Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 606]

En oavendprootien
En twee varsies van Egbert Plunnies en een varsien van Zwaantien Eggink. (Middeldrente, Beilen.)

‘Genoavend volk! Hoo liekt?’

‘Genoavend, Harm Boer! Best jong; hoo is 't met jo? Goat ees zitten. Woi en poosien met oos prooten? - dat was joa fiks.’

Joa, ik zegge tegen 't wief: ‘“kom ik goa 'n uurtien noar Jan Luuks en neme 't breiden met; altied zoo stief in d'eigen hook van heard te zitten, door wördt m' dreumerig en eenstallig van.”’

‘Dat zeg ik ook. Ik zin bliede dai er zint. Hei eergister ook met de schoape noar Beildermark west?’

‘Joa, wij hebt er vief eenscheuren wears⁽¹⁾ verkoft en zes oftandigen⁽²⁾ en ooze tweejoarige ram. De wears verkofte wij vort in éene koop deurenkander veur zesse en 'n oort, en veur de ram hew tien gulden had.’

‘Tien gulden?! te dundersloa, dat mot wat west hebben. Dat was joa 'n bult geld.’

‘Joa 't is veule, moar 't was ook 'n schoonder dier. Ik zegge jo, dat 't wat was. De kearel dee hum kofte had er 'n til⁽³⁾ an. En too er een koopman eerst bij in de hekken kwamp, kreeg de ram de kop an en stödde⁽⁴⁾ hum vort dat e tumelde. He blödde’⁽⁵⁾.

‘Wel blödde, de ram of de kearel?’

‘De kearel, jong; eerst wasse biester kwoad, moar ik zag 't vort wel, dat er zin hadde an de ram, en vreug hum twaalf gulden of, moar 't is mettertied op tien angoan.’

‘Zoo. - Ooze Meindert is ook met schoape hen west en dee hef hij ook verkoft en dat is wal good goan, moar hij is toch snorrig⁽⁶⁾ weerkomen; want hij hef 't met vrommes⁽⁷⁾ neet vlak.’

‘Watte? Hef hij 't oneenig met Zwaantien Eggink? Dat 's joa spietelik’⁽⁸⁾.

‘Um de woarhêid te zeggen, wij wazzen der nog over an de proot, too ie de deur inkwammen; wij hadden van Zwaantien zuks geheel neet leufd, dat ze nou 's oavends nog met 'n ander noar hoes gunk, - en we wuzzen neet beter, of 't was 'n kloar hielk⁽⁹⁾, dat in de Meitied zul deurgoan.’

‘Joa, dat dachte elk en eene; moar, wat wearlag⁽¹⁰⁾, Meindert is toch overdag nog met Zwaantien in de harbarge west.’

‘Dat isse ook, moar, zoo a je weet, overdag dat geld neet, dan goat de vrouwleu met wel of ze wilt; moar dan goat ze toch 's oavends met heur vaste jonge hen hoes.’

(1) Eenschéuren wears, hamels die eenmaal geschoren zijn.

(2) Oftandige, die 't wisselen gedaan hebben.

(3) 'n Til an, 't schaap was te zwaar om op te tillen.

(4) Stödde, stiet, stootte.

(5) Blödde, bloedde.

(6) Snorrig, norsch, ontevreden.

(7) Vrommes, vrouwmensch (in dit geval zijn aanstaande).

(8) Spietelik, spijtig, jammer.

(9) Hielk, huwelijk.

(10) Wearlag, weerlicht.

[p. 607]

‘Dat is zoo.........Meindert en Zwaantien hebt anders al en poar joar met enkander loapen⁽¹⁾. Ik dachte, dat het kloar touw was.’

‘Joa, dat dochte wij ook; moar wat nou 't alderargste is? De jonge hef de zinnen op 't wicht zet, en van dage en gisteren zuver niks zegt. Ik bin bange, dat 't zik te noa nemp⁽²⁾, en datte der van an de hengelderij komp. - Ik heb 'm van mörgen al wat terechte roan: “Malle jonge!” zee'k tegen hum, “goat doar toch neet te kniezebieten over en vrommes, dat was mij nou de piene neet weerd; d'r is geen haand vol, moar 'n laand vol.” Moar hij lachte smeliek, zee niks en gunk vort.’

‘Nou joa; moar 't kan nog wal weer angoan. D'r is heur vaste wat in d'ooren toet⁽³⁾. En boetendat as hij Zwaantien neet krig, dan is 't de ziene ook neet west, doar mot 't bij blieven. - Ik veur mij hebbe mien levend geen kwoader keareltien zeen in 't stuk van vrijen as ooze kleinknecht Egbert Plunnies.’

‘Zoo jong? Ze hebt wal ees zegt, dat hij altemets bij Jans' Rieke komp, en dat Rieke hum ok stoan wil, alleens ho barstend dat Jans' volk doar tegen zint.’

‘Zoo is 't ok krek. Rieke wil wal van hum weten, moar 't geet heur sens⁽⁴⁾ wal ees wat over, deur 't ofroad⁽⁵⁾; moar dan komp hij der toch stillechies wal bij. Ik weet er mear van. Op 't wasschop⁽⁶⁾ van Korroad en Thijs' Trientien is 't met heur beiden begunt, en nou geet hij der um de dree weeke stipt hen. En ik kan 't wal weten, Rieke is mal noar hum. - 't Spiet mij dunders, dat 't jonchien neet beter schrieven kan; want hij kan zoo alderstapelst riemen. Ooze Harm schrif wal ees en riem van hum op, dat Egbert dan eerst veurzeg.’

‘Moar zul Rieke dan meenen, dat Egbert zuls dee breeven schrif?’..

Egbert schrif niks, en hij gef Rieke ook niks gien pampier. 's Oavends as hij bij heur komp, zeg hij heur 't riem moar zoo oet den kop weg veur. Op een oavend hef heur ees eene belusterd, zoodoonde zin 'k dat gewaar wörden. - Ooze Harm schrif altemets en riem op, allennig umdat hij ze gearn wil kennen. Egbert zeg 't hum dan veur, en dan schrif Harm 't net op zoo as 't hum véurzegd wördt. Egbert wol eerst hebben, dat Harm 't op zien Hollaans zul schrieven; moar Harm duchte, dat heufde neet. Eene kan 'k er zöls⁽⁷⁾ zoowat wal van boeten, dat zal 'k jo ees opzeggen:

Of ik dij min? anheure 't leefien!⁽⁸⁾
Wat iederbod zoo trouw, oprecht,
Mien harte deur mien mond dij zegt,
Krek of 't gedrukt steet op 'n breefien.

Mark op, wat dien geveul⁽⁹⁾ dij zeg,
As 't oos des oavens mag gelukken,
Um dan melkaar an 't hart te drukken,
En 'k mien hand in de diende⁽¹⁰⁾ leg.
Of anders, kiek mij liek in d' oogen,
Woor heilig vuur en zuuvre min,
Oetstroalt, dien oog en harte in; -
Is dat geen liefde oet den hoogen?

Dat is zoo kloar as 't licht der zun.
Wij kleeft melkander an as klissen
En nooit kun wij enkaêr weer missen,
Alleens⁽¹¹⁾ wat tusschen beiden stun.

(1) Met enkander loapen, 't was een engagement.

(2) Zik te noa nemen dat enz., zich zooveel aantrekken, dat hij er door aan 't sukkelen komt.

(3) Heur is wat in d' ooren toet, haar is iets gezegd ten uwen nadeele.

(4) Sens, sinds, meesttijds in den zin van doorgaans.

(5) Ofroaden, ontraden.

(6) Wasschop, bruiloft.

(7) Zöls of zölfs, zelf, zelve.

(8) Leefien, liefje.

(9) Dien geveul, uw gevoel.

(10) Diende, uwe.

(11) Alleens, onverschillig.

[p. 608]

 

Ooze harten brakken ummers stukken

 

As Rieke um dij en ander kwamp

 

En mij dien leefliek beeld ontnamp,

 

Gesteld, dat ooit zoo'n doad kun lukken.

 

 

 

Het alderkrachtigste cement,

 

Dat steen an steen bindt in de muren,

 

En ook geen rots, kan zoo lang duren,

 

Dat ooze harten ontrouw kent. -

 

 

 

Onneuzel, Rieke! dat ik 't zegge;

 

Moar woar is 't, dat 'k soms van dij dreum,

 

En hardop bij den naam dij neum,

 

En dan - op d' ander zied mij legge.

 

 

 

Moar stuurt het hart ees dat bemint,

 

Dat gleunig⁽¹⁾ 't beeld wear veur zik teuvert

 

Van't machien⁽²⁾, dat het hef vereuverd;

 

't Is neet te sturen, leeve kind!

 

 

 

As 'k laet, bij 't karnhoes an de roeten

 

Of doar bijzieden an de deur,

 

Op mien getik dien knuchien heur

 

En do komst vort doarop hen boeten

 

 

 

Ten teeken dats 't wal hest verstoan,

 

O jongejong, dat zuut geflüster,

 

Dat handengeven in het düster,

 

Of ook, bij 't schiensel van de moan, -

 

O, zeeleschat! ik kan 't neet zeggen

 

Ho zoalig mij dan 't harte trilt: -

 

Loat wiezen zeggen wat ze wilt,

 

Zij kunt nooit dat geveul oetleggen.

 

 

 

As wij noa kört en good beroad

 

Al gauw dat steegien weer hebt vunnen,

 

Woar wij joa al zoo vake stunnen,

 

En woar we deurbanks⁽³⁾ veilig stoat,

 

 

 

Dan, zacht umhalzen, zeute an 't smokken⁽⁴⁾.

 

Jandorie! hooger leven leeft

 

As Rieke mij in d' armen beeft,

 

't Hart zul jo oet zien zitploats schökken.

 

 

 

O, Rieke! 't is neet oettestoan

 

Dat denkbeeld: ‘wij mout van enkander!’

 

En toch...wij moot as ieder ander

 

In 't leste - ook wear noar hoes to goan.

 

 

 

Neet woar? do blifs mij ieuwig minnen,

 

Veur ieuwig slat dien hart veur mij,

 

Neetwoar? en ik min ieuwig dij; -

 

Wij heurt melkaer met ziel en zinnen.

 

 

 

Zóó, hart an hart en wang an wang,

 

Dan veul wij 't schat! - niks kan oos scheiden;

 

Want God hef 't good veur met oos beiden

 

En wij zint veur geen tookomst bang.

‘Nou, nou! dat 's mooi, dat is euvels mooi. 't Wörde er mij altmets puur krioelig van in de hoed⁽⁵⁾. En over twee dingen he'k mij toch biester verwonderd: ten eersten hoe krig 't jongien 't zoo bijenkander, het slut man, as 'n busse, en ten tweeden hoo hol ie 't in den kop? 't is zoo'n groote koppel riegels! - Road ees, wat 'k nou prakkeziert hebbe? Egbert Plunnies mus ok en vars dichten veur ooze Meindert, dat hij Zwaantien weer krig. Loat ooze meid noar jo hoes goan en halen hum gauw. Dan kan de meid en toertien⁽⁶⁾ bij jo volk blieven te prooten. Wij zit hier under enkander met old bestoan volk⁽⁷⁾; as ooze Meindert dan 't oavend wear kump, is 't vars kloar. Zul Egbert wal willen?’

Beja wal! - Loat Lummechien moar hengoan en zeggen, dat ik 't zegd hebbe. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

(1) Gleunig, gloeiend.

(2) Machien, meisje.

(3) Deurbanks, doorgaans.

(4) Smokken, kussen.

(5) Hoed, huid, lichaam.

(6) Toertien, toertje, poosje.

(7) Bestoan volk, bedaard volk.

[p. 609]

Egbert Plunnies. ‘Genoavend volk! Wat is hier te doon?

‘Genoavend Egbert! goat moar ees zitten, hier is mien deuze⁽¹⁾. Wat ik zeggen wol, wij weet nou, dat ie zoo mooi riemen kunt. Jo boas hef oos zo effen en mooi gedicht van jo oppezegd. Nou wol ik geern hebben, dat ie en gedicht meuken tusschen ooze Meindert en Zwaantien Eggink. Beildermark is heur hielk ofkomen⁽²⁾, want to is Zwaantien 's oavends bij 'n ander jonge west. Zul ie ze nou neet weer anenkander kunnen riemen, Egbert?’

‘Dat is neet wis, Jan Luuks; ie begriept wal: as er tusschen twee jonge harties geen vat is, dan kun je met 'n varsien al slim vat kriegen; dan grip 't neet an. 't Riemen is wal good; moar 't kan beter en vonke, dee er lig, wat aanbloazen, dan nije vonken sloan. As men en vrommes, dat niks veur jo geveult, an boord klampt met en riempien, dan denkt ze licht, dat men 't oet de oarigheid of oet wiesneuzigheid doot, en dan geet 't neet an. - Nou is 't woar, dat Meindert en Zwaantien al 'n toer met 'n kander loapen⁽³⁾ hebt, dat is hoaste wat anders, doar hef wat bestoan. Moar weet ie ook wat er tusschen beiden zit? Dat deende ik wal te weten, dan kun 'k de spieker beter oppe kop sloan.’

‘Joa, Egbert, wat ze tusschen zik hebt, dat weet 'k ook neet, ik denke, dat het teuterij⁽⁴⁾ is.’

‘Zoo! dat denk ik ook; in elk geval ik zal 't ees bezeen⁽⁵⁾. Ooze boas knipoogt mij ook to; moar van oavend kan 't neet; mörgenoavend za'k zeen, da'k met en riegeltien of wat hier wear kome, dan zal 'k Meindert 't veurzeggen, dee kan der dan nog mee doon wat hum dunkt; moar schrieven kan 'k neet veule. - - - - - - - - - - - - - -

‘Genoavend Meindert! doar bin 'k al.’

‘Genoavend Plunnies! best jong; is 't kloar?’

‘Joa, Meindert, doar is al wat kloar; moar 't was toch net of 't mij neet good vlossen wol. Ik zal 't jo veurlezen:

O, Zwaantien! 't olde minnevuur,

Blif moar in mij an 't branden;

Mien harte hef geen rust of duur

Noa 't breken oozer banden.

O, treurig nare Beildermark,

Doar brak de mindroad stukken;

Ik dacht dat nooit 't verbaand, zoo stark

As 't ooze, lös kun rukken.

Wij tieden⁽⁶⁾ 'smörgens vroo⁽⁷⁾ van hoes,

Ik dacht: dat wördt en baantien;

'k Verkoop mien schoape inne roes⁽⁸⁾,

En - dan op 't mark bij Zwaantien.

Ik gunk de mark geen dreekeer rond,

Of 'k had dij joa al vunnen;

Moar 'k zag vort an dien rozemond,

Hoo slecht mien zoaken stunnen.

‘Gee's mee?’ vreug'k, dan krigs brandewien!

Joa, dat kun do gebeuren...

Moar - o, mien hart kan 't hoast neet lien,

Wat 'k to van dij mos heuren.

‘'k Goa 't oavend neet noar hoes met jo

Heur Meindert!’....O, ik zwiege;

De keel knip bij dat woord mij to,

't Is of 'k de roze kriege.

(1) Deuze, tabaksdoos; 't overreiken daarvan, spoedig na 't binnentreden, geeft genegenheid te kennen.

(2) 't Hielk is of, 't engagement is verbroken.

(3) Met 'nkander loapen, verkeering hebben.

(4) Teuterij, achterklap, kwaadspreken.

(5) Bezeen, bezien, beproeven.

(6) Tieden, tijgen, ergens heengaan.

(7) Vroo, vroeg.

(8) Inne roes, in éen koop.

[p. 610]

 

‘Moar Zwaantienleef, woarum dan neet,

 

Wat zit er tusschen beiden?’ -

 

Zoo vreug ik, krietend⁽¹⁾ van verdreet;

 

‘Wij kunt, wij meugt neet scheiden.’

 

 

 

Moar of ik vreug, of smeekt', of dee,

 

Do meukste⁽²⁾ mij neet wiezer.

 

En of 'k dij leeve woorties zee,

 

Dien hart bleef hard as iezer.

 

 

 

Ik denke dat en booze mond

 

Mij broaf hef overleugen,

 

En dat mien Zwaantien zonder grond

 

Doaroet venien hef zeugen.

 

 

 

Geleuf toch neet zoo'n lastertong,

 

Dee d' eer en deugd verkleindert,

 

Dee 't hart dij oftrekt van dien jong,

 

Van dien getrouwe Meindert. -

 

En as 't ook al geen laster is,

 

Moar da 'k wat heb bedreven,

 

Dat dij neet past, do zals 't gewis

 

Dan Meindert toch vergeven?

 

 

 

'k Wil alles, alles, alles wal,

 

Wat 's do mij moar kans zeggen;

 

'k Wil knielen, opstoan en 't ook all'

 

Wel an dien vooten leggen.

 

 

 

Al deê 'k al wat, - 't is nou zoo naar;...

 

Wij waren 't joa zoo eenig,

 

De harten kleefden an melkoar,

 

En nou stoa we elk alleenig.

 

 

 

As olde leefde nummer roest,

 

Kan ik dij neet verleezen,

 

't Zal wel, as 't onweer oet hef poest,...

 

Op 't olde ies anvreezen⁽³⁾.

 

 

 

O, leg de zeute band zoo vast,

 

Dat 'k 't nooit weer kan bedarven:

 

Zóo is mij 't leven tot en last,

 

Want zunder dij moo 'k starven.

‘Heur, Plunnies! ik reare⁽⁴⁾ 't oet, zoo mooi is 't, dat kunj' an mien troanen zeen. En 't is ook joa woar! Er is niks west; moar al was er al ees wat west, dat ze wus, dan kan ze mij dat toch wel vergeven; dat heb ie recht good ook in 't riem stoan. Moar wat zin 'k nou in jo schülde veur 't vars?’

‘Wat ie mij schuldig zint? och man! niks; moar dit beding ik: as Zwaantien jo antwoord stuurt, loat mij dat dan ees lezen, en as 't met jo beiden weer kloar komp, neugt mij dan op jo wasschop, ai trouwt.’

‘Dee beide dingen zal ik volbrengen, heur, Egbert!’ - - - - - -

‘Meindert! Meindert! heur ees!’

‘Joa, wat is 't, Egbert Plunnies?’

‘Nou, hoo is 't goan?’

‘Hoo 't goan is, dat denk ik, dat ie heel good weet, Egbert; want ik hebbe van Zwaantien en breefien op riem kregen, en ik denke, dat hier tien uur goans in 't ronde, geen mensche dat zoo good veur heur kun riemen as ie. Moar doarumme neet getreurd; 't hielk is wear an en ik trouwe in de Meitied met heur. Hier is heur breefien.’

‘Geluk in jo veurnemen, Meindert; blieft heur getrouw; want zij is 't weard.’ - - - - - -

Breef van Zwaantien Eggink an Meindert.

(1) Krietend, krijtende, schreiend.

(2) Do meukste, gij maaktet.

(3) Op 't olde ies anvreezen, op 't oude ijs aanvriezen.

(4) Reare, schrei.

[p. 611]

 

't Is meer dan enkel teuterij,

 

As under een stevast gevrij⁽¹⁾,

 

Jo jonge dan nog met en ander

 

In d'oavendlocht, bij Bartelds Bander⁽²⁾

 

Te leutren steet met Annechien!...

 

Dat kan 't walmeenend hart neet lien.

 

 

 

En as dat de eigen oogen zeet,

 

Dan lastert dat en ander neet;

 

Ik zag 't van Annechien en Meindert....

 

Jo deugd heuft⁽³⁾ dus neet meer verkleindert;

 

't Wörd t' oavend net de achtste dag;

 

Dat ik 't met eigen oogen zag.

 

 

 

Of 't smokken of umhalzen was,

 

Dat zag 'k neet krek; moar 't gaf geen pas,

 

Dat weet ik, en dat weet we beiden,

 

Dat ie nou nog met andre meiden,

 

In banderhoekies smoessies moakt,

 

Net of jo Zwaantien dan neet roakt!

 

 

 

Zeg, wörde wij dan neet beschouwd,

 

As twee dee in de Meitied trouwt?

 

Mij dunkt, 't mus zöls jo misliek lieken,

 

Of woi⁽⁴⁾ noar andre vrouwleu strieken,

 

As wij veur God verbunden zint?...

 

Pas op! dat geet neet, gooye vrind!

 

 

 

‘Al is er wat’, steet in dien breef:

 

Ik dacht wal, dat 't geveul dij dreef;

 

Doar mus wat achter 't vessien wezen,

 

Dat hesto, véur mien riem, al lezen

 

In 't eigen hart, dat 't dij verweet,

 

Eer ik dij 't veur de vooten smeet.

 

 

 

Bah! zuk gezanik, dat neet deugt,

 

Doar knappe leu neet over meugt....

 

Moar kom....'k zal nou moar neet meer zeggen;...

 

Wij zult nog ees 't weer overleggen;...

 

Moar!.....mij allén, en anders geen,

 

Of 't is veur ieuwig offesneên! -

 

 

 

Kom zundagoavend dan moar wear;

 

Moar geen gekneel, en geen gerear⁽⁵⁾,

 

Ook van geen last of starven spreken;

 

Ik hol geen jota van dat preeken;

 

Moar deugd in 't hart en reine trouw,

 

Dat heurt er tusschen man en vrouw.

(1) Stevast gevrij, vast engagement.

(2) Bander, schuurdeur.

(3) Heuft, behoeft.

(4) Woi, wilt gij.

(5) Gerear, geschrei.

[p. 612]

 

Geen teuterij! - as 't 'n ander zee!...

 

Ik zag jo zölfs, jo alle twee.

 

Wat dunderdag! 't is zunde en schande;

 

't Was, of mij 't hart doar binnen brandde.

 

Moar nou! - doar nou geen woord meer van;...

 

Wij spreekt melkoar...tot zundag dan!

 

Hoogersmilde, 1878.

 

Ulehake.