Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 635]

Groningen.

Oet mien jongestied.
(Hoast 'n halve ijw led'n.) (Stad Groningen.)

Mouder was brandsindelk, en dat het mij pruttels en klapp'n genog köst; want as'k ies deur dik en dun kom'n was, en wat jong ken d'r boet'n bliev'n, dan bedudde ze mij altied zoo dudelk, da'k 't heur'n en vuil'n kon, woar de pompe ston, en wa'k d'r doun mos.

Zoo gebeurde 't ook ies weer op 'n Zoaterdagmiddag. 't Luip tegen 't ēnde van Meert, en de snij deude mooi weg, veur ons jonges veul te gaau, en doarom wow-we d'r veur 't leste nog ies goud ons pelzeir van hebb'n. Nou, 'k zeg jou, of w'ons weerd'n en mekoar toutoakeld'n; 't gong hail om 't zail, en gooi je nijt, dan hè je nijt.

Dou 't juust op zien mooiste an de gang was, komt Triene d'r langs. Triene hè je vast nijt kend, en dat mag je spiet'n, want 't was 'n grappig wief, hālf māl as ze nöchtern was, moar as ze 'n klukkien op hār⁽¹⁾, en ze huil⁽²⁾ d'r nog āl van, dan was ze deur 't gekke hēn. Ze luip met vis bij de stroade, en as t'r an d'ofslag⁽³⁾ niks te doun was, dan luip ze met gruinte of wat ze moar krieg'n kon. 'k Heur heur nog roup'n: ‘Zuid'- en zoerappels en siepels en per'n.’ Dat ruip ze ook wel ies, āl hār ze ook schēlvis of dreuge bukkens⁽⁴⁾ in de körv'n; moar dan hār z'n klukkien op.

Nou, we zell'n 't er moar veur holl'n, dat 't bij ongeluk kwam: juust dou ze an't krai'n⁽⁵⁾ was, bats, doar kreeg ze 'n gapse vol⁽⁶⁾ nadde snij vlak in heur bakhoes, en 'n poar lekkere snijbāll'n in de nekke. Doar hār je 't lijve leb'n goande. Heere mien tied, wat gong ze ān't fluiken en ān't rach'n⁽⁷⁾; woord'n as riezen bessems⁽⁸⁾, - je hebb'n 't nooit zóó heurd. We proestt'n 't oet van 't lach'n. Moar dou ze de körv'n hēnsmeet en met 't juk op ons ōfkwam, of we d'r dou ook oetsned'n! Ze zol ook gein eine van ons te pakk'n kreg'n hebb'n, as Kloas nijt oetgled'n was. Kloas was altied zoo'n Hansien ongeluk; as d'r peuters⁽⁹⁾ oetdeild wörr'n, kreeg hij āltied de meist'n en de dikst'n; hoast 't heile joar deur luip 'e dan ook met blaue dopp'n⁽¹⁰⁾. - In 'n ommezijn hār Triene hom beet, en āl ston ze zölf ook nijt heil vast op heur vout'n, Kloas kreeg toch 'n poar opstoppers⁽¹¹⁾ van heur, dij van roak wazz'n.

't Luip toch nog beter mit hom of as we docht harr'n. Hārm, de grootste en de stārkste van ons āllemoal, dou dij zag, wat 'r te doun was, vloog 'e d'r hēn met de baide han'n vol snij, en d'eine handvol vreef 'e heur in d'oog'n

(1) As ze enz., als ze te veel gedronken had.

(2) Huil, hield.

(3) An d'ofslag, de plaats, waar de visch afgeslagen werd.

(4) Bukkens, bokkingen.

(5) Kraien, uitgillen (van hare waar).

(6) Gapse vol, een handvol.

(7) Rach'n, schelden.

(8) Riezen bessems, bezems van rijs, harde bezems.

(9) Peuters slagen.

(10) Dopp'n, oogen.

(11) Opstoppers, stooten, stompen.

[p. 636]

en d'āndere schoof 'e heur bij 't jak in, dat 't heur kold bij de rugge neerluip. Triene schopte en sluig goat'n in de lucht, moar dat dee gein mēns zeer, en Kloas kwam lös en kneep t'r oet. Hārm bleef ook nijt stoan te proat'n. Dou we 'n ende hēn wazz'n, kek'n we ies om en zagg'n, hou Triene ston te schobb'n en te krabb'n as 'n poedel dij last van vlooi'n het.

En doar gong'n we hen: ‘Hoal de jeude vast’, en Kloas, dij stumper, was alweer de jeude. Zoo'n pret as we dij dag hārr'n, hārr'n we nog nooit had.

Moar dou'k bij mouder in de koamer kwam, dou was de pret oet. Pas har ze mij zijn, of ze hār mij beet. En doar ging 't hēn; o jijkers⁽¹⁾, wat kreeg 'k wat! ‘Och, mien lijve tied, zij mij dij jong d'r ies oetzijn; lopt mij doar met zien voele konsels⁽²⁾, want vouten ken men 't nijt nuim'n, over de vlouër, dij 'k zoo juust opschrobd heb. Ik ken jè overāl zijn, woarst'⁽³⁾ langs kom'n bist, en kiek dien mooie, nije bommezien'n boks'n⁽⁴⁾ ies ān! men kēn nijt zijn, wat veur kleur d'r op zit, 't is ein modder āl modder; kwoajong dast bist, en de sputters zitt'n dij in de nekke en in 't hoar; zuchst d'r jè oet as de dure tied; woar hes't toch zet'n? Weer an 't revotten west? En ook zeker nadde vout'n; gau dreuge kousen antrekk'n, of 'k zal dij. Marsch, noar achter'n: en moust mij de heile dag nijt weer onder d'oog'n kom'n. En dat dat nou juust weer zoo oetkom'n mot, nou mevraau Moppers hier köffie drink'n wil!’

En mouder sluig de han'n zoo disperoat in mekoar, da'k medelied'n mit heur kreeg.

‘En wat zel ze wel van mij denk'n, as ze zoo'n vlouër⁽⁵⁾ zucht⁽⁶⁾? Zel ze nijt denk'n, da'k op mien olle dāg nog 'n slodder-kerdoes worr'n bin?’

Dat von mouder zoo ieselk, dat ze mij 'n poar om d' oor'n gaf, 'n poar bēsten; 'k hār ze lijver nijt had, doar ken je sekuur van wez'n.

Dij miseroabele mevraau Moppers, docht ik, as dij d'r nijt bijkom'n was, dan was't bij brommels⁽⁷⁾ bleb'n; dij baide oorvieg'n heb 'k an heur te dank'en. As 't kan, dan zal ze d'r wat veur hebb'n.

En ze het 'r ook wat veur kreg'n, moar nijt heile gau.

Za 'k je 't ies vertēll'n, hou 't kwam? Luuster dan moar.

D'r luip, zoo as ik zēgd heb, nog āl wat tied over hēn, veur da 'k mien zin mit mevraau Moppers kreeg; moar wat in 't vat zit, verzoert nijt; en ze het t'r voak an mötten geleuv'n.

'k Was gein kwoajong meer, en 'k vuilde nou en dan āl ies noar mien kinne, of d'r ook hoast wat te veurschien kwam, moar 't ding bleef nog zoo glad as 'n ekkel⁽⁸⁾, d'r was nog gein board te heur'n of te zijn. En nou ik dit schrief, is 'e al lang zoo gries as 'n doeve⁽⁹⁾. Moar da's tot doar an tou.

Op 'n noamiddag kwam 'k bij mouder in de koamer, en joa, doar zat mevraau Moppers te koffiedrink'n. Ik zee heur vrundelk guï'n dag, net as

(1) Jijkers, jeminé.

(2) Konsels, plat woord voor voeten.

(3) Woarst', waar je.

(4) Boksen, broek.

(5) Vlouër, vloer.

(6) Zucht, ziet.

(7) Brommels, brommen.

(8) Ekkel, cikel.

(9) Doeve, duif.

[p. 637]

āltied, en ik vruig, hou 't heur gong en noa de femilie. lles was zoo goud, as 't moar kon; der mekeirde niks an.

‘En hou gait het nou’, vruig ik dou zoo onneuzel, asof 'k van de duvel gein kwoad wos, ‘en hou gait het nou met de zijke nichte?’

Mevraau Moppers wör zoo niedig as 'n spinne. ‘Heur,’ zee ze vinnig, ‘dat he'k al zoo voak heurd, en 'k wil 't nooit weêr heur'n; 't bin ook āllemoal moar proadies en d'r is gein roaband⁽¹⁾ van an; 'k wijt nijt hou de mens'n d'r bij kom'n binn'n. Moar dou bist 'n groode ploaggeist,’ zee ze wat goudiger, ‘en dat hè'k al lang weit'n.’

Nou ken je in gein doezendmoal road'n, hou dat met dij zijke nichte zat, en doarom zal 'k je 't moar vot vertēll'n.

In de tied, doar we nou van proat'n, was d'r nog ploatselke belasting op 't geslacht en 't gemaol; je konn'n gein Drēntse stoede met noa stad nem'n, of je mozz'n d'r bij de poorde van betoal'n (en doarom snee je dan d'r moar 'n kappien ōf, den was je te minsten vrij).

Nou hār mevraau Moppers 'n klain boerderijgien, nijt wied van de stad, doar bij Help'n⁽²⁾ om. De boer, dij 't van heur huurd hār, mestte ālle joar 'n zwiendien veur heur vet. Nou kreeg ze 't ies in 't heufd om ies goudkoop spek en worst te et'n, en doarom zol 't zwiendien d'r in smokkeld wor'n; dat was jè niks. Joa, kiek, as 'n ārme stumper smokkelt, om zien vraau en kinder 'n wārm moal et'n te bezörg'n, dan is 't wat anders; zoo'n gemeine schobbejak mot d'r veur achter 't slöt. Moar de rieke lu lach'n in heur voesien⁽³⁾ as ze de kemiez'n ies te loos west binn'n, en ze krieg'n van de guië vrund'n nog 'n priesien op de koop tou. Zoo gait 't nou einmoal in de wereld. Op schoule gong 't jè ook al nijt anders: as de grootelu-jonges wat bakseird⁽⁴⁾ hārren, dan kregen de geringe-lu-kinder 'n pak klapp'n. En zoo wēn je d'r an.

Dou 't zwiendien slācht was, gong mevraau met heur dochter in 'n koetse noar de boerderij. Tegen d'oavend wör 't vark'n heil nuver in 'n ōlle doamesmantel stopt, 'n groode kappe over zien kop trokk'n, en zoo as 'n doame verkled in 'n houkien van de koetse plakt; mevraau en heur dochter d'r bij in, en doar gong 't hēn. Wat gong 't mooi, wat gong 't mooi, 't kon nijt mooier.

Moar de verroader slept nijt. 't Was verklikt: ze zeeën deur de vrijer van de juffer zölf. Van je vrund'n möj-je 't moar hebb'n.

Ook he'k 't wel ies anders heur'n vertell'n, en dan was 't zóó. Moar 't komt op 't zölde neêr. Mevraau hār ook nog 'n zeun, 'n kerel van wel zes vout lang, en doarom begriep ik nijt, woarom ze hom Kupido nuimd'n, of ook wel Kupidunculus, dat zooveul zēggen wol as Kupidoochien.

Nou was 't, om goud secuur te wez'n, met dei zeun ofsprok'n, dat 'e even veur dat mevraau de stad inree, bij de poorde kieken zöl, of de kemies ook in zien wachthoesien zat. Was e d'r, dan was t'r onroad en dan zol Kupidoochien gaau op de wālle klimm'n, om de koetsier 'n teiken te geb'n, dan kon dei 'n ānder poorde inried'n. Ston Kupidoochien d'r nijt, dan was der niks te doun.

(1) Gein roaband, volstrekt niets.

(2) Help'n, Helpman.

(3) Voesien, vuistje.

(4) Bakseird, kwâjongensstreken uitgehaald.

[p. 638]

Moar kiek, nou docht mevraau's zeun, dat 'e 's middags bij ein van de femilie of bij guië vrund'n nog wel eerst 'n koppien thee drink'n kon, veurdat 'e noar de poorde gong. Zooveul tied hār e nog wēl. En dat dee 'e, en of nou de juffer, dei doar in hoes was, hom wat lank an de proat huil, of dat 'e, omdat 'e 'n Kupidoogien was, wat āl te lang bleef, hou 't was, hij verzat zien tied, en of 'e āl lange bein'n moakte dou 'e vot gong, 't was āl gebeurd. De koetsier har niks op de wālle zein, en doarom was e trankiel deurred'n.

Moar dou ze nou bij de Heerepoorde kwamm'n, stapte de kemies oet 't wachthoesien, en de koetse mos eb'n ophōll'n.

De kemies stak zien heufd t'r in en zee:

‘O zoo, mevraau Moppers?’

‘Jè, en wat zol dat tan?’

‘Nee, dat zol heild'al niks. En dat is mevraau's dochter?’

‘Jè, mòt dij dan wat?

‘Nee, dij huift ook niks; moar het mevraau meschien ook wat te dikklareir'n?’

‘Nee, wat mein je wel; wat zol'k te dikklereir'n hebb'n; woar zij je mij veur ān?’

‘'t Kon jè wezen, dat mevraau wat bij zök hār, woar mevraau belasting van betoal'n mös, dat was jè zoo onmeugelk nijt.’

‘Nee, 'k heb niks.’

‘En wēl⁽¹⁾ is dij doame, doar in 't houkien?’

‘Da's 'n zijke nichte van ons, dij gait met noa stad, ze mout onder perfesters hand'n; vöt, koetsier!

Moar veurdat de koetsier vötvoar'n kon, stak de kemies zien ārm oet, trok de zijke nichte de kappe van 't heufd en zee:

‘Mevraau möt moar in de rouë goan, 'k leuf dat z' āl dood is; 'k heb ook nijt weit'n, dat mevraau van dij femilie was.’

Wat d'r nou vērder gebeurde, ken je wel road'n; d'r wör persesverboal opmoakt, en mevraau kreeg gein goudkoop spek te et'n. Was 't gein jammer?

Zij je? nou weit je, woarom ik mevraau Moppers noar heur zijke nichte vruig, en ook, woarom zij d'r nooit niks van heurn wol.

Mag 'k jou nog ies weer wat oet mien jongestied vertēll'n? 'k Dou niks lijver.

W. Reinkingh.

(1) Wël, wie.