Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Kraggenburg. 'n Vertellige van'n gellemuniger⁽²⁾ skipper. (Genemuiden.)

Aa'j⁽³⁾ in Gellemuun'n achter op de-nachteweg⁽⁴⁾ staon en ie kieken dan in de richtige van de zee nao 't westen toe, dan ku'j as 't 'elder⁽⁵⁾ weer is 'n 'īēl⁽⁶⁾ ènde veuruut zien; en tiene tegen īēne daa'j dan vraogen zullen: ‘Wa's tat⁽⁷⁾ veur 'n 'uus gunder in de veerte? Dat liekt wel midden in de zee te staon.’ Misskien daa'j tut antwoord zullen krīēgen - en dat is dan ook de waor'eid, - dat er an 't ènde van de Kribben⁽⁸⁾, wel 'n dikke aander'aalv' ure van Gellemuun'n of, 'n 'uus stet mit 'n stellaezie der bi-j⁽⁹⁾, daor 's aovens en 's nachs 'n lôcht op stet.

En 'n brīēfien van mi-j⁽¹⁰⁾, dat al mīēnige skipper mit 'n gevūūl van blie'skôp⁽¹¹⁾

(2) Gellemuniger, Genemuider.

(3) Aa'j, ku'j enz. Aa'j is eene verkorting van as ie, als gij, ku'j van kun ie, kunt gij, daa'j of da'j van dat ie, dat gij.

(4) De-nachteweg, oorspronkelijk ‘den achterweg’, toen er in dit dialect nog verbuigingsuitgangen waren, die nu niet meer bestaan. De n blijft ook in den eersten naamval; evenzoo de närm voor de arm, de nummer voor de emmer enz.

(5) 'Elder, helder. Overal wordt de h weggelaten. Ik heb de ontbrekende door een (') aangewezen; terwijl ook overal waar iets aangevuld moet worden een apostrophe staat.

(6) Īēl, heel. Het teeken - boven een klinker duidt aan dat die zeer gerekt moet worden uitgesproken; hier klinkt b.v. de īē als in zwieren. ā klinkt als aa, doch voor eene l of nd altijd met een sterk uitkomend neus- of keelgeluid, bijv. wānt klinkt bijna als waangt, doch zonder de g.

(7) Wa's tat, wat is dat. De d wordt na de scherpe s altijd t, bijv. ‘wat is ter?’ voor ‘wat is der (daar)?’

(8) De Kribben, de leidammen langs het Zwolsche diep.

(9) Bi-j, de ij wordt in bij, mij, hij, wij enz. volkomen als een tweeklank uitgesproken; bi-j klinkt als b met eene onvolkomen i gevolgd door j.

(10) 'n Brīēfien van mi-j, geijkte term voor eene stellige verzekering.

(11) Blie'skôp, blijdschap. ô klinkt als de o in om. ö luidt evenals ö in 't Duitsche ‘Glöeklein’. De umlaut wordt in dit dialect altijd gebruikt bij verkleinwoorden, terwijl op een half uur afstands (te Zwartsluis) de umlaut geheel ontbreekt. ao klinkt als de o in ‘Garonne’, ae eenigszins als de Fransche è, doch breed uitgesproken en sterk zweemende naar aa. De Genemuiders kunnen ae niet van aa onderscheiden; voorb. waeter.

[p. 573]

in 't 'ärte 't Upperwezen 'edaankt 'ef⁽¹⁾ veur de weldaod van die lanteern op Kragenburg.

Wānt, w' 'oeven mekaere nou niks op de mouwe te spèll'en, maer meense, aa'j daor 's nachs ummedobbern op de groote plasse, en ie wīēten niet woor o'j binnen⁽²⁾, en ie turen en weer turen in de veerte nao 'n skientien van 'n boakenvuur, en de zee brōēst en skoemt en slät⁽³⁾ mit sturtzeeën over boord, dan....jao, dan verskient zo'n lôcht, al flonkert 'et veere in 't verskīēt en mit laange tussenpoozen, dan verskient zo'n lôcht as 'n steern, die daor veur oe reddige en veur oe be'ōld is neer'ezet, en gleuf mi-j, vaeke was tat lôcht 'n bliede bosskôp veur zoo vūle⁽⁴⁾ stumpers van meensen, die in de doo'saangst van 't gemōēd al mīēnden dat ze 'r graf zollen vien'en in de zwärte gōlven.

Ie kun⁽⁵⁾ oe zoo verbīēl'en, wat 'n vervullige of 't muut wezen, aa'j bi-j nacht en ontiede rondzwālken op zee en 'et zūūkend' ooge ziet in 't ènde⁽⁶⁾ 'et Kragenburgse⁽⁷⁾ lôcht flikkeren en daansen op de donkere baeren. Wānt der bin baanken en ondīēpten in de Zuderzee, en....z' is wel klein, maer as 't sturmt en onweert en de wiend zwīēpt gōēzend⁽⁸⁾ 'et waeter uut de Noordzee op tut an de Overieselse kuste, dan is de Zuderzee kwaodaordig, zoo klein as z' is, - en beklaegt dan maer vri-j de ongelôkkige skippers, die uut de koers 'edreven binnen en over'egeven⁽⁹⁾ an de genaode van de sturmwiend.

As ze mit 'r skeepien an de grond raeken, en der kump⁽¹⁰⁾ niet gaouw 'ulpe, en 'et skip is niet stärk genocht um laange de furie van de gōlfslag⁽¹¹⁾ te weerstaon, dan is 'r doodsstried⁽¹²⁾ kurt. 't Skeepien slät uut mekaere....en de stôkken dervan, die 'ier en daor anspūlen⁽¹³⁾, zullen 't gaouw genocht vertellen dat 'r 'n skip is vergaon.

Vergaon!...Nog gien twie-j-ure van 'n veilige 'aeven en 'n vrendeluk dörp, woor de meensen in 't ūkien⁽¹⁴⁾ van d'eerd⁽¹⁵⁾ bi-j menaere⁽¹⁶⁾ kroepen⁽¹⁷⁾, en bevend luusteren nao de rôkwienden en vlaegen, die deur de

(1) 'Ef, heeft. 't Werkw. hebben wordt in den onvolm. teg. tijd: ik em, emme of ebbe, ie emmen of em, 'i-j ef, wi-j emmen, ie emmen, zie emmen; onvolm. verl. tijd: ik aar of are, ie aren, i-j are of aar, wi-j aren, ie aren, zie aren. 't Werkwoord zijn wordt in den onvolm. teg. tijd: ik bin of binne, ie bin of binnen, i-j is, wi-j bin of binnen, ie bin of binnen, zie bin of binnen; onvolm. verl. tijd: ik ware, ie waren, i-j was, wi-j waren, ie waren, zie waren.

(2) Woor o'j binnen, waar gij zijt; o'j is eene verkorting van of ie.

(3) Slät, slaan. Dit werkw. is in den onv. teg. tijd: ik slao, ie slaon, i-j slät, enz.; onv. verl. tijd: ik sleu, sleug of sleuge, ie sleun of sleugen, i-j sleu of sleug, enz.; de drie personen meervoud komen bij alle w.w. overeen. Een 2de pers. enkelv. ontbreekt.

(4) Vūle, vele. Denk hierbij aan het Goth. filu.

(5) Ie kun, ik kan. Kunnen is in den onv. teg. tijd: ik kan, ie kun of kunnen, i-j kan enz.; onv. verl. tijd: ik kon, ie konnen of kon, i-j kon of kôs enz.

(6) Ènde; de è klinkt als de Fransche è.

(7) Kragenburgse; de a is gerekt. Kraggen zijn rietzodden.

(8) Gōēzend, huilend; zeer gerekte oe.

(9) Over'egeven. De g van 't verl. deelw. wordt altijd weggelaten.

(10) Kump, komt. Komen, onv. teg. tijd: ik kome, ie komen, i-j kump enz.; onv. verl. tijd: ik kwame, ie kwamen, i-j kwamp enz.

(11) Gōlfslag. De gerekte onvolkomen o klinkt hier als ao: gaolfslag.

(12) 'r Doodsstried, hun doodsstrijd. 'r is eene verkorting van heur, haar, welk woord in dit dialeet figureert als algemeen bezitt. voornaamwoord van het subject. meerv. getal, voor de drie geslachten. Is 'r moet uitgesproken worden izzur.

(13) Anspūlen, aanspoelen. De u als in vuren.

(14) Ūkien, hoekje; evenzoo būkien, boekje.

(15) Van d'eerd, van den haard.

(16) Menaere, elkaar; ook mekaere.

(17) Kroepen, kruipen.

[p. 574]

skörstīēn gōēzen⁽¹⁾ en op deuren en loeken bonzen. Ah!...'t is aekelig aa'j der goed over prakkezieren!

Dat lôcht op Kragenburg 'ef mīēnigīēne⁽²⁾, die de md al ontzunken was⁽³⁾ um ooit weer zien vrenden en bekenden de 'ān'en⁽⁴⁾ te drôkken, as 't waore in 't leven terôg'erōēpen, doe⁽⁵⁾ 't um 't zūte gevūūl der 'ope in 't 'ärte gaf.

En wanneer dan 'n 'aalf uurtien dernao, as zien skip verbi-j de stīēnen glooiige van Kragenburg leveerde, de förse stemme van Sānders 'um in de ooren klunk, die 'um, boven 't gejōēl van de wiend uut, 'et ‘welkom’ toereup⁽⁶⁾, dan kwam die Sānders 'um veur as 'n Engel, as 'n Engel uut d' Emel.

Wānt Sānders dat is de man, die daor mit de zienen allīēnig en veere van de wereld 'ènleeft⁽⁷⁾ op 'n eilaentien, rontumme⁽⁸⁾ umgeven deur de gōlven van de Zuderzee.

'I-j is 'n fiksche kerel mit vierkānte skôlders en 'n paer färme⁽⁹⁾ 'ān'en an 't lief, 'n kerel van staovast, 'n kerel, die werächtig veur gien klein bietien verveerd is.

't Mag sturmen⁽¹⁰⁾ of regen'n⁽¹¹⁾ of 'aegel'n, laot 't net doen wat 't wil - 'i-j is op zien post; 'i-j stek zien löchien op, en as 't op is, dan skīēnt 'et, en 'et spīēgelt zich in de spīēgels, die der um'enne zitten, veere weg over de zee, en 'et stät er as 'n baoken veur de skipperi-je an d'intreê van de Kribben.

Sānders is 'n kerel, die meer durft te waogen as 'n ānder; want jonge, ie muûn der niet gek over dēnken....um daor zóó dag uut dag in mit vrouwe en kienders vurt te leven, mit gien verkeer, mit gien niks, mit gien praot in de lānge winteraovenden ānders dan mit oe vrouwe en kienders, mit gien stärveling in de naobi-j'eid veur 't gevāl dā'j in nood mochen komen, en daorbi-j altied, um zoo ies te spreken, in de kaeken van 't gevaor, an ālle kānten in'esleuten deur oe ärgste vi-jand....ik mīēn 't oe⁽¹²⁾, dat is gien gekskeren! Past op⁽¹³⁾!

Stel oe veur daa'j mit mi-j op 'n aovend in 't veurjaor van achttīēn'onderdseuvenseuventig an de ziel⁽¹⁴⁾ staon, binnen de komme van de ge-

(1) Gōēzen, huilen.

(2) Mīēnigīēne, menigeen; komt ook voor als mīēnig en īēne.

(3) Die de moed enz. Naamvalsuitgangen kent men in dit dialect niet; overal plaatst men voor dien of wien: die of wie; voor den en dezen: de en deze.

(4) 'Ān'en, handen. Klinkt eigenlijk als aan'n, natuurlijk met het meergemelde keelgeluid. De uitgang en, ook in werkw., klinkt slechts als eene gerekte n.

(5) Doe, toen.

(6) Toereup, toeriep. Roepen is in den onv. teg. tijd: ik rōēpe, ie rōēpen, i-j röp enz.; in den onv. verl. tijd: ik reupe, ie reupen, i-j reup enz.

(7) 'Enleeft. 'En is 't Nederlandsche heen en geeft eene voortduring van de werking te kennen, op eene alledaagsche, eenigszins vervelende wijze.

(8) Rontumme, rondom; komt ook voor in de beteekenis van geheel en al, rontumme gōēd.

(9) Färme, ferme. De korte e vóór eene r klinkt evenals de korte a voor eene r, namelijk ongeveer als de Engelsche a in has en hat; ferm rijmt in dit dialect op warm.

(10) 't Mag sturmen enz. Mogen is in den onv. teg. tijd: ik mage, ie magen, i-j mag enz.; onv. verl. tijd: ik môche, ie môchen, i-j môch enz.

(11) Regen'n. Het is niet mogelijk den klank van e en g in woorden als deze met onze letterteekens weer te geven, Regen en zegen klinken ongeveer als reeang en zeeang als men de a zoo kort mogelijk uitspreekt. Eene dergelijke klankwijziging ondergaat de open e vóór r, als in kerel; lees kort uitgesproken: keearl, waarbij de r nagenoeg niet gehoord wordt.

(12) Ik mīēn 't oe, ik meen het u = voorzeker.

(13) Past op! sterk bevestigende uitdrukking, volstrekt niet.

(14) Ziel, zijl = sluis.

[p. 575]

mīēnte Gellemuun'n. Eigentluk schaem ik mi-j wel wat, da' 'k drieste⁽¹⁾ genôcht binne um oe zô'n veurstel te dōēn; wānt 't is zoo duuster, dā'j mit skik⁽²⁾ oe neuze niet buten deure kunnen steken. Afijn, die astrāntig'eid⁽³⁾ muu'j⁽⁴⁾ mi-j nou maer ies⁽⁵⁾ vergeven.

De lôcht is pikzwärt, jao, ik zol 'aoste⁽⁶⁾ zaegen, nog zwärter as zwärt! De wolken vlīēgen verbi-j, zoo 'ärd, meense⁽⁷⁾, asof 't groote zwärte schepen waoren, die daor in de 'eugte deur 't lôchtruum zeilden veur de wiend of.

‘De wiend 'aelt an mit geweld! Zoo sträkkies bleus-ie⁽⁸⁾ lānge zoo gōēzerig niet deur de skörstīēn, en der was nog al ies 'n oogenblikkien van stilstānd. - Maer nou?....'t Is ärg! 't is meer as ärg! As-ie niet ummelöp en der kump niet gaouw verānderige, dan bi-w noodweer te wachten van nacht; - en 't waeter!....As 't van nacht ongelôkkig springtij is, en ik geleuve 't wel, dan stoa'k⁽⁹⁾ veur niks niemendal in.’

Dit leste zeg' Berend van Veurst, en die wet⁽¹⁰⁾ van weer en wiend of; wānt 't is 'n skipper, net as ikke,, die bi-jnaeme⁽¹¹⁾ lānge jaoren mit 'n zompe⁽¹²⁾ evaeren 'ef, veur 'n stīēnbakkeri-je, gleuv' ik 'aoste. Nou issie te ōld en te stram in de bīēnen, en i-j löt⁽¹³⁾ 'et vaeren veur jongkerels over. Maer um 't weer te veurspellen, daor issie 'n eerste in!

Berend Veurst aar geliek, dat-ie veur niks inston; wānt gien 'aalf ure nao daoto en 't 'īēle Gellemuun'n was in de weer⁽¹⁴⁾. Overal aaren ze 't lôcht op; en der was 'n drôk geloop en geskrieuw op te straote.

Bi-j köppelties stonnen de meensen bi-j menaere, en overal 'eurd' ie praoten over 't weer en 't waeter, en 'oe 'ooge of 'et dan nou al ston.

‘Sunt⁽¹⁵⁾ 'en ketier is 't gien doem⁽¹⁶⁾ 'erezen,’ zee Klaos Veene, die as 'n domeneer midden tussen 'n köppeltien in ston te redenieren, mit 'n dikke proeme⁽¹⁷⁾ achter de kōēzen⁽¹⁸⁾.

‘Zoo, wīēt-ie der van, Klaos? 'Oe 'ooge is 't dan nou?’ vreug⁽¹⁹⁾ 'n buurvrouwe, die ook al ni-jskierig⁽²⁰⁾ de deure uut was 'eloopen, mit 'n dōēk um 't 'eufd en 'n skôldermāntel umme.

‘Op te kop of⁽²¹⁾ tien vōēt,’ zee Klaos Veene weer, ‘en dat was 't veur 'n ketier ook.’

(1) Drieste, stoutmoedig.

(2) Mit skik (schik), op eene behoorlijke wijze.

(3) Astrāntig'eid, vrijpostigheid.

(4) Muu'j (muut ie), moet gij. Moeten is in den onv. teg. tijd: ik muute, ie muun, i-j muut of mut; in den onv. verl. tijd: ik môs, ie môssen, i-j môs enz.

(5) Ies, eens.

(6) 'Aoste, bijna; vervorming van ‘baast’.

(7) Meense, mensch.

(8) Zoo sträkkies bleus-ie, zoo straks blies hij. 't Pers. voornw. van den 3en persoon, mann. enkelv. is in de rechte woordschikking i-j, in de omgekeerde altijd ie, bijv.: Wat gaffie oe? I-j gaf mi-j 'n paere, wat gaf hij u? Hij gaf mij eene peer.

(9) Dan stao'k, dan sta ik. Staan heeft in den onv. teg. tijd: ik stao, ie staon, i-j stät enz.; in den onv. verl. tijd: ik ston of stonne, ie stonnen, i-j ston enz.

(10) Die wet, die weet. Weten heeft in den onv. teg. tijd: ik wīēte, ie wīēten, i-j wet enz.; in den onv. verl. tijd: ik wusse of wus, ie wussen, i-j wus enz.

(11) Bi-jnaeme of benaeme, bijvoorbeeld, namelijk.

(12) Zompe, een klein vaartuig, voor mest, steenen, brandhout enz.

(13) I-j löt, hij laat. Laten heeft in den onv. teg. tijd: ik laote, ie laoten, i-j löt enz.; in den onv. verl. tijd: ik leute, ie leuten, i-j leut enz.

(14) Was in de weer, was in rep en roer.

(15) Sunt, sints.

(16) Doem, duim.

(17) Proeme pruim.

(18) Kōēzen, kiezen.

(19) Vreug, vroeg. Vragen heeft in den onv. teg. tijd: ik vraoge, ie vraogen, i-j vrög enz.; in den onv. verl. tijd: ik vreug(e), ie vreugen, i-j vreug enz.

(20) Ni-jskierig, nieuwsgierig.

(21) Op te kop of, precies.

[p. 576]

‘Tien vōēt? En bliffet⁽¹⁾ daorop staon? Nou zô'j toch in de wereld zaegen⁽²⁾! Maer wacht ies ementies⁽³⁾, woor ston 't tien vōēt, Klaos?’ vreug de buurvrouw weer an⁽⁴⁾.

‘Wel, woor wol 't wezen! 'Ier, an de ziel! As 't niet zoo biester⁽⁵⁾ donker was, dan zô-j 't ier vandaon kunnen zien.’

‘Nou, ie bin der ook īēne!’ kreeg Klaos tut antwoord. ‘Wīēt-ie dan nog niet, Klaos, dat mit tien vōēt boven A.P. de sasdeuren 'esleuten wörren⁽⁶⁾? Dan zal 't wel zoo wezen, dat 't waeter 'ier midden in de plaese⁽⁷⁾ op dezelde⁽⁸⁾ 'eugle blif staon.’

't Jonge volk lachte en zee: ‘Gao mee⁽⁹⁾, Klaos, aa'j 'n kerel binnen, nao de sasdiek; daor ku'j zien 'oe 't waeter stät.’

‘Ie-je⁽¹⁰⁾ līēver as ikke,’ zee Klaos; ‘'t is mi-j 'n bietien te poesterig⁽¹¹⁾ an de kaai!’

De drôkte op te straote nemp toe⁽¹²⁾. 't Geblaer⁽¹³⁾ van koenen⁽¹⁴⁾ weergalmt deur d'īēle plaese, en 't wondert mi-j niks dat ze blaeren, de ärme stakkers⁽¹⁵⁾; 't zal 'r ook niet ärg bevāllen wezen, daor zoo in īēns op'ejaegd te wörren, doe ze 'eur net rustig neer'evli-jd aaren⁽¹⁶⁾ op 't grös⁽¹⁷⁾. Want de topdiek begunt over te loopen; en die zien bīēsten līēf ef, maekt dat-ie nao de top kump en na de grīēnte⁽¹⁸⁾, of woor-ie zien koenen ook loopen 'ef, um ze gaouw te bärgen veur 't wassende waeter.

Daorumme zwärven der zoovūle lôchten as dwaellöchies buuten in de donkerte; dat bin de lanteerns van meensen, die aostig over 't lānd 'enneweer dwärrelen⁽¹⁹⁾, in dūzend āngsten, dat ze misskien 'eur bīēsten niet vien'en of zelles verdwaelen zullen; want de grīēnte is zoo groot!

Overal 'eur ie stemmen; 'ier röp der īēne: ‘Kom, witte, witte! Kom dan! Woor bi-j, mien bīēsien?’ Daor skrieuwt 'er īēne onop'ōldelijk deur: ‘Blaorde⁽²⁰⁾, blaorde! Woor zit-ie dan toch? Kōm dan toch 'ier! - Sik,

(1) Bliffet, blijft het. Blijven heeft onv. teg. tijd: ik blīēve, ie blīēven, i-j blif enz.; onv. verl. tijd: ik bleve, ie bleven, i-j bleef enz.

(2) Nou zô'j toch enz., een uitroep van verwondering. Zô'j = zol ie, zoudt gij; zaegen, zeggen; onv. teg. tijd: ik zaege, ie zaegen, i-j zeg enz.; onv. verl. tijd: ik zee, ie zeen, i-j zee enz.

(3) Ementies, eventjes.

(4) Vreug....an. Anvraogen, nog eens vragen om nader te onderzoeken.

(5) Biester, bijster, erg.

(6) 'Esleuten wörren, gesloten worden. Sluiten heeft onv. teg. tijd: ik slute, ie sluten, i-j slut enz.; onv. verl. tijd: ik sleute, ie sleuten, i-j sleut enz. Worden heeft onv. teg. tijd: ik wörre, ie wörren, i-j wör(d)t enz.; onv. verl. tijd: deze tijd is hier zwak: ik wör-de, ie wör-den, i-j wör-de enz.

(7) Plaese, plaats.

(8) Dezelde, dezelfde; de f wordt in dit woord altijd weggelaten. Zelles, zelfs, ook zelf, ik kome zelles, ik kom zelf.

(9) Gao mee. Gaan heeft onv. teg. tijd: ik gao, ie gaon, i-j get enz.; onv. verl. tijd: ik gong(e), ie gongen, i-j gong of gung enz.

(10) Ie-je, gij. Ie, met nadruk uitgesproken, wordt altijd ie-je, evenals twie(j), twee, wordt twie-je.

(11) Poesterig, winderig.

(12) Nemp toe, neemt toe. Nemen heeft in den onv. teg. tijd: ik neme, ie nemen, i-j nemp, enz.; onv. verl. tijd: ik name, ie namen, i-j namp enz.

(13) Geblaer, gebulk.

(14) Koenen, koeien.

(15) Stakker, stumper.

(16) Doe z'eur enz., toen ze zich juist neergevlijd hadden. Eur is hier het terugwerkend pers. vnw. zich, dat in dit dialect niet bestaat: I-j skeert um, zie wascht eur, zie wasschen eur.

(17) Grös, gras.

(18) Grīēnte. De grīēnte of de mīēnte is nog tegenwoordig de gemeenschappelijke weide, in gebruik bij de burgers van Genemuiden, - eene Saksische instelling. (De Saksen waren in deze streken juist tot het Zwarte Water doorgedrongen; vandaar te Genemuiden de Umlaut, dien men te Zwartsluis mist). Grīēnte - grīēn (Eng. green), groen. Mīēnte komt van den stam meen, als in algemeen, gemeenschappelijke weide.

(19) Dwärrelen, heen en weer dwalen; ook wervelen.

(20) Blaorde, eene koe met een' witten kop.

[p. 577]

sik, sik, si - k!...Knielis! Knielis!’ - ‘Jao, vaeier! 'Ier bin ik!’ - ‘Loop ies gaauw nao 't 'ekke en kiek ies of taor de vaele niet stet. - Pas op, Jan! kiek veur oe; 't is pikkedonker! Is taor gien sloot?....Jonge, wees toch verzichtig! Awaer⁽¹⁾! Neem ie de lanteern maer!....Och 'eerink⁽²⁾! daor lig' verechtig āl 'n kālt in de sloot! Jao, jönchien, ik kan oe nou niet 'elpen; ik muut mien eigen bīēsten zien te krīēgen.

De sturm is in 't leste 'ālf ure āl ärger en ärger op komen zetten. 't Waeter löp op en de raezende gōlven slaon tegen de dieken op; maer gelôkkig: de sasdiek is achttien vōēt 'ooge en stärk, en de nachteweg is van 't begin tut 't ende ten overvlōēde nog mit bekistigen⁽³⁾ verzien. Gellemuun'n is veilig genocht! Maer daor buuten!....Maer op zee!

Dat is Kragenburg! Dat 'uus, dat in die skrikkelukke sturm op de zee skient te drīēven, dat is Kragenburg!

Kiek, 't lôcht braandt net zoo 'elder as altoos, alloewel de wiend de vlamme van de lanteern wel ies drīēgt⁽⁴⁾ uut te zullen blaozen; dat lôcht braandt nog, - en goed dat 'et nog braandt; want nooit is 't meer neudig 'ewest as nou.

Zullen der nou gien skippers op zee wezen in doo'sgevaor?! In zô'n nood-noodweer!....

Nou röp 'et verstaonbaor veur iederīēne, die zien verstānd gebruukt: ‘'Ol of⁽⁵⁾! Wiek terôgge! 'Ier is oe verdärve!’ En de skippers, die 'et roer nog tut 'r verdōēn⁽⁶⁾ 'emmen, zūken de volle zee, 'et roeme sop, en vermieden as de pest de naobi-j'eid van dat lôcht. As z' op de kribben vaste raeken, dan bin ze verleuren....reddeloos!....

Reddeloos verleuren!...Maer de man, die ze daorveur vri-jewaerd 'ef, de ansteker van 't lôcht, die man is zelles reddeloos verleuren! Niet allīēnig, maer mit vrouwe en kienders! -

't Waeter löp op! De gōlven slaon raozend en tierend tegen de glooiigen van Kragenburg an; maer dat is niet genocht! 'Ooger klimmen ze, lānksaem maer toch zeker, - dringen mit ofgrīēseluk geweld 'et 'uus in, spūlen 'et leeg en gieren mit verni-jde⁽⁷⁾ woede.

Sānders is 'n krasse, gerizzeleveerde kerel; zien vrouwe is niet bānge, en de kienders....de īēne is 'n volwassen jonge van 'n jaor of twintig en dan is ter nog 'n jönchien van um ende bi-j achte; maer bānge, nee, dat bin ze niet.

's Aovens um acht ure was de ruuiboot al weg'eslaegen en ementies⁽⁸⁾ dernao kwam 'et kleine, rooie lôcht, dat boven op 't 'uus ston, mit 'n geweldig geraos nao beneeën en plotte in zee. -

't Is nou ten naostenbi-j īēn ure! De gōlven gaon ärg 'ooge; jao, tus-

(1) Awaer! pak aan.

(2) Och 'eerink! verbastering van Och Heere!

(3) Bekisti(n)gen, planken of bossen riet, om den golfslag te keeren.

(4) Driēgt, dreigt. Een van de weinige voorbeelden, dat de ei met ie afwisselt. Dit werkw. is zwak; onv. teg. tijd: ik drīēge, ie drīēgen, i-j drig enz.; onv. verl. tijd: ik drīēgde enz. De w.w. waarin īē met de Nederl. ij afwisselt, zijn sterk.

(5) 'Ōl of! houd af! Houden heeft: onv. teg. tijd: ik 'ōlle, ie 'ōlllen; i-j 'öldt enz.; onv. verl. tijd: ik 'ulle, ie 'ullen, i-j 'ul, enz.

(6) Tut 'r verdōēn, tot hun dienst.

(7) Verni-jde, vernieuwde.

(8) Ementies, eventjes.

[p. 578]

senbeien slät 'et waeter tut an de geute van 't dak, alloewel 't eigentlukke peil nog wel 'n elle onder de drumpel van 't uus is; maer de gōlfslag! Die dut' et um⁽¹⁾!

Wat 'et 'uus zelles anbelāngt, 'et is stärk genocht 'ebouwd, as tat et niet in mekaere zal slaon, daorvan niet⁽²⁾; maer de zee 'ef zo'n kracht, dat 'et in zien g'īēl⁽³⁾ wel 'n pālm terôggeskeuven is.

Sānders mit zien vrouwe en de twie kienders zitten mit 'r vieren op zied van⁽⁴⁾ 't 'uus, nao de kānt van Gellemuun'n toe. Ze kroepen dichte tegen menaere an. 'Et is vinnig kōld, 'et zeewaeter en de regen slaon in 't gezichte!

‘Vrouwe,’ zeg Sānders op īēnmaol, ‘ōldt oe maer goed an mi-j vaste; 'k 'eb alle 'ope nog niet verleuren! 't Is 'n gelôk, dat 'et 'uus zoo stīēwig blif staon, ānders was 't āl lānge mit ons 'edaon 'ewest.’

De vrouwe zeg gien woord; maer slut mit 'r īēne 'ānd de kleine jonge tegen 'r burst en mit de āndere klemt ze 'eur vaste an d'ärm van 'r man, onderwiel de ōldste jonge bi-j 'eur op 'n stīēn get zitten.

‘Vaeier,’ zeg' ie, wīēzend op 'et groote, witte locht, dat op 'n elle ot wat afstānd op 'n stellaezie stet, ‘de lanteern 'öldt 'et knäppies⁽⁵⁾ uut! 't Is goed, daa'w te meensen⁽⁶⁾ niet in de donker zitten!’

Mit dat-ie dat zoo zeg', de ärme jonge, kump der net 'n vlaege van wat bi-j-mi-j⁽⁷⁾, 'n sturtzee as 'n bärg zoo 'ooge rolt bi-j 'r langes; de lanteern slät mit 'n flap in menaere; de paolen, de stellaezie daer z' op stet, alles is in 'n ummeziens weg!....

Zien dōēn ze gien spier⁽⁸⁾ meer; maer 'euren!....'n Geraos as van 'n felle donder klinkt boven alles uut!

‘O God, wi-j vergaon!’ gielt⁽⁹⁾ de vrouwe.

Maer nee, vergaon dōēn ze nog niet; 'n paer seconden laeter is alles weer stille, um zoo te zaegen⁽¹⁰⁾.

‘Wat was tat, vaeier?’ zucht 'et kleine jönchien, bevende van skrik.

‘Ik dēnke dat de Zuuddiek weg'eslaegen is,’ zeg' Sānders mistroostig⁽¹¹⁾, en dat blik⁽¹²⁾ al gaouw; wānt nou bin z' īēlendal⁽¹³⁾ in'esleuten deur de zee en der blīēven nog zoo wat acht vierkante ellen over, woor ze veur de sturtzeeën veilig binnen.

Tut nog toe stonnen de muren van 't 'uus stīēvig overēnde, alloewel derbinnen de golven 'uus'ullen zooas ze verkeuzen; maer nou slät 'n ni-je vlaege in īēne rôk twie van de wānden weg. De mure, daor de ärme meensen achter zitten, stet onvrikbaor vaste, doarvan niet; maer der is ärger!

't Waeter 'ef 'et īēle 'uus ondermiend; zwaore blôkken van greniet bin weg'eslaegen as onneuzele keistīēnties; paolwärk, fondementen, ālles muut

(1) Die dut et 'um, die doet het hem, die is de oorzaak. Doen heeft in den onv. teg. tijd: ik dōē, ie dōēn, i-j dut enz.; onv. verl. tijd: ik deu, ie deun, i-j deu enz.

(2) Daorvan niet is eene concessieve, beperkende uitdrukking.

(3) G'īēl, geheel.

(4) Op zied van, ter zij van.

(5) Knäppies, vrij wel, tamelijk.

(6) Te meensen, ten minste.

(7) 'n Vlaege van enz., eene verschrikkelijke vlaag. 'n Skeure van enz., eene kolossale scheur. (‘Van wat ben je mij = iets dat doet vragen: ‘Wat ben je voor een?’ of iets dergelijks; mi-j is de nadrukkelijke 3e naamval.)

(8) Gien spier, geen zier.

(9) Gielt, gilt.

(10) Um zoo te zaegen geeft eene beperking te kennen, als bijna of betrekkelijk.

(11) Mistroostig, bedrukt, ontmoedigd.

(12) Blik, blijkt.

(13) Īēlendal, geheel en al.

[p. 579]

op zied veur 't geweld van de gōlven; de baere zee⁽¹⁾ spuult de stumpers onder de vōēten deur, en z' em' muite⁽²⁾ um 'r vaste te ōllen.

't Is twie ure! De sturm is ärger as ooit! Vōēt veur vōēt wördt er verslunden van 'et kleine plekkien eerde, dat 'et ongelôkkige 'uusgezin nog dräg⁽³⁾. Alle 'ope skient verleuren!

Op īēnmaol gef de vrouwe 'n giel: ‘God in den 'Emel! ik kan 't kiend niet lānger ōllen!’ Sānders, uut zien wezenloos'eid op'eskrikt, grip 'r 't kiend uut de ān'en; maer tegeliekertied sprek ie zien zeune toe: ‘Jonge! ku-j dat touw niet griepen, dat daor zoo 'enneweer zwengelt⁽⁴⁾? Geef 'et mi-j!’

‘Wat wo'j⁽⁵⁾ mit dat touw, Jan?’ vrög de vrouwe rillende.

‘Wi-j kunnen 't niet lānger vol'ōllen, vrouwe,’ is 't fluusterende āntwoord, ‘ik wol ons an mekaere vaste bienden....da' we te meensen saement stärven....en saement 'evunnen⁽⁶⁾ wörren....as 't mit ons....uut is.’

Nee, Sānders, braove kerel, vergaon zu'j niet! - Krek⁽⁷⁾ op 't uuterste moment gong de sturm liggen; de sturtzeeën 'ullen wat op en de toestānd begos 'n bietien gunstiger te wörren. Mit 'et anbreken van de dag wörde de noodvlagge 'eeschen⁽⁸⁾, in de 'ope, dat ze die in Volnôô⁽⁹⁾ konnen zien, of dat 'n verbi-jvaerende skipper of 'n stômboot er ärg in aare; - maer dat aar niet īēns neudig 'ewest.

In Volnôô was 'ter al lānge um de Kragenburgers 'edacht: 'n īēle köppel⁽¹⁰⁾ vissersmeensen ston der an de 'aeven, en drôk wörde 'r 'epraot over de meugeluk'eid um in disse⁽¹¹⁾ sturm mit 'n skute an Kragenburg te komen⁽¹²⁾.

'n Pries was er uut'eloofd deur 'n edele dame veur de redders van Sānders en zien gezin.

‘'t Is 'n waogeri-je, die nooit van zien leven goed oflöp,’ zee 'n ōlde visser, die ook an de 'aeven ston. ‘ālles stet 'r rooiaol onder, en ie muu'n mit oe skute glad over de paolen van 't 'eufd⁽¹³⁾ enne⁽¹⁴⁾; begriep ies! Aa-j īēnmaol stooten, dan e'j 'n lek van wat bi-j-mi-j en ie gaon nao de grond, zoo zeker as wat. - As ter īēne drieste⁽¹⁵⁾ genocht is, um zo'n waogstôk te ondernemen, dan geev' ik niet zie zóóvūle veur zien leven, zoowoar as mien naeme Lubbert is! Wat zaeg' ie dervan, Frêerik?’ zee-ie tegen 'n fiksche jongkerel, die der net kwam anloopen.

Frêerik zee niks, maer leup 'aostig nao de skute, die vri-jgevig deur d' eigenaor of'estaon was; - en 't was 'n ni-je skute!

‘Ik gao, mannen!’ zee Frêêrik vastberaoden; ‘wie get er mee? 't Zol 'n īēuwige skānde wezen as zoovūle fiksche gästen mit d' 'ān'en in de zak an de wal bleven staon, onderwiel daorgunder die ärme stumpers, die 't

(1) De baere zee, de volle zee.

(2) Muite, moeite.

(3) Dräg, draagt. Dragen heeft onv. teg. tijd: ik draege, ie draegen, i-j dräg enz.; onv. verl. tijd: ik dreuge, ie dreugen, i-j dreug.

(4) Zwengelt, slingert.

(5) Wo'j, wol ie, woudt gij.

(6) 'Evunnen, gevonden; vienen, vinden. Vinden heeft onv. teg. tijd: ik viene, ie vienen, i-j vient enz.; onv. verl. tijd: ik vunne, ie vunnen, i-j vun enz.

(7) Krek, preeies.

(8) 'Eeschen, geheschen.

(9) Volnôô, Vollenhove.

(10) Köppel, troep, menigte.

(11) Disse, deze.

(12) An Kragenburg te komen, Kraggenburg te bereiken.

(13) 'Eufd, havenhoofd.

(14) 'Enne, heen.

(15) Drieste, vermetel.

[p. 580]

verechtig an ons wel verdiend 'emmen, deur ōnze getālm zullen verzoepen as katten. Redenieren 'elpt niks; daor is 't nou gien tied toe!’

Frêerik was 'n knappe jonge; der was ter gien flinker, en wat-ie zee was rontumme goed!

‘Ik gao mee, Frêêrik! En ikke!....en ikke!’....klunk 'et op slag uut zeuven monden, en in 'n wip⁽¹⁾ was de boot zeilrêe.

Doch verskeiden van die dappere kerels aaren vrouwe en kienders, en der skeen wel gien ènde te zullen komen an 'et gelamentier en 'et gekriet van die vrouwen, die 'eur mannen mit geweld tegen wollen ōllen.

Maer daor 'ulp niet an⁽²⁾! - De skute stak in zee, en van de wal keken 'onderd oogen 'r bezurgd achternao, zooas ze daor as 'n meeuw over 't waeter skeerde, op en neer 'eslingerd deur de gōlfslag.

Op īēnmaol ontsnapte āllen 'n kreet van skrik; de skute stötte tegen īēne van de paolen onder waeter; 't was duudeluk te zien. - De vrouwen kreten en gongen an⁽³⁾! - Ieder oogenblik verwachtten ze, dat de skute in de zee zol verzinken.

Zie 'aar 'estooten; maer zonder 'n lek op te loopen; 't was 'n spiksplinterni-je⁽⁴⁾ skute!

Nao 'n wursteling van 'n paer ure, woorbi-j alle krachten in'espännen môsten wörren, slaegden ze der in Kragenburg te krīēgen⁽⁵⁾, en 's mörrens um 9 ure kwam de skute mit de geredden in Gellemuun'n an de wal, woor ze mit gejuich ontvāngen wörden.

H.W. Van Dalfsen.

(1) In 'n wip, in een oogenblik; ook: in 'n ummeziens.

(2) Maer daor enz., daar was geen praten tegen, daar was niets aan te doen.

(3) Gongen an, klaagden, kermden, lamenteerden.

(4) Spiksplinterni-je, splinternieuw, waar de gloed der nieuwheid nog op ligt.

(5) Te krīēgen, te bereiken.