Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Wat 't olle mensk al beleefd har.
(Uit: ‘'n Oetmiening ien 'n jachtwaide.’ (Ulrum.)

‘'t Olle mensk’ is Geertje, die in de ‘jachtwaide’ (gelagkamer) bij de boeren zit, welke, daartoe gedreven door den kastelein, er over beraadslagen, hoe ze de oude vrouw met haar kleinkind 't goedkoopst kunnen uithesteden.

't Olle mensk har al wat beleefd! Ze was nog nâit lank trouwd west, dou heur man, 't was 'n snieder, aan 't sukkelen kwam. Dat duurde joaren lank. Zien verdâinsten wazzen nooit groot west, ze worden nou nog minder en d' oetgoaven grooter.

Ain veurrecht harren ze doch nog; ze harren 'n zeun, 'n nuvere jong, dij al hâile gauw zien voader 'n handje hulp, en dou d' olle man sturf, 't ambacht vortzetten kon. D'r kwam dou weer wat zunneschien in Geertjes kaomerke. Ondertied dat heur man zoo sukkelde, was ze wel nâit ien pog⁽⁴⁾

(4) Ien pog, in kwijnenden toestand, 't contrast van een tierig welvaren.

[p. 647]

komen, nee, goud har ze heur hollen; maor as ze allennig was, har ze 't kop wel eis hangen loaten, en ston heur 't reeren noader as 't lachen. As zuks gebeurde, dat heur zeun 't zag, dan zee 'e wel: ‘Glad verkeerd, mouder, hâildal mis; 't heufd omhoog en nâit reeren, anders ken ie jà de hemel nâit zâin.’

Lankzaom aan gongen de zoaken wat veroet. Jann's was van 's mörgens vroog tot 's oavens loat ien de weer. Ien harbarg kwam 'e nâit, maor ien de kerk kon j' hom vienden, zoo voak as er dâinst was; en 't sprekwoord het wel geliek: Zunighâid mit vliet bouwt hoezen as kasteilen.

Nou, 'n kasteil gruide d'r wel nâit van Geertjes hoeske; maor dou Jann's 'n joar of drei noa zien voaders dood zien broed er ien brocht, dou zag 't er toch zoo nuver en vrundelk oet, dat Doomnie 's oavens noa de bruloft zee, dat 'e wel groag eis weer wol komen proaten; en dat het 'e daon ook. Veural dee 'e 't, dou de dokter tegen Jann's zegd har, dat 'e nâit zoo lank, ien âin stuk deur, zitten mus, maor dat 'e nou en den eis 'n kuierke⁽¹⁾ moaken mos, dat dat beter veur zien gestel was. Maor dou har Jann's zegd: ‘Jao, dokter, ie kennen wel wat zeggen, mien gestel en mien wark bin twei. As 'k 'n touwsloager was, dan was 't wat anders; maor sniederen en kuieren tegelieks, dat gait nâit; 'k wol wel eis zâin, dat ie 't deeën.’

En zoo sniederde en houstte hâi der maor op weg en voi hâilendal van de bonken⁽²⁾. Zien vrouw was der ien 't eerste blind veur; maor 'n mouders oog zicht scharp, veural as ie maor âin kiend hemmen en joen man ook an de tering hengaon is. Ze har 't ook vort aan dokter zegd, en zuks tegenspreken, dat dee 'e nâit.

‘'t Is zoo,’ zee 'e, ‘geliek hè je, maor ie mouten joe net tieren⁽³⁾, of 't nâit woar is, en joen zeun zoo opgeroemd hollen, as joe meugelk is. Verleng ie den ook al zien leven nâit, ie verminderen toch altied zien lieden.’

Nou, dat môi je aan 'n mouder zeggen, maor ook aan gâin ander. 'n Mouder, as 't wezen mout, ken vrundelk en blied kieken, al brekt heur ook 't hart.

As ie dou Geertjemui zâin harren, den wist ie eerst goud wat 'n mouder is. Ieder mörgen, 't was ien 't noajoar, ston Geertje veur dag en douw boeten deur om noa 't weer te kieken, en den kon ie aan heur gezicht wel zâin, of 't 'n noordewiend was of nâit. Was 't weer noa heur zin, den stapte ze as 'n jonge maid, lijp op 'n drafke ien hoes en brocht den gauw 'n poar stoulen oet 't lutje keukentje ien toen, ging den noa de noabers en zee: ‘As 'k straktjes mit Jann's bie joe koom, mô-je zeggen, dat 'e der wat vlugger oetzicht, heur, en dat ie wel docht harren, dat 't maor kolle was, en dat duurde wel eis wat lank, maor 't har niks te beduden. Want, kiek, ie wâiten wel, wat zien voader mekijerd het, en hij kon wel eis mijnen, ie begriepen 't wel, nâit?’

Jao, de lu begrepen 't wel, en ze hulpen Geertje ook, zoo goud as ze konnen. Als Jann's den 'n poar uurkes zeten har te naaien, den ging ze noa hom tou en moakte 'n proatje over 't mooie weer.

‘Tou Jann's,’ zee ze den, ‘kiek eis tou 't glas oet; zo'je nâit zeggen

(1) Kuierke, wandelingetje.

(2) Vol van de bonken, vermagerde sterk.

(3) Tieren, voordoen, zich uiterlijk gedragen.

[p. 648]

dat 't midden ien 't zummer was, zoo mooi schient de zön; 't is kant⁽¹⁾ warm. Wie mouten toch mit 'nkander nog eis ien de toen kieken; der zitten ook nog 'n beetje roapknollen ien de grond, dij mouten der vast maor eis oet, en 'k loof, dat er nog 'n poar winterperdiezen⁽²⁾ an boom zitten, doar wordt 't ook neudig tied veur.’

Ondertied har zien vrouw den de buffelse⁽³⁾ jes hoald, en Jann's, dij meer docht as 'e zee, lâit 't maor geworren. Den mos de wollen das ook nog eefkes⁽⁴⁾ om, ‘want 't was toch nâit meer ien hondsdoagen, de locht worde al wat fiener, en 'n warm man was 'n vast man.’

Zoo kregen ze hom mit 'n vrundelk proatje ien de toen; wazzen ze doar âinmoal, den schoof mouder heur hand zachies onder Jann's arm deur, as of zij wel 'n beetje steun neudig har, maor ie begriepen wel, woarom dat ze 't dee. En den ging 't zoo hâile toen deur. Allens worde bekeken en beproat, en as ze den kwammen, woar de stoulen stonnen, den was 't olle mensk doch 'n beetje muid, en mos 'n beetje oetpoesten, nâit te lank, want de grond was wat nattig en koulde op.

Zag Geertjemui den, dat heur dochter 't te kwoad kreeg en hoast hâilendal gâin woord meer oetbrengen kon, den stuurde ze heur even ien hoes om noa de pot⁽⁵⁾ te kieken of wat te hoalen of te doun, wat ze vergeten har; ze wist er altied wel wat op te vienden.

Zoo zatten ze ook eis weer, mouder en zeun, onder appelboom en moakten weer plannen ien toukomst, dou Jann's op ins begunde: ‘Heur eis, mouder, woarom zollen we kander nog langer 'n rad veur oogen draaien? Wie wâiten baide jà hâilegoud woar 't aan tou is. Ie hollen joe opgeroemd, as of der niks te doun was; ik tier mie as of ik 't loof, en 't is niks anders as 'n vroome bedrâigerij van weerskanten. 't Hooge woord mout er oet. Kiek, mouder, aibers moaken heur kloar om hen te gaon. As ze weer komen, zellen ze mie hier nâit meer vienen, dat wâit ie net zoo goud as ik. En woar ze-je den mit 'n kander hen?’

‘Woar hen, Jann's? Woar hen? Most 't kop nâit hangen loaten en ook nâit reeren, anders kens de hemel nâit zâin, jong, woar we altmoal hen mouten, ook al as we leven en zond binnen. Zet nou maor gauw weer 'n vrundelk gezicht. Kiek, doar komt dien vrouw ook aan mit dat lâive kiend, dat de hemel die geven het, en dat zoo vris en gezond is as 'n vogel ien de lucht.’

En dou kreeg ze 't gezangbouk, woar ze heur dochter om hen stuurd har, en leesde 'n poar varzen hard op veur, zoo doodâinvoudig, maor doch zoo aandounelk, as ik 't heur lang nâit noadoun ken. 't Leste, dat ze leesde, was 't tweide en zösde vars van 't honderd negen tachentigste gezang, en dou ze oetschaide, vollen mouder en dochter en zeun kander om hals en reerden en snokten, maor ieselk ongelokkig vuilden ze heur doch nâit. Der was ien heur gemoud nog hâil wat anders as wereld en wereldse dingen.

‘Och!’ zee 't olle mensk dou, ‘och wat bin we doch kiender! Zoolank as we bie 'n kander binnen, blieven wie ons jà lâif hemmen, en as w' râis

(1) Kant, bijna geheel.

(2) Perdiezen, paradijsappels.

(3) Buffelse, duffelsche.

(4) Eefkes, eventjes.

(5) Pot, etenspot.

[p. 649]

schaiden mouten, nou, dan kennen wie kander doch ook nog wel lâif hemmen, nâit? En ons lâiv' Meneer is der ook jà nog! Kom, loat we nou maor weer ien hoes gaon, den zel ik gauw wat koffie kloar moaken; kom!’

Dat was de leste moal, dat ze mit heur dreiën ien toen wazzen. Jann's har geliek had. Dou d' aibers weer kwammen, was Jann's tou 't lieden oet.

'n Dik joar dernoa worde ook Kloassien noa 't kerkhof brocht en Geertjemui bleef met 't lutje wicht allennig zitten. Van dij tied of worde ze ieder dag wel 'n joar older; 't zâin worde markelk minder, oogen harren zoo veul leden! 'n Enkeld moal was ze ook wel 'n tikkeltje⁽¹⁾ ien de war. Men kon zoo aan heur marken, dat ze hier beneden nâit goud meer t'hoes was. Doomnie har doarom ook al eis tegen 'n poar boeren zegd, dat er veur 't ol mensk zörgd worden mos. Doar kwam nog bie, dat Pâit Bobbelhoes wat geld over heur hoeske har, en dat heur toentje aan zien ploats zwette en mooi veur 'n arbâiderswoning paste. 't Spultje worde den ook al hâilegauw aan koop brocht en Pâit worde âigener, dat sprekt van zulf.

Dat har 't ol mensk al beleefd. En zoo wat gait joe nâit ien de kolle klâieren zitten, al bin je den ook old en arm.

W. Reinkingh.

(1) Tikkeltje, klein weinig.