Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Drente. 'n Vertel van 'n man, dee om en nije doomneer uut west hadde. (Ruinen, Koekange, Ruinerwold, Zuidwolde, De wijk, tot Hoogeveen.)

Too hier sanderlesten⁽¹⁾ en doomneer mus wezen, stoldierden⁽²⁾ er verscheiden leu in de gemeente op eene dee wied in Vreesland stund, doar hadden ze van hört, dat 't en groote boas was. En doarumme gungen de meister en Frens Boer en Barteld Mosterd en Luchien Neefies, alemoaìe leu, dee in de karkendeenst bint, - ‘uut hören’⁽³⁾. De meister geet sens mee, want dee lustert scharp, en butendat, hee is oardriekskundig en kent den weg noar de darpen.

's Oavends too ze der wear waren, zea mien wief: ‘Jan, de hörders bint er wear! jonge, nou mus ie gauw ies hen, um te vernemen, hoo 't er heur toleken hef.’

‘Jonge ja jong’, zea 'k, en zoo gauw too ik de piepe opsteuken hadde, gung ik uppestea⁽⁴⁾ hen Luchies huus. ‘Goonoavend’, zea 'k, nou koom 'k eut nijsgierigheid; hoo steet 't, is 't 'n goo doomneer veur oos, ja of nee?’

‘Goonoavend’, zea Luchien, ‘goat ees zitten, dan za 'k oe vertellen.’

Wij kwammen er 'n zundaggen mörgen, good en half uur veur preakenstied. De kasselein doar we uutspanden was 'n farme gezette kearel, met wat 'n rare romslomp van 'n wief. Wij hölden vort al en ooge in 't zeil,

(1) Sanderlesten, (Gron. anderlessens) onlangs.

(2) Stoldierden, solliciteerden.

(3) Uut hören, als deputatie, om te hooren, hoe de predikant kan preeken.

(4) Oppestea, (op de stee) terstond (Hd. auf der Stelle.)

[p. 602]

of 't er ook eene noar de pasterij gunk, um de doomneer tienge⁽¹⁾ te brengen, dat er hörders waren. Doar ware we bange veur, want dan komp er sents en old peard⁽²⁾ vanne stal. Moar we markten neet, dat de kasselein hum booschikte⁽³⁾.

Al gauw gunk de karke an, en alschoon da we der met 't ander karkvolk tegelieke ingungen, hadde de doomneer oos toch oppestea in 't verzier⁽⁴⁾.

't Is uterlieke en farme kearel, met fikse bos hoar en 'n kroeme neuze. Hee hadde en heldere stemme, zoodat m' hum, um zoo te spreaken, wel butendeure kun verstoan. Hee hadde de teks uut Hebreen dartiene en de kasselein zea, datte vol⁽⁵⁾ uut de Hebreen preakte. Nou, 't is 'n vastkopte⁽⁶⁾ kearel, dee stiel van preaken hef; hee kun 't glad van buten.

Hee hadde Barteld ook good voldoan, dat kun 'k weten, want too de karke uutgunk, zea: ‘de doomneer dat steet op de stool good, as 't nou in de pasterij ook zoo hemmelties liekt, mij dunkt, dan kan 't.’

Too de karke uut gunk, rönde⁽⁷⁾ de doomneer oppestea noar huus en wij trökken hum noa. Nou, dat moo 'k zeggen, de menschen waren zoo vrendelik as 't heufde. De mevrouw, en kregel wiefien, was zoo gauw as water, moar 't was aanders en ruzige huusholling. Zee hebt zes kinder, en d' oldste is nog moar tien joar; te dunder wat meuken ze en levend, moar de doomneer stuurde ze gauw uut de kamer van doan.

Doar was ook en snoarske⁽⁸⁾ van de doomneer lozeerd, 't was de mevrouw van de doomneers breur, dee en teelink⁽⁹⁾ jonger is, en dee woarargens op de klei steet. Dat möt ook en boas preker wezen, noar de kasselein zea; hee hadde er sanderlesten nog ees preakt, moar too was ter ook 'n biester bult volk in de karke west, zoodat de menschen hoast neet wuzzen woar ze zitten zullen.

Too we dan nou rondum de koffietoafel zatten, in de pasterij, dee ik er meest het heuren too⁽¹⁰⁾. De meister preut meest met de doomneer, Frens sleug er zoo nou en dan en malle slag mank⁽¹¹⁾, en Barteld had en drokke redenoassie met de vrouwleu. Ik zegge oe, dat dee snoarske van de doomneer wat lösmaeken⁽¹²⁾ kun, allewel zij en Barteld verstunnen enkander de haelve tied neet, um hij sprek sens wat volmondig, en zij dee wel op zien Hollans, moar doar kwamp toch zoo nou en dan, duchte mij, ook en flottien⁽¹³⁾ boerenvreesch deur.

We muzzen veurtied al zoo lachen um Barteld. Too we eerst bij de doomneer an huus kwammen, begunde Barteld, dee overal altied doarlik met de vrouwleu an 't woord is, met doomneers moagd, - en handeg vrommesien, moar dat boerenvreesch preut; - ze höld en lange redenoassie tegen hum, en Barteld keek heur aan en lachte zien beste; moar in 't leste zea toch: ‘schei moar uut met vertellen, mien stumper, want ik verstoa der geen lorre van.’ De doomneer proestte 't uut van lachen, en zette

(1) Tienge, tijding.

(2) Eene vroeger gehoudene, bekende preek.

(3) Booschikte, hem er van verwittigde, dat er hoorders van elders waren.

(4) Verzier, vizier.

(5) Vol, (veel) gedurig.

(6) Vastkopt, met een vast hoofd (goed geheugen).

(7) Rönde, rende, van rennen.

(8) Snoarske, schoonzuster.

(9) Dee een teelink enz., die op den dominé in jaren volgt.

(10) Er 't hooren toe doen = geen deel nemen aan 't gesprek.

(11) Er een mallen slag onder mengen = kortswijlen.

(12) Wat lösmaeken, (losmaken) veel praten.

(13) Flottien, een weinigje.

[p. 603]

Barteld en stool; moar Barteld höld hum, of hij 't neet begreep en dreide zik daele⁽¹⁾ bij 't vrouwleuvolk.

Wij wollen er gern wiezer van weazen, as de doomneer beneumd wörde, of hee 't ook an namp; moar dat wolle neet zeggen en dat meugt ze leuf ik ook neet doon. Frens höld het hum aëns nog al oarig oppe hoed an⁽²⁾, moar heeroom leut niks lös, wij bleven lieke wies⁽³⁾.

De meister, dei al de olde geschiedenissen kent, vertelde oos, too we wearumme tieden⁽⁴⁾ 'n paroabel. Of 't al of neet gebeurt was, zea, doar wolle of weazen; moar as 't veurvallen is, dan möt 't in de rimmenstrantentied west hebben.

Hee zae, in dat darpien, doar wij nou hen hören west wazzen, hadden ze aleer en klein karkien had, dat met stroo dekt west was. Oppen oldejoarsoavend nou, hadden de jonges doar broaf scheuten met lös kruut, krek as ze hier nou ook nog doot, nargens aanders umme, as um 't olde joar uut te scheeten. - Moar wat wil 't geval? En sniedersknecht schöt en gleunige⁽⁵⁾ stoppe⁽⁶⁾ in 't dak van de karke, en de oostenwind bleus de stoppe inne brand, en eer dat ze haer zeet, vlamt de karke lochteloos op. De snieder rönde uut benauwdheid veerdehalt uur wied, eer datte uutpoeste⁽⁷⁾; moar 't geval lag er, der mus en nije karke weazen.

Hoo de sniedersknecht er ofkomen is, wet men neet. Hee zal joa vaste wel broaf pienigt weazen, want zuk's waren ze in dee dagen went⁽⁸⁾.

Moar too de kaspelleu⁽⁹⁾ bijenkander kwammen, leekt 't wel, dat 's en babelstoren zullen bouwen, want de eene wol zus en de aandere zoo, en in 't leste dreide 't op verscheel uut; moar too kwamp er de doomneer over toe, en dee zea: ‘heur volk, ai met zoo völe bint, kun j' geen vrea holden; ie doot beater, dai veer volmachten beneumt, en alleens hoo dee doot, doar moo'i met tevrea weazen.’

En too beneumden ze doarlik veer menschen tot volmacht over de karktimmerderij, dat waren zooveul as karkvoogden.

Dee leu hadden, zoo as 't meesttied al is, doar niks te veule an. Ze kreagen 't vort al in stek⁽¹⁰⁾ met de timmerleu, dee nou mear wollen verdeenen as aens, umdat 't veur 't heele kaspel was, en dan weer dugte⁽¹¹⁾ de öpperman neet, en zoo was er en heele bult te verhakstukken⁽¹²⁾. Moar in 't leste gunk het toch an; ze kregen en karke kloar. Moar ze hadden er toch nog neet genog van. ‘Mij dunk’, zea de prissedent, ‘doar mus ok nog en spreuke op de veurgevel stoan en dan ooze namen derunder.’

‘Te dorie ja’, - dat stund heur alemoal an, en um nou ook alemoale eere van 't wark te hebben, overleen⁽¹³⁾ ze, dat er en riemechien⁽¹⁴⁾ veur zol stoan van veer riegels, dan kun elk éen regel riemen, en dan muzzen ze derum stroogien trekken, wat riegel of elk zul. Dee de lankste stroo

(1) Zich daele dreien, zich neerzetten.

(2) Oppe hoed an holden, op de huid aanhouden, er op aandringen.

(3) Lieke wies, even wijs.

(4) Tieden, tiegden van 't oude ww. tijgen.

(5) Gleunige, gloeiende.

(6) Stoppe, prop, om 't kruit mee vast te stampen.

(7) Uutpoesten, uitblazen, uitrusten.

(8) Went, gewend of gewoon.

(9) Kaspelleu, kerspellieden.

(10) In stek, in den steek, in de war, oneenig.

(11) Dugte, deugde.

(12) Verhakstukken, vereffenen.

(13) Overleen, overleiden, overlegden.

(14) Riemechien, rijmpje.

[p. 604]

trök zul de eerste riegel, en zoo noar vanand of, dee de körtste stroo trök, de leste riegel.

‘Ik holle van ofwarken, jonges,’ zea de prissedent, ‘doarum stel ik veur, dauwe oos veurof good bedenkt, en dat doarnoa ieder zien riegel ten ieuwigendoage blif stoan. Geen noawark!’ En dat nammen ze alle veere an, elk trök zien stroogien en de prissedent höld het körtste en mus 't riem sluten.

't Völt niks to. Dee 't lankste stroo trökken hadde, kwamp nog al umliek⁽¹⁾ met zien riegel veur den dag; hee heufde ook joa nargens op te riemen. Hee schreef:

De karke de is of'ebrand.

Dee doarop volgde, bedachte hum en toertien⁽²⁾ en en klein umsien later schreef hee derönder:

Dat kwam al deur en sniedersklant.

De darde had dee beide riemregels al en lange toer op en daele⁽³⁾ annekeken, en 't was net, of 'e der niks te best uutweg met wus. Riemen heufde hee der op zik zöls neet op; moar 't mus toch sluten, duchte hum. In 't leste vermande zik, hee was kloar, zea, en schreef:

Dee dead dat met en scheute.

Too nummer veere nou dee dree riegels leus, begönde te vleuken. Hee wus er hum geen road met, zea. ‘Wat dorie,’ zea, ‘kan 'k doar nou op riemen? Dat wördt en oele⁽⁴⁾. En 't is al zoo barstend laete,’ zea, ‘we moot hen huus. Ik verdaege de vergaderinge,’ zea, ‘tot mörgenoavend.’

Anderdagsoavends kwammen ze wear op nij bijenkander; moar de prissedent wus nog zien riemriegel neet. Hee hadde er de halve nacht wakker umme leagen en prakkeziert, moar mis heur. Hee zea al wear...scheute - - - scheute - - scheute, en in 't leste beete oppe tanden. Zee bleeven de heele oavend bijenkander, en de heeltied zat de prissedent over zien riemriegel te breun⁽⁵⁾, moar wel mis heur, hij kreeg hum neet kloar.

‘Volk,’ zea in 't leste, ‘'t is beddegoanstied. Wij moot hen huus. We zult er zundaggenoamiddag weer bijenkaander komen, mij dunkt, dan bin der twee dagen tusschentied, dan zal mij wel wat in 't zin scheten. Want van oavend blif 't elf oogen, ik kriege 't neet kloar. Lukt het 'en zundag neet, dan wee 'k neet hoo 't möt. Want wij kunt toch ook neet ummanswiel⁽⁶⁾ vergaderen, um een zoo'n riemriegeltien. Zoo'n misselik gedoo hek nog nooit zeen.’

Good en wel, de zundagnoamiddag kwam, en 't was bruiig, smool⁽⁷⁾ weer. De vergadering was voltallig, moar - - - dee vervlimde riegel was neet kloar, en wat meer was, doar zat en dunderschoere an de locht,

(1) Umliek, bijtijds.

(2) Toertien en umsien zijn synoniem, toertje = een kleine toer, poos.

(3) Op en daele, op en neer.

(4) En oele, een uil, in dit geval een mislukte boel.

(5) Breun, broeden.

(6) Ummanswiel, (om de andere wijle), gedurig.

(7) Bruiig, smool, broeirig, zoel.

[p. 605]

en 't begunde en onwearig te wörden; het weide⁽¹⁾ en regende, oe leavend zoo neet, 't was heelendal geen wear um te riemen.

De prissendent zat droomerig bij de toafel en keek uut 't glas noa de dikke regendruppen.

Eensklaps houwde met de voest op toafel, dat er 'n koffienkoppien ofrolde, ‘schei uut jonges,’ reup hee, ‘geef mij gauw en ding op, ik hebbe de riegel kloar.’ En too hee en ding hadde, schreef hee op:

As 't regent lop de geute.

Too was der groote bliedschap, daor kun je op an. De prissendent zette hum in bestuur⁽²⁾ met de rugge teagen de deure an en leus met forse stemme 't heele varsien veur. Dat was nou:

De karke dee is of'ebrand,
Dat kwam al deur en sniedersklant,

Dee dead dat met en scheute. -

As 't regent lop de geute.

Nou vroag ik oe ees, was dat wrachtig ook 'n varsien veur 'n karke? - 't Is zunde! -

De volmachten meenden aens⁽³⁾ wel, dat 'n mooi riemechien was en dat ze der zik best met uutsloofd hadden. 't Völt heur doarum biester of, too ze het de doomneer leuten zeen, dee keef heur de hoed⁽⁴⁾ vol; hij meende dat ze 't uut spietakel⁽⁵⁾ maekt hadden, en zea dat ze der neet mea muzzen spotten. ‘As we zoo'n ding veur de karke buten zetten,’ zea, ‘dan wazwe neet wies.’

En joar of wat later mus de karke ees annewit wörden. De prissedent, dee der in de hoed altied nog wat noosterig⁽⁶⁾ um was, dat het varsien neet veur de karke komen was, höld 't opzicht over 't witten, en de varver, dee önder hum stund, wol met zwarte letters en biebelteks op 't witsel zetten.

‘Hou,’ zea de prissendent, ‘dat mot neet; wat in den biebel steet, kunt de menschen der in leazen. Ik zal en rieme maken van twee riegels, en as 't kloar is, zet ie der dat op, zunder dat de doomneer of een starveling dat eerst les. En dan zult er de veurletters van mien naam under. Hee gung en uur of twee zitten prakkezieren en gunk too noar de varver, en too 't volk de aander zundag in de karke kwamp, stund er met groote zwarte letters op 't witsel veur in de karke:

In 't joar 16honderd ditte: (16..)
Is deze muur gewitte.

J.P.H.

En too hef de doomneer de prissendent desdoanig bekeven, dat hee veur al zien leavend verpofte um wear te riemen.

Hoogersmilde, 1878.

Ulehake.

(1) Weide, waaide.

(2) Bestuur, postuur.

(3) Aens, anders.

(4) Hoed, huid.

(5) Uut spietakel, voor de grap.

(6) Noosterig (noestig), ontevreden.