Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Uut 't Gietersche⁽³⁾ leven. (Giethoorn.)

Saoterdaegensmiddegs kwamp 'ij⁽⁴⁾ altied vroo tuus. Dan was⁽⁵⁾ 'ij soemers seins⁽⁶⁾ om zes ure al mitte punter an de wal. De kiender 'adden in 'uus 't geklunder⁽⁷⁾ pas 'e'eurd⁽⁸⁾, of ze leupen de deure uut om vaeder 't goed in 'uus te 'ölpen⁽⁹⁾. D' iene kreeg de broodkaones⁽¹⁰⁾ en de koffieketel⁽¹¹⁾, d' andere de treebrön⁽¹²⁾ en de stikkelklompen⁽¹³⁾, een darde moch de krulekoorte⁽¹⁴⁾ deur 't endelste deurtien⁽¹⁵⁾ in 't uutlaot⁽¹⁶⁾ brengen en een vierde pakte de boom bij 't 'iltien⁽¹⁷⁾ en sleepte dee op de dele⁽¹⁸⁾. Daor 'adde vaeder altied zoo'n wille⁽¹⁹⁾ van en 'ij kon dan mit leege 'annen⁽²⁰⁾ de deure ingaon.

Nou 'adde 'ij ok weer een zoere weke achter de rogge⁽²¹⁾. 'IJ 'adde 't braaf drok 'e'ad mitte turf en 't 'eui. 'IJ 'adde altemit⁽²²⁾ 's mörns⁽²³⁾ al om vier ure butendeure 'zeten om de zende⁽²⁴⁾ t' aeren⁽²⁵⁾. In dee tied

(3) Gietersche, Giethoornsche. Giethoorn, door zijne bewoners Gieteren genoemd, ligt in 't Noorden van Overijsel, 2 uur ten z.w. van Steenwijk, wel te onderscheiden van Gieten in Drente. Het ligt zeer laag en is door tallooze vaarten, slooten en grachten doorsneden, die een groot aantal bruggen en vonders noodzakelijk maken. Van rijden kan hier dus geen sprake zijn en de grutters alleen hebben paarden noodig. De punter, een van voren en achteren spits toeloopend vaartuig vervangt den wagen.

(4) De h wordt nooit uitgesproken; de ontbrekende zijn door een ' aangeduid. 'IJ = hij, ie = gij, b.v. 'ij kwaamp, hij kwam en ie kwaemen, gij kwaamt.

(5) Was, pas, d'andere enz. De onvolkomen a wordt bijna altijd eenigszins gerekt en nadert de volkomen a.

(6) Seins, gewoonlijk.

(7) Geklunder, klinkend gestommel.

(8) Ge van 't verl. deelw. wordt steeds e. Ter verduidelijking plaatsen we ook hier een '.

(9) 'ölpen. De ö als de ö in 't Hoogduitsche Götter.

(10) Broodkaones, houten kist met hellend deksel, ter bewaring van 't proviand, dat meegenomen wordt.

(11) De o van koffie klinkt als die van pop.

(12) Treebrön, treeborden; plankjes, welke onder de voeten gebonden worden, om het natte veen te treden. (In Giethoorn vindt men veel laagveen, zoodat turfmaken een der hoofdbedrijven is).

(13) Stikkelklompen, klompen met geheel vlakke zolen, die men aantrekt, wanneer 't veen in repen en vervolgens tot turven gestoken wordt.

(14) Krulekoorte, kruikar, kruiwagen.

(15) Verkleiningsnitgang steeds ien, zonder Umlant van den stamklinker.

(16) Uutlaot, afdak.

(17) Hiltien, van hilt, kruk of handvat van den boom, waarmee men vaart, duwt.

(18) Dele, dorschvloer, ruimte tusschen 't voorhuis en 't achterhuis.

(19) Wille, schik, pret.

(20) 'Annen, handen.

(21) Rogge, rug.

(22) Altemit, soms.

(23) 's Mörns, 's morgens.

(24) Zende, zeis.

(25) Aeren, scherpen.

[p. 585]

kreeg zien vrouwe dan de reurselpot⁽¹⁾ en de slief⁽²⁾, maekte reursel klaor, zette de panne op 't hangiezer en bakte wele⁽³⁾ pannekoeken. Als 'ij dee op 'adde, dan gonk 'ij op 't waark of. Gelokkig as er wiend was en 'ij zeilen kon. Dan kon 'ij 't op 't achterentien⁽⁴⁾ ofdoon mit 't 'ellenbolt⁽⁵⁾ in d' 'and en drieven der zoo 'en. Mit zunopgank, jao partije⁽⁶⁾ mörns al vrooder⁽⁷⁾, was 'ij al doonde⁽⁸⁾. Nou was 't waarken in de turf, dan mejen⁽⁹⁾, strakkies 'euien, maor 'ij dee 't allemaole mit evenveule iever, en 't was 'm allemaole krek nettenaniens⁽¹⁰⁾ wat 'ij dee, as 't weer maor goed was en 't waark maor opscheut. En gonk 't nou altemit ers⁽¹¹⁾ wat drok, dommie⁽¹²⁾ as de turf an de vuumme⁽¹³⁾, 't 'euien daon en d' etgarde⁽¹⁴⁾ ok binnen was, dan wordde⁽¹⁵⁾ 't er weer 'n beetien teumiger⁽¹⁶⁾.

Maor Saoterdaegens dan 'ölt⁽¹⁷⁾ 'ij vroo vieraovend en zoo ziew'em dan ok nou de mildeure⁽¹⁸⁾ instappen en 'euren we zien vrendelik: ‘Genaovend, binj' nog al doonde?’ woor 'ij zien vrouwe mee ansprek, een flink, kant⁽¹⁹⁾ vrömmes⁽²⁰⁾, die nog drok oppe steek⁽²¹⁾ zit. Mit 'n vrendelik: ‘Okgenaovend⁽²²⁾!’ smit⁽²³⁾ ze 't nejen 'n 'endeweertien⁽²⁴⁾ op 'n stoel⁽²⁵⁾ daele en onder vragen as: ‘'Ei⁽²⁶⁾ 't drok 'e'ad vandaege’, en: ‘binj' ok meu’, tilt ze de koffieketel op en schinkt z'em 'n schotteltien vol koffie in, woor 'ij 'n paer keezebroggen⁽²⁷⁾ bij et⁽²⁸⁾.

In dee tusschentied kun' wij wel ers 'n beetien deur de kaemer rondkieken. 't Zet er knap uut. D' 'eerd⁽²⁹⁾ is mooi schoone en knappies mit zand bestreid⁽³⁰⁾; de leiewaegen⁽³¹⁾ 'ef er dan van de mörn ok ers goed over 'ewest. De plaete, de tange en de knöppe van 't 'aol⁽³²⁾ blinken van belang: z'em ok 'n extrabeurte 'e'ad mitte schoersteentonte⁽³³⁾. 't Vuur, pas an'eböt⁽³⁴⁾ vlamt al mooi en d' eerpelspot⁽³⁵⁾ kan gauw over. De stoelen an

(1) Reurselpot, beslagpot.

(2) Slief, groote houten lepel.

(3) Wele, eenige, een stuk of wat. (Hd. welche.)

(4) Achterentien, zitbankje aan de achterplecht van den punter, stuurstoel.

(5) 'Ellenbolt, helmhout, roerpen.

(6) Partije, enkele.

(7) Vrooder, comparatief van vroo, vroeg; vroeger, in den zin van weleer, eertijds, is in 't Giethoornsch vrogger.

(8) Doonde wezen, doende wezen; zonder uitzondering in gebruik voor: bezig wezen. Het woord doon (uitgesproken met een zweem van oe-klank), speelt zelfs een rol in het groeten van den Gieterschman en hij verraadt daarin zijn doenden, d.i. werkzamen aard. Doj' (doe je) al weer, doj' nog al en binj' (ben je) nog al doonde vervangen meestal zijn gemörgen en genaovend tegen den doenden, dien hij voorbijgaat.

(9) Mejen, maaien.

(10) Krek nettenaniens, precies hetzelfde.

(11) Ers, ereis, eens.

(12) Dommie, straks, aanstonds.

(13) Vuumme, zoo noemt men den ongeveer 1 1/2 M. hoogen en breeden hoop, waartoe de turf middenopen meestal ter lengte van den akker wordt bijeengebracht. An de vuumme treedt de turf haar laatste stadium in.

(14) Etgarde, etgroen.

(15) Wordde, werd; worden in 't Gietersch gelijkvl. in den onv. verl. tijd.

(16) Teumig, niet druk, slap van werk, stil. Men spreekt van een teumige tied, tijd waarin er weinig werk is, een teumige huushollinge, een stille, kalme huishouding.

(17) 'ölt, hield.

(18) Mildeure, middeldeur; de deur, die van de woonkamer naar de deel leidt.

(19) Kant, knap van uiterlijk.

(20) Vrömmes, vrouwmensch.

(21) Oppe steek, op den steek, aan de naald.

(22) Okgenaovend, okgenacht, okgemörgen en okgendag zijn de weergroeten op genaovend enz. Ok is ook.

(23) Smit, smijt. Naar 't volgend voorbeeld wordt de tegenw. tijd gevormd van sterke werkw. met ij in den stam: ik smiete, ie smieten, 'ij smit, wij smieten, ie smieten, zee smieten. De onv. verl. tijd is smeet en 't verl. deelw. 'esmeten.

(24) 'Endeweertien, oogenblikje, heen-en-weertje.

(25) Stoel; oe gerekt.

(26) 'Ei, heb je.

(27) Keezebroggen, kaasboterhammen.

(28) Et, eet.

(29) 'Eerd, haard, steenen vloer.

(30) Streien, strooien.

(31) Leiewaegen, Iniwagen, werktuig om er mee te schrobben.

(32) 'Aol, haak in den schoorsteen, waaraan men pot, ketel of pan boven 't vuur hangt.

(33) Schoersteentonte, schuurlap.

(34) An'eböt, aangeboet; 't vuur anbuutten, 't vuur aanleggen.

(35) Eerpelspot, aardappelpot.

[p. 586]

den kant pronken mit glimmend 'evreven 'ekken⁽¹⁾ en stikken⁽²⁾. Mit 'n deusien kaastesmeer⁽³⁾ kunj' de boel ok al aorig⁽⁴⁾ opknappen. De schottels op 't rim⁽⁵⁾, woronder een stok of wat pasteleinen, spreken der ok van, dat de vrouwe der van 'olt om alles 'emmel⁽⁶⁾ t' 'em⁽⁷⁾. Benalven wele schilderijen 'angt er in een paer 'oeken nog een bröd⁽⁸⁾ an de wand en ontdekken w' achter de schörstien de wuumme⁽⁹⁾, pronkend mit spek, metworst en 'alf'eufies⁽¹⁰⁾. In 't 'oekien van d' 'eerd 'angt 'n foeke⁽¹¹⁾, altied klaor om, as eres 'n 'endeweertien overschöt, veder⁽¹²⁾ of'ebreid te worren⁽¹³⁾. De schiele⁽¹⁴⁾ zit er altied in en ie kun' zoo maor anvallen, aj' zin 'em⁽¹⁵⁾. 'IJ⁽¹⁶⁾ is nou klaor tot an 't leste inkael⁽¹⁷⁾.

Aw'⁽¹⁸⁾ 't raem ers uutkieken, woor de gedienties⁽¹⁹⁾ zoo kant veurzitten, dan ziew' 'n bloem'offien, woor belleboompies⁽²⁰⁾ in staon te bleuien mit 'n paer maondroosies, woortusschen 'ier en daor wat 'ofke⁽²¹⁾, die al lange uut'ebleuid is, alles mit een zeumpien⁽²²⁾ van palm er omme. Een vreenge⁽²³⁾ scheidt 't arf of van 't pad⁽²⁴⁾, dat langes⁽²⁵⁾ de graafte⁽²⁶⁾ lop. Dat pad giet over de volle bredte van 't arf en wordt links en rechts deur een vonder⁽²⁷⁾ an de arven der buren verbunnen. Dee vonders liggen over sloôn⁽²⁸⁾ 'ier en daor 'eelendal bedekt mit aandevlot⁽²⁹⁾ en woarin een enkel aolbon⁽³⁰⁾ dudelik bewis, dat de baos ok an de visscherije dot. - Maor nou ew' alles ok genoeg 'ezien en in die tusschentied is 't er aorig drokker en ruziger⁽³¹⁾ in de kaemer 'eworren, woor 't zoo mitiene nog zoo teumig was.

De kiender⁽³²⁾ staon allemaole om vaeder 'en en gunderen⁽³³⁾ om een stokkien⁽³⁴⁾ brood of een plakkien keeze, en zee 'em zoo'n wille dat vaeder der weer is. De jongste, dee om 'n 'answielechien⁽³⁵⁾ op vaeders knijen zit, vertelt vaeder, dat ze van daege 'n poosien naor noorste böppe⁽³⁶⁾ mit bessien 'ewest 'ef, en ze krig 'n kladdechien⁽³⁷⁾ mit pepremunties uut de

(1) 'Ek, leuning.

(2) Stikken, ook wel triemen genoemd, sporten.

(3) Kaastesmeer, wrijfgoed.

(4) Aorig, aardig, heel wat.

(5) Rim, houten richel langs 't beschot, dicht bij den zolder, waarop tal van schotels of telders pronken.

(6) 'Emmel, netjes.

(7) 'Em, hebben.

(8) Bröd, boekenkastje met schuifdeksel.

(9) Wuumme, de plaats achter den schoorsteen, waar spek, worst enz., na in den schoorsteen gerookt te zijn, wordt opgehangen.

(10) 'Alf'eufies, halfhoofdjes, kinnebakshammetjes.

(11) Foeke, fuik.

(12) Veder, verder.

(13) Worren, worden. Een d achter een vloeiende letter wordt gewoonlijk met deze geassimileerd.

(14) Schiele, houten pen, waarover de netten gebreid worden. Ze bepaalt tevens de grootte der mazen.

(15) Aj' zin 'em, als je zin hebt.

(16) 'IJ, de fuik. Voorwerpen worden steeds aangeduid met mannelijke voornaamw.

(17) Inkael, de nauwere inspringende gedeelten in een fuik, die den visch beletten uit te zwemmen, als hij éens gevangen zit.

(18) Aw', als we.

(19) Gedienties, gordijntjes.

(20) Belleboompies, fuchsia's.

(21) 'Ofke, primula veris.

(22) Zeumpien, zoompje.

(23) Vreenge, schutting. Hd. Einfriedigung.

(24) Pad, publieke weg.

(25) Langes, langs.

(26) Graafte, gracht, die 't dorp in zijne geheele lengte doorsnijdt.

(27) Vonder, plank over eene sloot, soms met enkele, soms met dubbele rikkens of leuningen.

(28) Sloôn, slooten.

(29) Aandevlot, eendenkroos.

(30) Aolbon, aalkaar, bewaarplaats voor paling.

(31) Ruzig, onstuimig, woelig; wordt ook veel van 't weer gezegd: 't is ruzig weer.

(32) Kiender. De meervoudsvorm ers of eren komt niet voor.

(33) Gunderen, hunkeren.

(34) Stokkien, stukje; o als in pop.

(35) Om 'n 'answielechien, om 't geringste, om een haverklap, dadelijk; b.v.: ze loopen om 'n 'answielechien naor den dokter.

(36) Böppe, grootvader, bessien, grootmoeder. Door de bijvoegingen noorste en zuderste worden de wederzijdsche grootouders onderscheiden, al naarmate dezen ten noorden of ten zuiden van de betrokken personen wonen. 't Dorp loopt noord - zuid. 't Spreekt van zelf, dat andere onderscheidingen gekozen worden, wanneer beiden aan denzelfden kant wonen, maar nooit hoort men de familienamen daartoe bezigen.

(37) Kladdechien, van kladde, papieren zak.

[p. 587]

buusse⁽¹⁾, dee bessien 'eur 'egeven 'ef en dee mot vaeder nou ers preuven. De tweede, een jonchien, dee al in de schoelejaoren is, 'ef vandaege 'n nij boekien 'ekregen mit 'n mooie rolle⁽²⁾ er bij en 'ij vrag vaeder of dee 'em daor nou 'n arest⁽³⁾ van maeken wil om 't boek. De darde, dee al 'n tikkel⁽⁴⁾ breien kan, lat vaeder d' 'ooze⁽⁵⁾ ers zien, daor z' an 'ebreid 'ef; z' is nou al an de veuteling⁽⁶⁾ en de krange masken⁽⁷⁾ veur 't naotien kan ze nou ok al. De vierde 'adde niet zok⁽⁸⁾ goed nijs⁽⁹⁾. Vaeder 'adde wel 'ezien, dat z' een doemeling⁽¹⁰⁾ om de vinger 'adde, en 'ij mos nou weten 'oe dat zoo kwaamp Zee 'adde an 't eerpelschellen 'ewest en 'eur doo braof in de doem 'esneen; zee 'adde iesbaorlik 'eschruwd⁽¹¹⁾ en 't uutelipt⁽¹²⁾ van zeerte⁽¹³⁾. Mooder, dee net an de karewaoge⁽¹⁴⁾ stond, was de deure in'ekeumen en stond er verstuverd⁽¹⁵⁾ van. 't Maechien 'adde 'n boel zeerte an de vinger 'ad en zee 'adde er zoo sloeg⁽¹⁶⁾ en zoo kuum⁽¹⁷⁾ van 'ewest, dat ze naarns⁽¹⁸⁾ naor etjankt of etaeld⁽¹⁹⁾ 'adde; maor om de middeg was 't een tikkel op'eknapt en nou kon ze der weinig meer van veulen.

Vaeder 'adde overal mit andaacht naor 'elusterd en zee⁽²⁰⁾ op 't leste: ‘Kom, kiender, gao nou maor 's 'n gankien⁽²¹⁾ vort,’ en doo 'ij nou nog 'n poosien mit mooder 'adde zitten prooten, stond 'ij op om de punter nog schoone te maeken, want 'ij moch veur de zeundag de boel ok geern wat op'emmelen. Mitte jutte⁽²²⁾ geut 'ij eerst wat waeter over de zeiloft⁽²³⁾ en 't aachterentien, doo 'n heele rest⁽²⁴⁾ in de punter, om 't er daornao weer uut te 'euzen, dat in 'n klein gankien of'eleupen was.

Een ketiertien laeter zit de 'eele 'uus'ollinge an de taofel, worop in de midden 'n schottel mit eerpels stiet te stuummen⁽²⁵⁾. Allemaole tasen⁽²⁶⁾ ze grege too en doon de schottel eere an. An bijspullechies⁽²⁷⁾ mekeert 'et nou niet en 'n stokkien spek of vleisch daor is nou ok nog al ankoemen an.

Er bin ok wel ers tieden, as alles zoo betuun⁽²⁸⁾ is, dat 't er zoo roem⁽²⁹⁾ niet omme komp. Maor, 'oe 't ok lop, tevreende⁽³⁰⁾, zeg mooder, laow'⁽³¹⁾ maor tevreende wezen, en vaeder denkt er krek nettenaniens over.

En tevreende gaon ze dommie naor bedde too en koemen daor gauw rustig in de slaop, in 't goeje veuruutzicht, dat ze mörn ers niet zoo vroo

(1) Buusse, broekzak, vrouwenzak.

(2) Rolle, prent.

(3) Arest, misschien (h)arest (e toonloos), omslag om een boek.

(4) 'n Tikkel, een weinig.

(5) 'Ooze, kous.

(6) Veuteling, voet van de kous.

(7) Krange masken, avereehtsche mazen, steken.

(8) Zok, zulk. Naast het aanwijzende zok moet genoemd worden het vragende 'ok, b.v.: ‘ik 'ebbe zokke knikkers,’ zegt Jan tot Piet en toont dezen zijne groene knikkers. ‘'Okken heb ie?’ ‘Net zokken,’ antwoordt Piet.

(9) Nijs, nieuws.

(10) Doemeling, ook al draagt men hem om een vinger; 't komt van doem, duim, en kleedt een gewonden duim of vinger.

(11) Schruwen, schreeuwen.

(12) Lippen, schreien, ook wel krieten; ‘lippen’ is eene lompe nitdrukking voor ‘krieten’ en beteekent ook wel ‘dwingend huilen’.

(13) Zeerte, pijn. ‘Kopzeerte’, ‘kuzezeerte’, ‘liefzeerte’ zijn algemeene uitdrukkingen voor ‘hoofd-, kies- en buikpijn.’

(14) Karewaoge, karntoestel, met de hand in beweging gebracht.

(15) Verstuverd, ontsteld.

(16) Sloeg, terneergeslagen door ziekte of pijn, lusteloos.

(17) Kuum, synoniem van sloeg.

(18) Naarns, nergens.

(19) Er niet naor tjanken of taelen, niet den minsten lust er toe verraden, er niet aan denken, er niet naar talen.

(20) Zee, zei.

(21) 'n Gankien, een oogenblikje, letterl. een gangetje.

(22) Jutte, klein houten hoosvat.

(23) Zeiloft, doft of bank, waarin de mast gezet wordt bij 't zeilen.

(24) Heele rest, heele boel (rist).

(25) Stuummen, wasemen, stoomen.

(26) Tasen, tasten.

(27) Bijspullechies, toespijzen.

(28) Betuun, schaarsch.

(29) Reem, ruim.

(30) Tevreende, tevreden.

(31) Laow', laten we.

[p. 588]

in de weerde⁽¹⁾ 'oeven te wezen, want dan is 't Zeundag. Maor, ie moôn⁽²⁾ niet denken, dat ze nou mörn ers stadsmoede⁽³⁾ 'ollen willen en om 'n ure of achte, half negen eerst opstaon? Nee, nee, half zesse is 't alderalderste⁽⁴⁾. Vaeder giet dan naor 't land 'n⁽⁵⁾ melken en in dee tusschentied mak mooder de koffie klaor. Nao de koffie 'ef vaeder altied nog wel wele knusselderijchies⁽⁶⁾, of 'ij kik ers in d' 'of en dan trekt mooder de kiender an⁽⁷⁾, en tegen 'n uur of aachte klinken er stömmen⁽⁸⁾ um 't 'uus, dee vaeder an de taofel roopen. Veur de pannekoekentaefel⁽⁹⁾ in de weke, stiet nou de taofel mit koffie en brood in de plaese⁽¹⁰⁾. De kiender, dee al zoo lange 'em zitten longeren⁽¹¹⁾, verlangen, dat vaeder uutscheit te prooten en de pette ofzet, om net zoo smachtend uut te kieken naor 't oogenblik dat 'ij 'm weer opzet, as teeken tot den aanval.

De taarvenbolle⁽¹²⁾, dee zoo lekker sam⁽¹³⁾ is en espres⁽¹⁴⁾ veur de Zeundag 'ekoft, giet er 'aoste 'eelendal deur, en as ze strakkies gien iene van allen meer lussen, wordt de koffie en broodboel op'eruumd⁽¹⁵⁾ en maeken vaeder en mooder 'eur klaor, om naor de vermaeninge te gaonde⁽¹⁶⁾.

Vaeder slat nooit over; mooder mot zoo nou en dan wel ers tuusblieven en altemit giet er ok wel ers iene van de kiender mee, en dee mag dan op bessies stoel zitten, vlak achter de kestekken⁽¹⁷⁾ van 't deup'ekkien.

Gesticht koemen ze strakkies weeromme; want de domeneer 'adde 't braof mooi 'emaekt. 't Duurt niet lange, of zee zitten allemaole mit vrennen⁽¹⁸⁾, dee uut de vermaeninge ankoemen, an de koffie, woor vandaege een klontien bij is in plaese van een steek⁽¹⁹⁾, zoo as in de weeke. De kiender, dee dat stillezitten gauw verveelt, 'em er vaeder al 'n poosien om 'ezemeld, of z' ers in de punter vaeren meugen, en as 'ij op 't leste zeg van: ‘Nou too dan maor,’ en mooder nog de bosschop⁽²⁰⁾ meegef, dat ze veural niet in 't waeter motten moôn⁽²¹⁾ mit 'er Seundaegensche goed an, en ze maor 'n klein gankien meugen, omdat 't dommie etenstied wordt, vliegen ze de deure uut.

Seundaegens 'ollen ze groote-ludenmoede en eten z' oppe middeg, en 'k 'oeve joe niet te vertellen, dat 't maol, dat dan altied 'n tikkel netter en mit meer zörge en ok rieker is klaor'emaekt, allemaole lekker smak.

Naodemiddag 'ef vaeder en mooi plannechien bedocht. 'IJ 'ef al in 'n

(1) In de weerde, in de weer.

(2) Ie moôn, gij moet.

(3) Stadsmoede, stadsmode, stadsgewoonte.

(4) Alderalderste, alleruiterste, allerlaatste.

(5) Dit 'n komt veel voor na woorden, die een richting ergens heen nitdrukken; b.v.: ‘Hij is 'n visschen,’ ‘hij gaat 'n zwemmen,’ ‘de rook gaat 'n boven,’ ‘hij zinkt als een steen 'n onderen.’

(6) Knusselderijchies, knutselarijtjes.

(7) Antrekken, steeds in gebruik voor aankleeden.

(8) Stömmen, stemmen.

(9) Pannekoekentaofel. De Giethoornsche leefregel brengt mee in de week 's morgens pannekoeken, 's middags boterhammen en 's avonds aardappels met toebehooren te eten. 's Zondags gebruikt men 's morgens boterhammen, 's middags warme spijzen en 's avonds ook boterhammen. Paunekoeken op Zondag is eene groote zeldzaamheid.

(10) Plaese, plaats.

(11) Longeren, hunkeren.

(12) Taarvenbolle, tarwebrood.

(13) Sam, zacht.

(14) Espres, expres.

(15) Opruummen, opruimen.

(16) Gaonde, gaan. Deze vorm verdient opmerking: Eénlettergrepige werkwoorden nemen in den infinitief met te voor den ouden uitgang e eene overgangs-d; b.v.: ‘Hij hoeft het niet te doende,’ ‘ik verlang het niet te ziende’ enz.; daarentegen: ‘Hij hoeft het niet te zeggen en ik verlang het niet te weten.’

(17) Kestekken, hekwerk, dat 't doopportaal van 't ruim van de kerk scheidt.

(18) Vrennen, vrienden, bepaald in den zin van bloedverwanten.

(19) Steek, suiker- of stroopballetje.

(20) Bosschop, boodschap.

(21) Motten moôn, morsen moeten.

[p. 589]

'eele pooze niet nao 't bouwland 'ewest, dat nog al 'n 'eel entien⁽¹⁾ van de waarken⁽²⁾ lig. De wiend is zoo, dat 'ij mooi zeilen kan en der is ok nog al wat, want op 't wiede gaon nog al aorige waogens⁽³⁾. En 't duurt niet lange, of 'ij zit mit vrouwe en kiender onder zeil. 't Giet prettig, vuulle⁽⁴⁾ mooier as lest, doo gong 't vuuste⁽⁵⁾ vinnig⁽⁶⁾; doo was er ok zoo'n boel wiend en daor is mooder 'n beetien bange veur, en 't giet bij vaeder nog wel ers wat kiel en boord lieden kan. Zoo toeverdan⁽⁷⁾ koemen er evenwel van die vlaechies⁽⁸⁾ en op 't leste kon 't zeil weinig meer 'ölpen; maor nou bin ze der ok. De bouwkaampe wordt 'eelendal of'eloopen en alles stiet nog al mooi, benalven 'ien 'oekien eerpels, dat aarg in 't ruut⁽⁹⁾ stiet. Daor mot er van de weke neudig iene en 'en wiên. Maor de wortels staon al aorig mooi en dee bin al zoo dikke, dat mooder meent, dat z' er van de weke makkelik ers van eten kunnen. Vader 'ef 'n steupelmande⁽¹⁰⁾ in de punter en dee wordt 'allef vol 'eplokt.

Daornao giet 't weer op 'uus an, maor de weerommereize is niet zoo gelokkig as de 'enreize. 'Adden ze 't too veur 't lappien, 't is nou blakstille⁽¹¹⁾ en ze moôn vaeren. Veur de veranderinge giet vaeder strakkies ers truilen⁽¹²⁾ en op 't leste zullen de kiender 'm ers oflössen mit trekken. Maor de trekliende⁽¹³⁾? Wele⁽¹⁴⁾ 'adde daor ok op verdocht 'ewest om dee mee te nemen? Maer vaeder wet raod. De waoliende⁽¹⁵⁾, een ende martelingstouw⁽¹⁶⁾ mit 'n stokkien an ieder ende, dee gebruukt wordt bij 't greven⁽¹⁷⁾ in 't veen of in 't bouwland om rechte lienen te kriegen, en dee 'aoste altied wel 'ier of taor in de punter lig, is ok goed veur trekliende.

't Weer wordt er ondertusschen niet beter op. De locht, dee al lange wat diezerig⁽¹⁸⁾ 'ewest 'adde, wordde nou donker en vaeder meende, dat 't wel ers zwaoweer⁽¹⁹⁾ worren kon. Eer ze nog tuus waeren, begunde 't al wat te druppelen, en mooder en de maechies deen de schulk⁽²⁰⁾ over 't 'eufd om gien mussen en 'oeden te bedarven. Ze waeren net van passe tuus, want too duurde 't niet lange of 't worde braof zwaoweer, en een poosien daornao regende 't, dat de peerdeoogen⁽²¹⁾ op 't waeter stonnen. De buje⁽²²⁾ gink over in 'n aovendregentien en tegen beddegaonstiede tilde de locht in 't westen wat op.

Dankbaor veur zoo'n buichien, daor alles zoo mooi van opfleuren zol, tevreende over de geneuchelijke Zeundag en niet twuufelende of de nije weke zol weer mooi weer brengen, wordde de rustdag besleuten.

Zoo is de zoemer en de winter is er in partije opzichten de weerscheid⁽²³⁾

(1) Entien, eindje.

(2) Van de waarken, van huis, van honk.

(3) Waogen, golf. Hd. Woge.

(4) Vuulle, veel; als telwoord klinkt het veule.

(5) Vuuste, veel te.

(6) Vinnig, hard, fel.

(7) Toeverdan, nu en dan.

(8) Vlaeehies, vlaagjes.

(9) Ruut, onkruid.

(10) Steupelmande, turfmand, misschien om in op te stapelen; in tegenstelling heeten andere manden ‘dichte manden.’ De eerste zijn hol gevlochten.

(11) Blakstille, bladstil.

(12) Truilen, een boot, hier punter, voortduwen, terwijl men over den wal loopt en den boom of stok stevig achter tegen het vaartuig geklemd houdt.

(13) Trekliende, treklijn.

(14) Wele, wie.

(15) Waoliende, van 't w.w. waon, uutwaon, dat uitbakenen beteekent.

(16) Martelingstouw, een nog al vrij dik soort van touw.

(17) Greven, graven.

(18) Diezerig, dampig, niet doorzichtig. Matglas b.v. zal men ‘diezerig’ noemen. Ook zegt men in dat geval, dat er een ‘duust’ op ligt.

(19) Zwaoweer, onweer, zwaar weer.

(20) Schulk, schuldoek, voorschoot.

(21) Peerdeoogen, bobbels. (Aan de Zaan zegt men klapmutsjes.)

(22) Buje, onvolkomene u, bui.

(23) Weerscheid, weerhelft.

[p. 590]

van. Dee dot in drokte, al is 't ok een andere, veur de zoemer niet onder. Is 't eupen⁽¹⁾ en vol waeter, dan is er 'eel wat te doonde mit 'evesleepen⁽²⁾ en de leerzeklompen⁽³⁾ moôn d' 'eele dag an. Komp er ies in 't waeter, dan worren de scheuvelingen⁽⁴⁾ op'ezocht en mit 't rietsnit⁽⁵⁾ giet 't naor de rietkraggen om 't winterkoren⁽⁶⁾ te snienen⁽⁷⁾. As dee oogst goed lokt, is er ok gien gevaor veur armode in de winter. As vaeder nou 's aovens tuus komp, kan 'ij zien stevels⁽⁸⁾ of klompen bij de mildeure uuttrekken, woor zien toffels⁽⁹⁾ klaor staon, dan 'oeft 'ij niet op vordevoeten⁽¹⁰⁾ over de kolde 'eerd. Zien stoel stiet in 't 'oekien van d' 'eerd en zien buis, mit 'n schaopebleute⁽¹¹⁾ as voeringe, 'angt er over. Nao 't eten wordt de lange winteraovend mit alderhande waark deur'ebrocht, zoo as: breien (hoozen zoowel as foeken), boonen- en erftendoppen en veural lezen. 't Leste meest 'ardop, dat d' 'eele 'uus'ollinge er wat an 'ef. Ok mit uut prooten gaon of prooters kriegen wordt mennige ofwisseling 'ebrocht in de lange winteraovenden. Veur kolde lienen is gien nood: 't uutlaot⁽¹²⁾ zit vol turf, en is er ok wat stoeveling⁽¹³⁾ mank⁽¹⁴⁾, de keesstobben⁽¹⁵⁾ maeken dat wel weer goed.

Zoo slieten z' 'er 't leven mit waarken, waarken en altied waarken, maor veur dat waark en in dat waark vienen z' ok gelok, blieschop en riekelijk genot.

H. Wuite.

(1) Eupen, open.

(2) 'Evesleepen, 't wegsleepen van kraggen of drijftillen, die aan reepen gestoken worden. Men vervoert dat land om ergens slooten of plassen mee te dempen; zand- en teelaarde worden er over gebracht en na korten tijd vinden we bouwof hooiland, waar vroeger water was. 'Eve (van heffen), drijftil.

(3) Leerzeklompen, klompen met leeren schachten er aan gespijkerd.

(4) Scheuvelingen, schaatsen.

(5) Rietsnit, sikkelvormig werktuig om riet mee te snijden.

(6) Winterkoren, riet.

(7) Snienen, snijden. Bij de werkw. op den wordt de d in den regel geëlideerd. Achter 't alsdan verkregen woord voegt zich soms weer de uitgang en.

(8) Stevels, Iaarzen.

(9) Toffel, muil.

(10) Op vordevoeten, op kousen; men zegt ook op hoozevoeten, en heel netjes op kousevoeten.

(11) Schaopebleute, schapevel; bleute, tot looien bestemde dierenhuid. Men heeft ook koe-, kalfs- en geitebleute.

(12) Uutlaot, afdak, schuur; vooral 't gedeelte, dat voor turf bestemd is en daarom ook wel turf hoek genoemd.

(13) Stoeveling, turf, die bevroren geweest is. Dat maakt ze zeer los en daardoor stuift ze erg.

(14) Mauk, tusschen, onder.

(15) Keesstobben, kienhout; 't komt van boomwortels, die veelal diep in 't veen gevonden worden. Stobben zijn in 't algemeen uitgeroeide boomwortels.