Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland
(1882)–L. Leopold, Joh. A. Leopold–
Auteursrechtvrij
[pagina 596]
| |
Gien boer wol heur in huus hebben en gien minse kwam bij heur; want zee kon tooveren!
Nou is ze al lange dood, en 't kleine huusien is verbraand: de kwaôjonges hebben er op 'n keer 'n paoschvuur van 'emaekt. Da's al jaoren eleden; maor nog kan 'k mij heur precies veur de geest trekken, zoo as ze daor zoemers in de deure zat nao de locht te staeren, of nao 't dorpien, daor ze heur gelokkigste jaoren 'esleten hef. Aarme vrouwe! wat hef ze in de leste daegen nog 'n bedroefd leven had! Lao'k 't oe ies even vertellen - net of 't nou gebeurt.
Kiek: effen bezieden de weg, 'n heel ende buten 't dorp, staot heur klein aarmoedig huttien. Er is één raempien in en nog wel zonder ruten; ze bin er wel in 'ewest, maor de kwaôjonges hebben ze heur allemaole mit kleine steenties in'egooid. 's Aovens gingen ze er mit 'n heele koppel nao toe en dee dan 't eerste 'n rutien kon inpottenGa naar voetnoot(1), was de baos. Eerst leut ze Jannes de Lapper nog al ies gedurig koemen om er nijen in te zetten; maor dat hulp weinig, want alle aovens ging 't weêr van veuren of ân. Griep, de diender, kon er ook niks ân doen; éénmaol zol hij er ies op passen, maor doe hef een van de jonges hom 'eraekt mit 'n dikke steen, net op de kneukels, hè, dat de stok hom uut de hanenGa naar voetnoot(2) vleug. Nao dee tied hef hij hom op 'n ofstaand hulden. - En nou hef ze er maor papierties veur'eplakt of plaankies teugen 'espiekerd. 't Aarme minse! zee gunnen heur 't licht in de oogen en de zunne in heur kaemertien neet, 't is er altied nacht in. Gelokkig zit ze in de deure, nou ku'we heur ies goed opnemen. Zee drag 'n old verscheuten kleetien, dat er uutzig, of ze beter daegen 'ekend hef. - Old is ze, heel old; zee liekt wel tachentig jaor, maor misschien is ze ook wel tien jaor jonger, want 'n minse kan soms veule older lieken as hij is. En jao, a'j heur in dat strakke gezichte kieken, mit dee diepe rimpels in 't veurheufd, dan mot ze 'n heel stormachtig leven achter de rogge hebben. Maor daor hef ze nooit van verteld. Ook weten er weinig, hoe heur eigenlike naem is. ‘Olde tooverhekse’, zoo kennen ze heur allemaole, van 'n klein kiend of. Hier in 't kleine huusien hef ze nog zoo heel lange neet 'ewoend. Vrogger, doe ze uut dee groote stad 'ekoemen is - zoo as de minsen zeggen - hef ze 'n klein kaemertien in 't dorp 'ehuurd. Daor hef ze 'n tiedlaank heel stillechies en ofgezunderd 'eleefd. Ommegaank mit de boeren hâ ze weinig, want de geslepenste babbelaors konnen niks wiezer van heur worden, en doe bleven ze, d'eene nao d'aandere, weg. ‘'t Was 'n raere,’ vertelden ze. - Eéne was er maor op 't heele dorp, daor ze gedurig kwam; dat was de vrouwe van Jan Jaopiks, 'n goed minse, dee heur nog al ies vaeke 'n maoltien eerappels of 'n huspottien toestopte. Jan Jaopiks zelles | |
[pagina 597]
| |
zag heur neet graeg; hij was altied inwendig bange veur heur 'ewest: ‘Zee kon soms zoo raer kieken.’ Dat zeeden er meer; jao, er worde op de koffievesietes al gaauw 'eflusterd, ‘dat ze 't neet op heur staon hadden’Ga naar voetnoot(1). 't Leek net zo'n tooverhekse. Maor daor bleef 't 'n tiedlaank bij. Jan Jaopiks vrouwe was wiezer, dee lachte wat om hekserije. Zee durfde gerust heur kleine kientien ân d'olde vrouwe te geven, as ze ies even achteruut mos nao de beesten. As 't Jan maor neet zag, want dan a'j de poppen ân 't daansen. Nee, ze geleuft ân gien tooveren, daor hef ze 'n te goeie opveudinge veur 'ehad bij d' olde meister, waor ze altied as kiend in huus 'ewest is. Zie, zee is eigenlik 'n vundelink. Op 'n morgen - das nou al 'n vieftig jaor 'eleden - lag ze in 'n klein maantien op meisters stoepe; och, zo'n klein lief wormpien. De vleugelties mankeerden er maor ân, aanders was 't net 'n engeltien 'ewest. Meister hâ zelles gien kienders en doe hef hij 't kleine stumpertien as zien eigen ân'eneumen. Engeltien hef hij heur ook 'eneumd. - Nou is de olde man al lange dood; maor gedurig denkt ze nog ân hom; 't was zo'n goeie man en hij hef heur zo'n boel 'eleerd, daor 'n aander niks van wet. En as ze in heur eenzemheid zit, is 't net of ze 't hom nog heurt zeggen, as er over tooverije 'espreuken worde: ‘zonder Gods wille zal er gien haor op ons heufd 'ekrenkt worden.’ Nee, Engel geleuft er ook niks van, maor heur man zooveul te meer, al is 't aêrs 'n goeie kerel. Och, 't was hom ook mit de paplepel as 't waore in'egeven. Zien moeder geleufde er ook zoo staark ân; dee was zelles al ies betooverd 'ewest! - Wat 'n moeder vertelt, geleuft 'n kiend zoo graeg, en wa'j as kiend geleuven, gaot er nooit goed weêr uut. - Engel hâ 't er wel zoo vaeke mit hom over 'ehad, maor daor was niks ân te doen 'ewest - en daoromme leut ze de olde vrouwe maor bij heur koemen, as hij neet t'huus was. ‘Wat het ooge neet zig, deert het harte neet.’ Och, 't moch neet eens lange duren. 't Heele kleinchien was ies ongesteld 'eworden, en Jan hâ de ‘olde tange’ - zoo neumde hij heur altied - effen te veuren toevallig bij de wiege 'ezien, 't haantien van de kleine in heur groote gele vingers. 't Was wel weêr 'ebeterd, Goddaank! maor hij hadde heur toch veur de securigheid verbeuden om nooit gien voete over zien drumpel weer te zetten. En 't was net of 't spul sprak: om deezelde tied was 't van flusteren tot schreeuwen 'ekoemen, dat de olde vrouwe 'n tooverhekse was. Jao, 't was wel waor, want 'n klein jongien - vertelden ze - hâ ze 'n appel 'egeven, o zo'n mooie bellefleur! en zee hâ der bij 'ezegd, dat hij hom gaauw op mos eten. Maor de moeder hâ 't gelokkig 'ezien en dee was wiezer 'ewest: zee hâ de mooie appel in 'n komme op 't kammenet 'elegd, en d' aandre morgen - 't is waor gebeurd! - d' aandere morgen lag er 'n dikke gele padde in. Hè! 't is om te griezelen. Zoo veurzichtig moe'j wezen! Van dee tied of wol gien minse heur meer in huus hebben. As ze op de straote kwam, reupen de moeders heur kienders in huus, en as ze op 'n boerenaarve ofkwam, wordden de baandeldeurenGa naar voetnoot(2) dichte 'egooid, dat ze | |
[pagina 598]
| |
neet bij de beesten kon koemen, want om de zeuven jaor - wordt er 'ezegd - moên de tooverheksen er eene leveren, 'n minse of 'n beest, en as ze 't neet doen, dan komp Haansien mit de peerdepooteGa naar voetnoot(1) en draait eur effenties de nekke omme. De aandere morgen zitten ze op 'n stoel veur 't bedde, 't heufd nao de verkeerde kaant. 't Kaemertien mos ze ook uut, want zee kon de hure neet meer betaelen. Vrogger braeidde ze nog al ies veur 'n aander, maor dat was ook daon, nou de boeren wusten, dat ze mit de Kwaô ommegonk. As de kousen ies betooverd wassen! 'n Paer medeliedende minsen - sommigen zeggen, dat Jaopiks Engel 't betaeld hef - hebben heur buten 't dorp 'n klein huttien neêr'ezet, en daor woent ze nou al sedert jaoren.
't Is aovend. De olde tooverhekse - zoo zu'we heur nou ook maor neumen - zit bij d' heerd in 't vuur te kieken. Da's wel aordig a'j niks te doen hebben. A'j zoo in de gleundige kolen staeren, dan ku'j er alles uut maeken, en oe strakker o'j kieken, hoe meer figuren o'j zien en hoe vremder of ze worden. Misschien zig ze er heur heele leven wel in. En dat leven, o! 't is 'n droom 'ewest, maor 'n aekelige, wilde droom. - Och, hadde heur moeder maor wat langer 'eleefd, dan zol alles neet zoo verkeerd 'eloopen hebben; dan zol heur vaoder neet zoo ân de draank 'ekoemen hebben. Alle aovens gink hij de deure uut, doe zien vrouwe dood was, en dan kwam hij soms de heele nacht neet weêr t'huus. En doe de leste cent op was, doe 't leste stok huusraod in de uutdraogerswinkel stond, doe wordde hij zoo ziek en kon gien cent meer verdienen. Medelieden was er neet, want was er ééne deur eigen schuld ongelokkig 'eworden, dan was 't heur vaeder 'ewest. - Och, as heur moeder nog maor 'eleefd hadde, dan zol 't zoo areg neet 'eloopen hebben! - En doe hij daor zoo ziek neerlag en gien minse helpen wol, kwam er 'n heer in huus, och, zo'n aordige heer! en dee gaf heur geld, geld veur brood en veur 'n heele boel dingen meer. - Zee was doe nog maor 'n kiend, zeuventien jaor! Kiek, nou gleuien heur oogen as 't vuur ân d' heerd, en zee balt de voesten, net of ze hom daor zig in de gleundige kolen. ‘O, dee vaalschaord! dee verleider! As ze hom zoo ies zag as daor in 't vuur, hè!.....want wat zee 'eworden is, dat hef hij heur 'emaekt! - - - En heur kiend, o God! zo'n mooi kiend, hef ze......’ Heurde ze daor neet wat op de weg? Nee, dat zal verbeelinge 'ewest hebben. Kiek, net as 't vuur: zwarte rook, heldere vlammen, knapperende vonken, gleundige kolen, wilde vremde figuren - zóó is heur leven 'ewest. Maor nou is 't gaauw uut'evlamd.
St.!...... 't Is toch gien verbeelinge 'ewest. Op de weg, van de kaant van 't dorp, | |
[pagina 599]
| |
komp volk ân. Jonges bin 't neet; 't bin volwassen kerels en zee hebben stokken, gaffels en heuivorken in de haand. Jan Jaopiks is veurân en schient het heufd van de troep te wezen. ‘Minsen!’ zeg hij, ‘pas goed op, dat ze neet hier of daor uut ontsnapt. Daor 'n aander pas mit de haand deur kan, gaot dat heksegoed heelemaol deur.’ ‘Jao, daor kan ik oe wat van vertellen,’ zeg 'n aander. ‘Doe ze nog op 't dorp woende, mos ik ies bij heur wezen; eerst keek ik deur de blienden of ze er wel in was. Jao, zee zat er. En doe'k de deure lus'edaon hadde, leup er 'n groote zwarte katte op d' heerd en zee was vort!’ ‘En ik heb heur ies op 'n bessemstok uut de schorsteen zien koemen,’ schreeuwt 'n darde, ‘doe gink ze nao PesseGa naar voetnoot(1) om mit de Duvel te daansen!’ ‘En mien schaop hef ze betooverd!’ rop Geert de Maauwert. ‘Dreemaol hef ze 't over de kop 'estreken, en 't aarme beest hef gien gezond ure meer had.’ ‘En mien kiend hef ze nao 't kaarkhof 'ebrocht,’ zeg er weêr eene. ‘En mien vrouwe hef ze behekst,’ rop Jan Jaopiks weer; ‘maor mit zal ze, beter maeken zal ze heur weer, of aanders!....neet levendig komp ze uut mien vingers!’
Nog altied zit de olde vrouwe in 't vuur te staeren. 't Leste vonkien is uut'egleuid en 't kleine laampien begunt zoo donker te branen. Jao, donker, zoo is in de leste jaoren heur leven ook 'ewest. Eenzem, zoo as ze daor nou zit, hef ze al zoo lange 'ezeten. Gien minse komp bij heur; allemaole kieken ze heur mit de nekke ân, allemaole mieden ze heur as de pest. - Och, dat onze Lievenheere heur nou maor opeischte, dan was al dee ellende veurbij. Zee hef de rust nou wel verdiend. In de leste jaoren hef ze genog 'eleden, om de zunde van heur heele leven te boeten. En mit de dag wordt ze zwakker. Wat is ze nog meu van strak, dat ze effenties nao 't dorp 'ewest is, effenties maor nao Jaopiks Engel - misschien veur 't leste! - Zee mog er wel neet in huus koemen, maor zee kon 't neet langer uutstaon. - Gewoonlik krig ze alle weken 'n maantien mit eerappels en ook nog wel ies wat aanders. Dat brengt heur de knecht van Jan Jaopiks. Hij hef nooit willen zeggen van wee of 't komp, maor 't kan alleen van Engel wezen; aanders is er gien minse, die medelieden mit heur hef. Maor eergister was de weke al omme, en doe hef ze niks 'ekregen, en gister ook neet en van daege nog neet. Och, 't is niks, eten hef ze nog wel en 't wil er toch ook neet best meer deur. Maor Engel mos ziek wezen, dat hef ze ân heur zelles 'eveuld. Nee, dat kon ze neet langer uutstaon. In schemeraovend is ze er effen nao toe 'eloopen. Jan Jaopiks was de deure uut, dat truf gelokkig. - Jao, 't was wel zoo: Engel was ziek; neet slim, Goddaank; zwaor verkolden. Och, wat was ze bliede, dat ze d' olde stumper nog ies zag. Maor zee mos heur veural neet ongerust maeken en gaauw weer vort gaon; want zee wust wel hoe Jan was. As hij heur zag, was er gien hemelsche raod toe! - Nee, Jan hef heur neet 'ezien; zee is de | |
[pagina 600]
| |
schuurdeure weêr uut'egaon en stillegies nao huus toe; wel tienmaol hef ze 'erust op heur stokkien, zóó meu was ze. Maor al hef Jan Jaopiks heur neet 'ezien, 'n aander wel, en veur dat hij thuus was, wust hij al, dat de olde tooverhekse in zien huus 'ewest was. Doe is hom in eens 'n licht op'egaon: zien vrouwe was betooverd! En Geert de Maauwert zee 't ook. - Er was maor één middel op om heur weêr beter te maeken: hij mos de hekse in huus zien te kriegen en mit 't mes op de keel noodzaeken, om zien vrouwe weer te genezen. De Duvelbaander haelen was ook wel goed, maor in dee tied zol ze kunnen staarven. Nee, zee mossen heur zelles hebben! - En mit 'n man of tiene bin ze er op uut'egaon om heur op te haelen.
Nou bin ze er. Eene van de troep klimt op 'tdak en legt 'n plaanke op de schorsteen; zee moch er aanders ies uutvliegen in de gedaonte van 'n kraeie. ‘Zie zoo, gao nou oe gaank maor!’ Bons! 'n trap op de deure. Gien antwoord. Nog ies weer: bons! ‘Er uut, olde tooverhekse!’ ‘Jonges, maek vort, aanders veraandert ze heurGa naar voetnoot(1),’ zeg er eene. ‘A'j 'n katte of 'n hond zien,’ rop Jan Jaopiks, ‘stik er dan maor gerust op in. 'n Hekse ku'j toch neet kepot maeken. A'j heur van aovend dood slaon, is ze morgenochend weêr levendig!’ ‘Er uut, olde tooverhekse!’ Nog 'n trap: bons! Daor vlig de deure lus, dee van binnen op de grundel zat. Daor zit ze nog op de stoel bij de kolde heerd. Waoromme gaon de helden er nou neet in? Waoromme stooten ze nou neet toe mit heur vorken en gaffels? De deure is jommers lus en daor zit ze. Kiek, daor staon ze nou, net of ze 'n slag van de meule 'ehad hebben. 't Olde minse mot eerst nog vraogen, wat ze van heur hebben willen. ‘Wa'k van oe hebben wil,’ zeg Jan, dee 't eerste de vieveGa naar voetnoot(2) weêr bij mekaêre hef, ‘wa'k van oe hebben wil? Vraog iej dat nog? Iej hebben mien vrouwe betooverd, en iej zullen mit om heur weêr beter te maken, of aanders.....!’ ‘Och God, mien jonge!’ zeg ze, ‘a'k dat in mien macht hadde, dan zol ze nooit gien ongezond ure weêr hebben.’ ‘Alloo, mit, duvelskiend, kom!’ ‘Ik kan neet,’ krit ze, ‘heb toch medelieden mit 'n old minse.’ ‘Zaggies ân, Jan!’ zeg er ééne, ‘ik geleuve zoo waor, dat ze ziek is.’ ‘Ik wil er niks meer mit te doen hebben,’ zeg 'n aander, ‘kiek ze ies wit worden en kiek dee oogen ies raer staon.’ ‘O God, zee staarft! Toe Jan, vraog heur nog wat.’ Miteen loopen ze weg en laoten Jan alleen veur 't gelag zitten. | |
[pagina 601]
| |
En Jan: ‘He'j mien vrouwe dan neet betooverd?’ ‘Nee,’ schuddet ze mit heur gries heufd. ‘Wat he'j dan strakkies in mien huus 'edaon, bij mien vrouwe?’ Daor slat ze de oogen weêr op, en mit inspanninge van al heur kracht flustert ze: ‘'t Is mien kiend!’ Nou zakt ze in mekaêre - dood! - - En 't laampien op de taofel gaot uut - van de tocht. - - -
De aandere morgen wordde er in 't dorp verteld, dat de olde hekse dood was. De zeuven jaor wassen omme 'ewest en zee had er gien eene kunnen leveren.
A. Smit. |
|