Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Breef Van nen ingezjàttenen van 't vriezenvjenne, an zienen zjunne, dei saldot is vuur de kwennik⁽⁵⁾, eerst op de cikkedelle bi'j Antwaaipen, en now te Nimwjàgen. (Vriezenveen.)

Leive Vrjàrik!

Um dà'k kwòttens⁽⁶⁾ gein schrieven van ów ontvungen hebbe, wa'k wal en bjettien bange, dà'i neit goud gezond zóllen wjàzen. Ik wappe⁽⁷⁾ effenwal dà'k te vergieves bange vuur ów mag ewjàst wjàzen; mi'j dunk', a'i neit

(5) Kwennik, koning.

(6) Kwòttens, (kortens) binnen kort.

(7) Wappe, hope.

[p. 565]

gezond wazzen, dan ha'i doch ók neit ezwiiegen: dei zeik of zuchtig is, schrif toch nog wal es nô ziene òlders; en dòrumme: geine tiedinge, gouwe tiedinge, zeg et sprjàkwôrd. Wi'j zint ók allemôle nog zoo bi'j 't óle, wi'j lustet van en klàinsten tot en greútsten geerne wat jàtten.

Wat is 't van 't jôr vuurdeelig met 't verbauw: ragge, boukwàite, gaste, êerappele, - i kjunt niks bedenken, of et steit allemôle effengoud. Wat zint de luije vreulik bi'j as vlierenjör⁽¹⁾! 't is êer an te zein in de oogen; dòr is ók vjeúlle meer ljàvendighàid onder 't volk as ter ewjàst is. Dôr is ók wat wappen op sunt Jôpek⁽²⁾ edôn, mêer nów is e doch kwòtbi'j⁽³⁾.

Wi'j zint zoo dròk met 't waaik, dà'i 't ów neit begriepen kjunt; wi'j wjettet hôste neit, wa'we eerst of lest zjult doun. Het lòp ons nòw allemôle te glieke op en hoop, en nów we ów kwiet zint, möute wi'j der bi'j doun, dàt i ans deên. Nen knecht of ne màgt⁽⁴⁾ he we neit; dei denstbwaân⁽⁵⁾ he'i ók lange neit vuur niks, en daghuren kriegen dör geit ók al ne zwôre wieze op; dei kieket ów 's ôvends ók al nô de vingers. Wi'j wòsselt⁽⁶⁾ er, met ons eigen volk, leiver vró en làte op an, zoo goud a'we kjunt, en dà'we dan neit doun kjunt, dàt lôt liggen; kju'we dan zoo vjeúlle tjurf neit grjàven en zoo vjeúlle vjenne neit hauwen, dàt lôt hen; wi'j kjunt ók minder tou as dà'we dòr zoo nen ballast van volk bi'j menkaâr jaagt, dàt wòl vjeúlle schjellen⁽⁷⁾! Nen enkelden greúsmeeijer of nen plaggenstjàkker, dàt zint alle daghuren dei wi'j nog ehad hebbet. Ik za' mi'j wa' waren⁽⁸⁾, dà'k mi'j neit lôte opvrjàtten van 't vreúmde volk. Altevjeúlle roet um de hakken dà 's mi'j ók al gein dàut wêerd; dei der den pot vuur kwakken⁽⁹⁾ zal, dei is dan wier zoo vjeúlle te dreúkker: ów moeder is dan zoo verljàgen as Job en dàt wi'k neit hebben.

Het vrauwluijewaaik dà kju'we wa' redden: weijen, vlasbràken, bwatter kanen⁽¹⁰⁾ en zukke dinge, dà 's mêer nen toutàst; bi'jzunder vuur onze Gaidine, dàt kan in en ummezein zoo vjeúlle doun as mennigeine in nen heelen dag. Het lòp aait⁽¹¹⁾ nô 't waaik⁽¹²⁾, dàt um de schjeútte zoo flóddert um de beine. Dàt màchien dôr he'k mennigmôl mien behàgen an; waveral⁽¹³⁾ ku'i tou broeken en 't is ók nooit meúije, al hef 't ók den heelen dag hen en wier eloopen, en 't is toch nog mêer zeuventein jôr óóld! Alle luije zàgget ok: wat is dàt en vrauwmensche nô zienen eúlder! I zjult es zein, a'i wier kwòmt, woer⁽¹⁴⁾ 't eweússen is, 't króp tiiegen de beume um hooge⁽¹⁵⁾; boh⁽¹⁶⁾, 't is nów a' wal nen kòp greútter as zien moeder, en nów wast et nog vinniger⁽¹⁷⁾ as 't zien ljàvend edôn hef. Zoo duur⁽¹⁸⁾ gekhàid nöumde ze ów moeder, dów ze nog jonk was, wal es: de kroephenne, um dà' ze de greútste neit is, mêer dôr hef hit gein nood van. Met ljàzen leuve ik neit dàt er zien mâister is; de heele kwóttegissemisse⁽¹⁹⁾

(1) Vlierenjôr, verleden jaar.

(2) Sunt Jôpek, Sint Japik, de oogstdag.

(3) Kwòtbi'j, dichtbij.

(4) Màgt, (maagd) meid.

(5) Denstbwaân, dienstboden.

(6) Wòsselt (worstelt) arbeidt krachtig.

(7) Schjellen, schelen.

(8) Waren, hoeden.

(9) Kwakken, koken.

(10) Bwatter kanen, boter karnen.

(11) Aait, immer.

(12) Waaik, werk.

(13) Waveral, overal.

(14) Woer, hoe.

(15) 't Króp tegen enz., het neemt het in 't groeien tegen de boomen op.

(16) Boh, uitroep van bevestiging.

(17) Vinniger, sterker.

(18) Duur, bij, in.

(19) Kwòttegissemisse, katechismus.

[p. 566]

en 't jàvengjeúllie⁽¹⁾ kan 't ljàzen as en dattein⁽²⁾, zonder stoethaspelen, en dôr hef 't toch ok plàizeer in.

De vente sljept⁽³⁾ er op de kaaimsen⁽⁴⁾ ók al mangs⁽⁵⁾ met nô de haaibaaigen⁽⁶⁾, en lesten hebt er menkaâr ók al es tweije umme esljàgen, mêer dôr hef um ów moeder de planneete⁽⁷⁾ ók es regt nô ràk⁽⁸⁾ waver⁽⁹⁾ vuureljàzen; ik leuve neit, dàt zoo'n dinge ligte wier gebuurt. Het zòl wal en foezelgebed⁽¹⁰⁾ wjàzen, mêer dàt lòt doun⁽¹¹⁾; ik wil doch neit hebben, dà'ze menkaâr blöudige⁽¹²⁾ nuezen zjult slôn um onze Gaidine, ik ljà um nog leiver an de hondekjàttene⁽¹³⁾.

Jonge, wat he'k en verdreit van onze Gaait! Dôr wil e prafwós⁽¹⁴⁾ trauwen met dat Gjatien, en wa'k et um ók ôfrô⁽¹⁵⁾, dàt helpt mi'j niks; ik kan ów zàggen, dà'k er snachens mangs⁽¹⁶⁾ hôste neit umme slôpen kan. Ik zeije der niks anders van te möute as aaimoud⁽¹⁷⁾ en sjukkeleri'je; ik vreeze, da'ze nog endeliks met en biddebuul⁽¹⁸⁾ um de huze möutet gôn. Dei blöude⁽¹⁹⁾ kjunt jô te hoope⁽²⁰⁾ gein huus hoolen, dà's net zoo onmuegelik as en stom cràituur sprjàkken kan. Ik hebbe der disse dàge nog wied en breed met um waver⁽²¹⁾ esprwàkken, um dà'k zoo gêerne wòl, dàt e doch neit met zeinde oogen zoo van bwaven in en sloot zòl loopen; mêer wa'k um ók rô, hij wil nô mi'j neit luster'n. ‘Dôr kwòmt er zoo vjeúlle met waaiken⁽²²⁾ duur de wereld, dàt kan ik ók; a'k zjàgen⁽²³⁾ hebbe as andere luije, dan kan 'k ók net zoo goud wat te jàtten hebben as en ander.’ Zukke dinge zeg e dan, en wa'k dôr tiiegen próte, dà's mêer bwatter⁽²⁴⁾ an de galge esmjàrd; i kjunt net zoo goud tiiegen nen nwaven⁽²⁵⁾ gapen as tiiegen um próten. Hij is dan stomp op en dwàlweg. Ik wòl, dàt um eis de oogen wàppen⁽²⁶⁾ gungen, êer 't telàte is! Ik weet warentig nog neit wat e der met doun wil; het sleufien⁽²⁷⁾ kan jô geine kou malken, gein bwatter kanen⁽²⁸⁾, geinen pannekouken bakken, of niks van allens wat en boerenwief toukomp um te kjunnen. De djàlle⁽²⁹⁾ ofkjàren⁽³⁰⁾, en schwàtteltien⁽³¹⁾ koffi zetten, en kwàllechien⁽³²⁾ in de stwave⁽³³⁾ doun, dôr wil alleene den schwastein⁽³⁴⁾ neit van rooken. Ik kan mi'j ók ter wereld nog neit begriepen, woer dàt e der zin an ekriiegen hef; dôr is jô niks gein knappighàid an; het is zoo zwòmmersproetig⁽³⁵⁾ um de nueze, het lòp zoo scheif op de beine - dàt féddeldinge⁽³⁶⁾ kan jô den einen vout hôste

(1) Jàvengjeúllie, evangelie.

(2) As en dattein, als een dertien, als de beste.

(3) Sljept, sleept, loopt.

(4) Kaaimsen, kermissen.

(5) Mangs, nu en dan.

(6) Haaibaaigen, herbergen.

(7) Planneete, hier: de les, de wet, de waarheid; (planeten zijn eigenlijk briefjes, waarop iemands toekomst wordt blootgelegd in verband met den stand der planeten, en die onder de lagere volksklasse nog al in trek zijn).

(8) Nô ràk, naar raak, van raak, duchtig.

(9) Waver, over.

(10) Foezelgebed, (foezel = aardappeljenever), dronkenmanszaakje.

(11) Mêer dàt enz., maar dat laat zijn, zooals 't is.

(12) Blöudige, bloedige.

(13) Hondekjàttene, hondeketting.

(14) Prafwós, (parforce) volstrekt.

(15) Ofrô, afraad.

(16) Mangs, soms.

(17) Aaimoud, armoede.

(18) Biddebuul, bedelzak.

(19) Blöude, bloeden, stumperts.

(20) Te hoope, te zamen, met elkander.

(21) Waver, over.

(22) Waaiken, werken.

(23) Zjàgen, zegen.

(24) Bwatter, boter.

(25) Nwaven, oven (bakkersoven).

(26) Wàppen, open.

(27) Sleufien, sloofje, stumpertje.

(28) Kanen, karnen.

(29) Djàlle, deel, vloer.

(30) Ofkjàren, (afkeren) vegen.

(31) Schwàteltien, keteltje?

(32) Kwàllechien, kooltje.

(33) Stwave, stoof.

(34) Schwastein, schoorsteen.

(35) Zwòmmersproetig, zomersproetig.

(36) Fóddeldinge, jong, onervaren ding (fóddeboks = jongen, die pas in de broek is en nog wel een luur aan heeft).

[p. 567]

neit vuur den anderen kriegen. Nee, 't is niks! 't is nog minder as nummedalle! -

Ik blwave⁽¹⁾ um, as hij dôr met trauwt, dàt um dan 't vet neit waver⁽²⁾ de steúlpe⁽³⁾ hen zal broezen. Hit blwaaft⁽⁴⁾ um gold'ne bàige⁽⁵⁾, mêer as et vuegeltien in de kawwe⁽⁶⁾ zit, dan möut 't zitten blieven, al spwattel'et ók nog zoo vinnig. Ik zàgge um wal, dà'ze um wat op de mauwe spàldt, mêer mi'j wòdt neit eleuft: de leifde is blind, ans mós e zeúlfs zein kjunnen, dàt 't nen missen is. Het màut⁽⁷⁾ mi'j dan bedrouft, dàt e dôr zoo bedrwàgen⁽⁸⁾ wòdden zal. Men zól zàggen: woer⁽⁹⁾ kan eimand zoo onnuezel wjàzen en làggen⁽¹⁰⁾ zien ài⁽¹¹⁾ dôr zoo in de njettelen⁽¹²⁾?

Ziene⁽¹³⁾ ólen wjettet wal, dàt mi'j dàt heele getrauw scheif in de musse zit; zij zint zoo hellig op mi'j as 'n spinnekop; zij wilt mi'j hôste neit tousprjàkken, mèer dàt kan mi'j niks verschjellen, ik wil mienen zjunne ten besten rôn, nô mien gouddunken, al wilt ze ók van hellighàid met en kop tiiegen de beume an loopen, en ów moeder zeg net zoo. He'we dôr gein gliek in, onze Vrjàrik! wat zàg j? As hij dôr met trauwt, dàt er misschien wal van kwòmmen zal, dan weet ik wa' wisse, dà'ze mi'j met geine zes pèerde nô de kaaike⁽¹⁴⁾ ment. Ik wil neit zein, dàt hij um⁽¹⁵⁾ 't strop um en hals lat doun, en dàt um rauwen⁽¹⁶⁾ wil zoo lange as e ljàft. Nô de Bjurgemàister möuk met hen, ans kan e dôr neit gewòdden, en met geweld tiiegenstôn wi'k um neit; mêer 's zundàgs nô de kaaike gô 'k neit, dôr wi'k um wal ne p vuur zetten⁽¹⁷⁾, en op ziene brul'fte wi'k nog vjeúlle minder wjàzen, dan kon 'k mien verdreit jô neit verbaaigen⁽¹⁸⁾. Nów, hij möut et zeúlfs wjetten, mêer ik hadde nooit ewapt⁽¹⁹⁾, dà'k zoo'n verdreit zól hebben möuten beljàven van den bjeússel⁽²⁰⁾ van nen jongen.

Dan met⁽²¹⁾ zit et dôr op en klàin kwàttersstjàchien⁽²²⁾ en hòld ein köuchien⁽²³⁾; dan zal der wal berauw kwòmmen, mêer dan is 't telàte:

A'i kwòmt te wjetten
Dan zi'j versljetten.

Vuur gedôn, en nô bedacht,
Hef mennig in 't verdreit ebragt.

Nów tureluurt e nog wal es mangs um de bussche⁽²⁴⁾, mêer ik wil um wikken⁽²⁵⁾, dàt um dan nog ne vreúmde wind wàver⁽²⁶⁾ en kop wil weeijen; hij zal dan den aaim⁽²⁷⁾ wal bjàtter uut de mauwe möuten stjàkken as e an 't jàtten wil blieven. -

(1) Blwave, beloof, verzeker.

(2) Waver, over.

(3) Steúlpe, deksel?

(4) Blwaaft, belooft.

(5) Bàige, bergen.

(6) Kawwe, kooi.

(7) Màut, (moeit) verdriet, spijt.

(8) Bedrwàgen, bedrogen.

(9) Woer, hoe.

(10) Làggen, leggen.

(11) Ai, ei.

(12) Njettelen, netelen.

(13) Ziene, hare.

(14) Kaaike, kerk.

(15) Um, (hem) zich.

(16) Rauwen, berouwen.

(17) Dôr wi'k enz., dat. wil ik hem wel op een briefje geven.

(18) Verbaaigen, verbergen.

(19) Ewapt, gehoopt.

(20) Bjeússel, bengel, dreumes.

(21) Dan met (elders tammet), mettertijd.

(22) Kwàttersstjàchien, (keuterssteetje), keutersplaatsje, kleine boerderij.

(23) Köuchien, koetje.

(24) Now tureluurt enz. Nu neemt hij alles nog wel zoo wat spelend op.

(25) Wikken, voor vast beloven, verzekeren.

(26) Waver, over.

(27) Aaim, arm.

[p. 568]

Onze óle gjàlle⁽¹⁾ mjàr⁽²⁾ he'k lesten te Djemter op 't maaik verkoft an nen kêel⁽³⁾, dei zjà, dàt e bi'j Wakkesbaaigen⁽⁴⁾ van dan was. Het was nog en goud pêerd: ik wappe⁽⁵⁾ dàt 't er den man goud met gôn zal. Het hatte⁽⁶⁾ dee mi'j zêer in 't lief, dów e der met vót gunge; ik dachte bi'j mi'j zeúlven: dôr geit dàt aaime deer nów hen, het hef zoo lange mien vóór⁽⁷⁾ egjàtten, miene ploug en miene jàgde⁽⁸⁾ etreúkken, en nów möut 't op zienen ólendag nog verhuzen, zonder te wjetten, woer dàt 't wier komp of woer dàt 't nôw kriegen zal - ik kan ów zàggen, jonge, ik was bi'j 't grienen of!

't Is nów drei wjâkke elüen⁽⁹⁾, dów he'k en vaaiken⁽¹⁰⁾ van Bwarne⁽¹¹⁾ van 't maaik ehaald, en dregtig möttien⁽¹²⁾; ik verzjekkere ow, dàt dàt vaaikengoud⁽¹³⁾ regtevoort⁽¹⁴⁾ betöune⁽¹⁵⁾ is; zij wjàget tüegen gòld op: dôr is dan hôste vuur en gemein⁽¹⁶⁾ mensche gein bi'jkwommen an. Zij kost mi'j tweiëndatig geulen en en dubbeltien, en 't is nog mêer en klain dink; nów gôt es nò, of dàt ók pjàpper deur is. Mêer nów wil dat schremmechien⁽¹⁷⁾ goud vrjàtten, dà's wier en touval; a'we um wat vuurhoold, dan vret 't en bwaam⁽¹⁸⁾ van en zomp⁽¹⁹⁾ hôste met op, vuural a'we um der en hentienvol raggenmjàlle waverhen⁽²⁰⁾ streeijet. En gouënsdagennacht⁽²¹⁾ um twàlf uur, he'we der niiegen kuechies⁽²²⁾ bi'j ekriiegen, da's leifhebberi'je! zij kjunt zoegen as tjekken⁽²³⁾. Ik wappe⁽²⁴⁾, dôr zal ók nog wier wat uut te maken wjàzen, as allens goud geit, mêer ik wil der ein van hoolen tot en vàzelvaiken⁽²⁵⁾, um dàt 't zu'k goud soort is.

Nów, Vrjárik! hoold ów goud, jonge, en gôt op geine verkeerde wjàge; lôt ów neit verlàiden tot kwôd, en hoold ówwe wàverighàid⁽²⁶⁾ vuur oogen, de tied za' wal hôste anscheiten, dà'i wier kwòmt.

H. Smelt.

(1) Gjàlle, gele.

(2) Mjàr, merrie.

(3) Kêel, kerel.

(4) Wakkesbaaigen, Haaksbergen.

(5) Wappe, hoop.

(6) Hatte, hart.

(7) Vóór, voer.

(8) Jagde, egge.

(9) Elüen, geleden.

(10) Vaaiken, varken.

(11) Bwarne, Borne.

(12) Möttien, motje, zeug.

(13) Vaaikengoud, varkensgoed.

(14) Regtevoort, tegenwoordig.

(15) Betöune, zeldzaam.

(16) Gemein, gewoon.

(17) Schremmegien, varkentje.

(18) En bwaam, den bodem.

(19) Zomp, etensbak.

(20) Waverhen, overheen.

(21) Gouënsdagennacht, Wooensdagnacht.

(22) Kuechies, biggetjes.

(23) Tjekken, teeken, een insect.

(24) Wappe, hoop.

(25) Vàzelvaaiken, een varken, om biggente fokken.

(26) Wàverighàid, (overigheid) superieuren.