Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Rare reize van lamert wever nao de moane, hen en weerumme in eene nacht.^*) (Hoogeveen.)

't Is al heel lange leên, en - a'k 't wel onthollen hebbe, was 't kört nao de franse tied, dat mij aoverkomen is, wat 'k oe nou vertellen zal.

't Was op en zoaterdag veur Poaschen, dat miin wiif 'eur kloar maakte om hen ê Huzen⁽¹⁾ te goan. Zij wol 'n nije boksem⁽²⁾ veur mij 'alen bij kroeme Wessel den sniider, want mij vertrouwde ze zöks neet to, umda'k wel ees en enkelde keer uut slinteren goan was en wel ees 'n börrel te veul 'ad 'adde.

Moar wat wil 't geval?

Zij glid mij uut op de daele, en verstoekt de voëte, en zoo kwaamp 't er to, dat ze mij dan toch mus laoten goan, wol ze neet, dat 'k zundags thuus zol bliiven van de kerke, want miin andere boksem was wat heel gorrig⁽³⁾, en miin wiif was hemmel.

Moar neet as noa lange kranselen⁽⁴⁾ en praeken tegen miin verdörvenheid leut ze mij goan.

- Lamert, zae ze, holt oe nou in 's 'Eeren name ees stark; loat oe neet weer as lessent⁽⁵⁾, doe j'en heele nacht uut tierelieren bleven bint, verstrikken deur den satan. Denkt, da'j speult mit oe onstarfelike zêle! Lamert! doar hei'j drê gulden en 'n dubbeltien veur oe boksem; 'aalt um en betaalt um, en goat mij a'k 'oe bidden mag, neet in ê harbarge en bezoept oe. Koom ie goëd nöchter weer, dan zui'j van mij 'n lekker slokkien sukerbrandewiin 'ebben, en 'n brökkien⁽⁶⁾ mit wörst to. Beloaf ie mij dat?

- Bel! zae 'k, wat lig ie te tjanteren? Denk ie, da'k 't geld veur miin eigen boksem zal verzoepen? Geef mij nou nog moar twaalf duiten veur 'n vörrel tabak, en ik zal oe thuus komen as 'n dartiene!

Nou en dat zae'k mit meenens, moar de duvel slap nooit, en stelt 'n mensche hoaveral strikken.

'k Was zunder kleerscheuren an ê Huzen ekomen, maor zeet: -

*) De ao wordt uitgesproken als de ô in 't fransche Apôtre, nôtre; ae als de ai in 't fransche maigre, mais; - aë (in haënd, laënd) niet uitspreken als ha-end of la-end, maar samen doen smelten. Haënd wordt alzoo haand met een sterken bijklank van e. Hetzelfde geldt van kroëg. De ' voor een woord duidt aan, dat er de h voor is weggelaten. Als men merken zal, wordt deze letter hier, evenals op vele andere plaatsen, misplaatst of niet uitgesproken. Dê (die) uit te spreken als dee.

(1) De Huzen - heet de gemeente Hoogeveen bij 't volk, dat in de venen woont.

(2) Boksem, broek.

(3) Gorrig, haveloos.

(4) Kranselen, seuren, zaniken.

(5) Lessent, laatst.

(6) Brökkien, boterham(metje).

[p. 613]

Kroeme Wessel was hen schaeren, en uut de schaerwinkel egoan noa de Vleegende Visch, 'um 'n slokkien te kopen.

Kom, dacht ik, 'k wil 'um doar haeventies van doan alen.

Moar doe 'k inne jachtweide kwaamp, zat de sniider mit 'n stök of mennig schippersjonges onder 'n oord jannever an 't koopmannen⁽¹⁾. En doe ha'j de poppen 'an 't dansen!

De sniider wol mit geweld mij tracteeren op 'n bakkien⁽²⁾ jannever. 'k Mus goan zitten en mit doon, en doe 'k zae, da'k neet wol koopmannen, gnees⁽³⁾ dê duvel van 'n kroeme sniider, en reup: hij duurt neet! hij duurt neet! hij 's bange, wat veur de boksem te zöllen kriigen van ziin wiif, en - al zökke smoalige proaties meer.

Dat maakte mij de kop gek, en doe de duvel mij inbleus, da'k krek zoo good kun winnen has verlêzen, woagde ik 'n stuver van miin tabaksduit en zette op.

Winnen. Weer zetten - weer winnen! Dubbelde pakkies zetten - wéér winnen! Nog ees, en nog ees....zetten....'t was, anmii de duvel! krek of 'k neèt verlêzen kun!

Kristus! dacht ik, ik kriige miin boksem vrij, en hölle meugeliek nog wel 'n appeltien oaver, veur de dörst van 'n anderen dag! - 'n 'alf oord kastelein! en drê pakkies veur mij - koopman!

Ik wön nog altied toereloers⁽⁴⁾ an, en 't duurde neet lange, of ik was koopman (bankier).

Moar....doe keerde de koarte, en 't duurde geen ketier, of al miin winste, mit 't geld veur de boksem en miin tabaksduit was noa de waerum! 't 'alf oord hop, en nog 'en 'alf oord hop; ruzie mit de sniider oaver de betalinge; dát smocht en labbedoedes⁽⁵⁾ an 't oor egeven; de deure uutëgooit deur de kastelein - en zoo op 't pad hen huus, - zunder boksem, zunder geld, zunder tabak, moar mit 'n verdreet um 't uut te rearen!

'n Kleine snee in 't oor ha'k ook, moar was anders best kompoabel⁽⁶⁾, en 't was volle moane en ê heldere locht. Zeen kun 'k heel good, en 't pad was ook makkelik te vienen, en toch ('t zal an miin miimeren eleagen 'ebben!) raakte ik van den weg of, en kwaemp te lande in 'n vaentien⁽⁷⁾, dichte bij 'n törftrekkerije.

Doar was ik, en hoe 'k schermezeerde⁽⁸⁾, der uut kun 'k neêt komen; 't vaene zög⁽⁹⁾, oe laevend zoo neet, en 'k 'adde werk genog um miin schoënen neet te verleezen.

Op 't leste kwam ik op 'n stobbe te zitten, en ik zat der zoo lange op te prakkezeeren oaver miin wiif, en of 'k mit zeutigheid of zoerigheid mit 'eur wol begunnen van waegens dê dit-en-datse boksem - dat 't mij begun te soezen in e kop van miserabeligheid.

Op ees heur 'k en raar geluud boaven mij, zooda'k beschrikt opkeek.

't Was woeps! woeps! woeps! woeps! waps! as van zoo'n veugel, en flap! wat streek doar 'n goe smeetwegens van mij of, op 't vaene neer? -

(1) Koopmannen, een soort van kaartspel.

(2) Bakkien, een kroegterm voor glaasje.

(3) Gnees, grinnikte.

(4) Toereloers, doorgaans.

(5) Labbedoedes, klap.

(6) Kompoabel, capabel.

(7) Vaentien, veentje.

(8) Schermezeerde, schermutselde.

(9) Zög, zoog.

[p. 614]

'n groote, 'éel groote eileuver⁽¹⁾. 'IJ stapte zoo permanteliik⁽²⁾ op mij of as of 'ij holde Scholte Meijer bij laevenden liive was, mit ziin wit buis oaver ziin zwarte rok, en roô kousen um ê dunne beenen.

- Dag Lamert, zae 'ij.

- Dag meneer! hoë geet 't oe nog - ikke.

- Good, Lamert, en baeter as oe, dunkt mij, want a'k 't zeggen mag, dan zit ie doar raar.

- Doa' wee'k zoo neet van, meneer!

- De klobbe zinkt oe onder de neers weg, Lamert! en ik leuve da'j al 'n natte boksem hebt, zae d'eileuver.

- Ik leuve 't miin zeêle ook, meneer! reup ik en vlög beschrikt op, - moar hoë koom ik uut 't möör?

- 'Eur ees, Lamert, zae d'eileuver, en 't was krek of 'ij 'n scheeve bek trök - 'eur ees Lamert: blieve ie 'ier nog 'n kertier, dan is 't uut mit oe. Loat oe roaden, en maakt, da'j weg koompt!

- Ja, zae'k - dan ees met 't ééne been noa boaven, dan mit 't hander, um neet wiider in 't vaene te zinken - wê zal mij der van doan 'elpen, meneer?

- Lamert, zae de veugel, ie hebt 'et heindeliek⁽³⁾ neêt han mij verdeent, da'k oe hölpe, en dat wee'j ook wel, denk ik!

't Was woar, wat 'ij zae, en dat zui'j later 'euren; ook wörde ik er smeelik van, en zae gien woord.

- Hölp ik oe doarumme toch, Lamert! 't is um oe vroome vrouwe, en oe honneuzele schoapies van kienderties. Zeedoar! goat op miin rogge zitten en hik toage⁽⁴⁾ 'oe uut 't möör - hen huus.

- 't Is vrendelik en kristelik van oe 'anprissenteerd, meneer! moar 'k 'ebbe miin laeven nog neet heurd, dat 'n kristenmense op ê rogge van 'n eileuver 'ef ezaeten, en op 'n veurroam⁽⁵⁾ zu'k zeggen, dat 't neet en kan - ook.

- Dat mut ik weten, Lamert, zae de veugel, moar ai'j nog langer babbelgoechies⁽⁶⁾ maakt, goa 'k hen en loat oe zinken, en miteene begön 'ij te wuppen op ziin lange roö beenen, as of 'ij zóó, zóó weg vleegen wol.

- Nou koman! zae'k, loa'w 't in Gods name dan perbeeren; bliif ik ier, dan is 't mit 'n 'alf ure toch mit mij doan. 't Wördt 'ier 'oë langer 'oë sobberiger, en 'k bin miin eene schoë al kwiit.

Ik gunk dan op ziin rogge zitten, en....woeps! gunk 't in de heugte. Neet lank duurde 't, of wij waren flak boaven ons huus.

- Meneer, zae'k, as 't mit oe permissie is...('k mus joa zeute brooties bakken op ziin rogge!) wij bint flak boaven onze schörsteen; ie mussen nou wat leger vleegen, en zetten mij zeuties dale⁽⁷⁾ op 't reeten dak.

- Hol de snoete, Lamert! zae d'eileuver bertoal, - bemeuit oe mit oe eigen bemeuisels, en loat mij de miinde. Ik zal wel weten, woar 'k oe brengen mutte.

Duvelse veugel, dacht ik in mij zöllevers, 'eb ie zökke knepen?....

(1) Eileuver, ooievaar.

(2) Permanteliik, parmant.

(3) Heindeliik, eigenlijk.

(4) Toage, toog, voer.

(5) Veurroam, raming.

(6) Babbbelgoechies, malligheden, gezochte tegenwerpingen.

(7) Dale, neêr.

[p. 615]

Moar onder de 'and gunk 't al 'ooger en 'ooger, en 't duurde neet 'eel lange, of wij waren dichte bij de moane.

- Kristenzeele meneer! reup ik - 'k bin niks nijë noa de moane...wa'k oe bidden mag, goat noa de grond en zet mij ergens dale, woar ai'j wilt, moar neêt 'ier.

Moar d'eileuver zae niks, en vlög al dichter en dichter op ê moane an. Dê wörde dan ook hoë langer hoë grooter en witter, en 'k zag nou dudelik, dat ie eindelik niks handers was as 'n enormeliiken snijballe mit 'n dikke dompe⁽¹⁾ van veurent der op eplakt, en dreê deepe gaten in plaasse van oogen en mond.

- Woeps! zae de veugel, en wij waren op de moane. - En nou as de waerum van miin rogge, 'k wil 'ier wat uutrusten, want ik bin zoo meui as en 'ond.

Nou, ik leut dan lös en gunk zitten op de moane, dee van snij was, as 'k zae, moar zoo 'ard as 'n kuije⁽²⁾ en kold!...zee! 'k weet neet, dat 'k ooit zoo'n kolde anne boksem 'ebbe veult.

- Zee zoo, Lamert, zae d'eileuver, hei'j nou nog 'n bösschop mit hen huus - spraekt! en 'ik zal 'm 'oaverbrengen - moar gouw ook, want ik wil hen 't nust.

- Heere God! reup ik,...ie wilt mij hier toch neêt loaten verkleumen op e moane, miin leeve beste meneertien!....

- Wê 'ef miin nust 'emölken, dree weken lank, en 'ef van de heijer pannekoëken bakt?

- Meneertien! meneertien!...'k 'ebt zoo neet meent...ikke...wol...

- Zee...dat heb ieë doan, bliksemskiend! en tot dank doarveur - hadjuus!

En hop wupte 'ij.

Ik voldde de haënden en reup genoa! moar 'ij schudde mit de starte⁽³⁾ en vlög vort!....

Doar zat ik dan nou op de moane, zoo kold as dree kikkers, en ieder hoogenblik in gevoar van of te glissen⁽⁴⁾, want 't dink was zoo glad as 'n tinnen schöttel. Gelökkig was er an de linker kante van de moane en huutstek, zoo'n soort van stange, en doar in vrögger tiid wel en uuthangbord mag anëzaeten 'ebben, en doar höl 'k mij an vaste.

Moar op ees gunk 'n deurtien lös, midden in de moane, krek woar de neuze zit, en wee kwaamp der uut? - 't mannechien in de moane!

't Was 'n klein persoontien, neet veul grooter as 'n kardoes dê opzit, moar 'ij 'adde 'n 'eele lange witte board, en 'n takkebossien onder den arm.

Ook 'adde 'ij 'n 'ooge toetmusse op, en zette 'n biister grammietig gezichte.

- Dag, Lamert! zae 'ij; hoë geet 't oe nog?

- Dag, meneer, zae ikke, hoë geet 't oe zeulvers?

- Best, Lamert; moar wat doë'j ier?

Zitten, meneer, mit oe permissie - moar op 'n verduvelde kolde banke! Zol 'ier neet 'n slokkien te kriigen waezen?

(1) Dompe, neus.

(2) Kuije, stuiter.

(3) Starte, staart.

(4) Glissen, glijden.

[p. 616]

- Wij tapt 'ier neet meer veur de goande en komende man, zae 'ij, en ie mussen maken, da'j vört kwammen, Lamert!

- 'Oe eer, 'oe leever, meneer, en as dê eileuver mij neet zoo verdold ekult adde - waar 'k oe ier ook neet komen steuren, en lag bij 't wiif op bedde.

- Lamert, ie kunt proaten as 'n kruudkremer⁽¹⁾, moar 't helpt oe hier neet. Vört mui'j van miin 'uus hof, en dat wel hoogenblikkelik. Nou wat zeg ie - weg of neet?

- Nee! reup 'k, nee! doët moar wat o'j wilt, dwelm!

- Best, zae 'ij, en flop! gunk 't deurtien dichte. Moar flap! gunk 't ook weer lös, en daor kwaamp mij dat duvelsche dummel an mit 'en groote biile.

't Wupte achter mij umme en bats! 'ouwde mit ziin biile op de stange, woar 'k mij an vaste höl.

- Kristus kerel! schei toch uut, reup ik, moar bats! zae de biile, en kre..kri...kra....ak! zae de stange, en...doar goa'w hen...ikke an 't glissen en de stange mij noa.

- Schriift ees, ai'j oaver bint, Lamert! reup 't frabbe, toë 'k völ en toesebolderde deur de locht as 'n anëscheuten 'ase⁽²⁾.

'k Dachte neet ans, of 'k zol mij de kop te barsten vallen, en dat zul ook wisse beurd waezen, 'adde mij neet 'n köppel ganzen veurbijëvlögen.

- 'k Leuve dai'j valt, Lamert, zae de waeke⁽³⁾, dê veuranvlög.

- Miin zeele! zae'k, en dat wel al 'n minute of tiene lank; 'k bin van de moane glist.

- Dat kan zoo neet, Lamert, zae de waeke, griipt miin poote, en 'k zal oe hölpen.

Ik greep ziin poote - en nou gunk 't zeuties an hen onder.

Moar op 't leste reup de waeke: loat mij lös, Lamert! want ik kan neet meer! Loat mij hoogenblikkelik lös, of ik reure de starte.

Ik dachte - ja wel! en höl vaste, moar wat dee dat duvelse beest?

- Kwak! zae 't, en nog ees - kwak! flak oaver neuze en mond 'n flarte!

- Boe! reup ik, en leut lös, en doe gunk 't weer an 't toesebolderen.

Gelökkig was 'k neêt 'ooge meer, en nog gelökkiger kwaamp 'k terechte flak op de mestbulte bij ons huus.

Da'k raar was en duzelig van dê val, kui'j denken, en da'k ruste neudig 'adde neet minder. 'k Wol mij dan ook net umëleggen um 'n luttien te sloapen, toë miin wiif buten deure kwaamp.

- Duvelse zoeplappe! reup ze, bei'j der endeliik en ten leste weer, en lig ie oe doar te wentelen in de klabarie⁽⁴⁾, dronken as 'n zwiin? Wacht, ik zal oe hölpen.

En veur da'k 'eur vertellen kun, wa'k veur 'n rare reize adde doan, ha'k al twee ummer water oaver 't liif!

Nooit 'ef ze willen leuven, wa'k dêe nacht ondervunnen adde, en ze kun gien ganze zeen vleegen, of zij gnees en smeelde: goat hen buten, Lamert! en kiikt ees, of de ganzen oe ook oen boksem mit ebracht 'ebt van e moane!

A. Steenbergen.

(1) Kruudkremer, een kramer van kruidenierswaren.

(2) 'Ase, haas.

(3) Waeke woerd.

(4) Klabarie, drek.