek; en wat is den onz' veurland, as we d'olle dag beleven? 'k Wōl doch, dat onz' Leimeneer ons veur 't wârkhoes bewaorde! Ik ken Goddank nog al goud spinnen; ook op 't vetweil⁽¹⁰⁾ - dat heb 'k nog van mouder. - Garrelt bindt 'n fikse bessem en ken 't stoulwinden.

Och Heere, 'k hoop toch, dat w' onz' aigen man blieven kennen en van onz' aigen in de grond komen!

't Ruzzel snieden is daon. Robbers, dei nō zien roes eerst oetslaopen het, komt ook net binnen.

Ziezoo Greitje, zegt Trudao, zet de pot mit ruzzel nō maor op 't vuur en gao nao 't waskhoes; ik zel bie joe komen en zeggen, wat daor gebeuren mout.

(1) Nerig, vlijtig, geregeld werkzaam.

(2) Ester, estrik.

(3) Wieme, plaats aan den zolder, waar de slacht wordt opgehangen.

(4) Hârren, hier: uithouden.

(5) Omdenken hebben, zorg dragen, zich verplaatsen in eens anders toestand.

(6) Seupele, zwakke, zeer gevoelige.

(7) Peitereulie, petroleum.

(8) Mesterd, van mestern, dokteren.

(9) 't Leven, hier uitdrukking voor den aankoop van jong slachtvee.

(10) Vetweil, een spinnewiel, waarop ongewasschen wol gesponnen wordt.

[p. 679]

Greitje sōkkelt hen; z' is al wat krom en trekt mit 't eine bein.

Ze wordt haost onderste boven loopen deur Lubbert, de stoppeljōng⁽¹⁾, dei net oet de schure vleigen komt en ropt: och Heere, och Heere, ze scheiten al!

Wêl schut? - zegt Robbers.

'n Kerel mit 'n gruine jâzze án en zoo'n dikke baord. Peiter zegt, dat 't eine van 't gerichte is, dei mie de hakken ofscheiten wit, omdat 'k guster op de jeude kloetjet⁽²⁾ heb. - Och Heere! - hij hâr mie 't zuls inschuund⁽³⁾!

't Bin de jaogers jàh, doe sleif⁽⁴⁾, zegt Robbers; gao hen en beter die, en laot die neit weêr veur de gek hollen van Peiter!

W. van Palmar.

(1) Stoppeljōng, een loopjongen, meestal op iedere grootere boerderij aanwezig.

(2) Kloetjet, van kloetjen, met kluiten of kleine steenen werpen.

(3) Inschunen, eene dwaasheid ingeven, inblazen.

(4) Sleif, domoor, vlegel.