Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

De köster op en däupsdag⁽¹²⁾.
Uut 't platduutsch^* in 't vjaensch⁽¹³⁾ waarezet⁽¹⁴⁾. (Friezenveen).

As 't in ons⁽¹⁵⁾ daaip⁽¹⁶⁾ nen däupsdag is,
Dan vast onze köster drei dāege;
Dan krĭg 'e och zu'n raar geväul,
Dan wod 'e zoo hol in de māege.

(12) Däupsdag, doopdag, doopmaal.

* Platduutsch van Fritz Reuter, Sämmtliche Werke. Band I. Läuschen un Rimels. No. 12: ‘De Köster up de Kindelbir.’

(13) Vjaensch, Friezenveensch.

(14) Waarezet, overgezet, vertaald.

(15) Ons, uit te spreken als het Fransche onze.

(16) Daaip, dorp.

[p. 560]

 

Dan snapt⁽¹⁾ 'e nog wal, dan flaewt⁽²⁾ 'e nog wal,

 

Dan lop 'e daor, dan hier;

 

Mêr 't jässien floddert 'em um 't lief,

 

Dan lik 'e dunne as en spier.

 

 

 

Zien vrawwe zeg: ‘Mien leive man,

 

Tou, jätte⁽³⁾ die doch maol zat.

 

Hier hestt' n' en lekk'ren pot met brie,

 

En ok nog dit en dät.’

 

 

 

‘Wei⁽⁴⁾, ikke! noe zoo dom zin 'k neit;

 

Wat hestte daor noe wier edaon?

 

Loop' met dien brie naor 'n duuvel tow,

 

Want maanne⁽⁵⁾ krieme⁽⁶⁾ nen braon⁽⁷⁾.’

 

 

 

De köster zal noe slaopen gaon,

 

En dreumt van visch en van soep;

 

En um 'em⁽⁸⁾ zött' nen braoden staon,

 

Den ett in zien dreum al op.

 

 

 

De margen komp, hij zwiemelt⁽⁹⁾ zoo,

 

Hij lop zoo spaons op de bein;

 

Hij hef en geväul, hij weet neit hoe,

 

Ter newwernood draegt 'em de knein'.

 

 

 

De köster geit naar 'n kinderdäup hen;

 

Och Hèr! hei väult zich zoo raar,

 

Asse noe toch den braon neit kreeg,

 

Den völ 'e⁽¹⁰⁾ nog glad uut mekaar.

 

 

 

Op de straote rok de köster den stoeten.

 

‘'k Zal em wal naar binnen slaon.’

 

Mèr verdooid⁽¹¹⁾, daor rok 'e nog wat bjátters⁽¹²⁾,

 

Daor rok 'e den kalverbraon.

 

 

 

Wat begint noe zienen mond te jökken,

 

En wat rommelt 't in zien lief:

 

En met zwakke stemm' kan hij nog zäggen:

 

‘Noe, ik gao, dag leive wief.’

 

 

 

Daor 'e niks van alles wil verleizen,

 

Lop 'e in de kjökk'ne⁽¹³⁾ in;

 

Want en rök van 'n braon is te verkeizen,

 

Bwaven⁽¹⁴⁾ alles naor zien zin.

(1) Snappen, ademhalen.

(2) Flaewten; spreek het woord uit als bestaande uit twee syllaben, en dan zoo snel, dat de twee syllaben ineenvloeien.

(3) Jätte, eet; part. egjätten.

(4) Wei? wie?

(5) Maanne, morgen.

(6) Krieme, krijgen wij.

(7) Braon, gebraad.

(8) Um 'em, om hem.

(9) Zwiemelen, frequentatief van zwijmen = zwaaien.

(10) Völ 'e, viel hij, van vallen, völ, evöllen.

(11) Verdooid, verdraaid.

(12) Bjätters, beters.

(13) Kjökk'ne, keuken.

(14) Bwaven, boven.

[p. 561]

 

Hij rok soep en braon en visch en tuffeln⁽¹⁾,

 

O, wat is dät naor zien zin.

 

Mèr daor kwamt de kjökkenmaegde

 

En steurt em de kamer in.

 

 

 

‘Kiek es an, woe geit 't die, leive köster?’

 

‘O, best, goud⁽²⁾, ik dank oe wal.’

 

‘Zoo, ik mènde, däj 't neit zuuver hadden,

 

Want mie dunk, ie kiekt zoo mal.’

 

 

 

‘Zeik zin 'k juust neit, ik heb de vrätkoors⁽³⁾,

 

Mèr, dät's niks, dät zal wal gaon,

 

Want ik denke, 't geit wal gaw wier waver

 

Amm'⁽⁴⁾ mèr eerst zit achter 'n braon.’

 

 

 

Toen op 't ênd 'n doom'nher geit an 't däupen,

 

Kik de köster rond en gluurt;

 

Hij begint de mawwen⁽⁵⁾ op te streupen,

 

Daor de däup te lang 'em duurt.

 

 

 

Eind'lek komp 'n houndersoeppe binnen,

 

En de köster as nen gek,

 

Sprink noe van den stoul en rop: ‘Noe, vrênde,

 

't Is edaon, noe achter 't spek⁽⁶⁾.’

 

 

 

En de köster, den slokt in de gleuinige⁽⁷⁾ soeppe,

 

En verbrandt zich den mond, gein nood!

 

Hij schept zich nen tweiden teller vol op;

 

‘O, köster, o vrät oe neit dood.’

 

 

 

En as noe kweemen de tuffeln en visch,

 

Begint 'e van vuurten⁽⁸⁾ aof an.

 

Hij schof noe den stoul wal weg van den disch,

 

Mèr vret er zich ok wier an.

 

 

 

‘Mèr köster, mèr köster, woe geit 't die dan noe,

 

Doe bjètterst noe toch wal al goud?’

 

‘Ao, laot mie noe nog vuur en peussien⁽⁹⁾ met röst,

 

Mie wodt al heel ānders te moud.’

 

 

 

De köster den drinkt, en de köster den vret

 

En nèmp mèr aaltied van 't best;

 

Zien boek wör zoo rond en zoo dik, tot op 't lest

 

De kneup' em springt van 't vest.

(1) Tuffeln, kartoffeln, aardappels.

(2) Goud, goed.

(3) Vrätkoorts, hevige honger.

(4) Amm', als wij.

(5) Mawwe, mouw.

(6) Achter 't spek, spreekwijze = aan tafel gaan.

(7) Gleuinige, gloeiend.

(8) Vuurten, voren.

(9) Peussien, poosje.

[p. 562]

 

‘Mèr köster, mèr köster, woe geit 't die dan noe,

 

Mie dunk, noe ziej' wier gezōnd?’

 

‘Jao, Graads, ik kôveer⁽¹⁾, noe lop met mien mèg'

 

De katte neit weg, noch 'n hōnd.’

 

 

 

En toen noe 'n braon naor binnen wör bracht,

 

Toen kweem ok en pöttien met punsch.

 

‘O, köster! noe hest in de njötteln⁽²⁾ neit 'elegd,

 

Noe geit die jao alles naor weunsch.’

 

 

 

Hij vret en hij drinkt, zoo lange hij kan,

 

En led zich het aofdak⁽³⁾ nog vol,

 

En mangs⁽⁴⁾ dan verschikt 'e zich es en keer,

 

As 't inlèn⁽⁵⁾ neit goud gaon mèr wol.

En de köster wör zoo vreulek en hij haar'⁽⁶⁾ nen hoopen schik,
En zoo pwès⁽⁷⁾ 'e, en zoo bluis 'e: ‘Köster, wat vratste die dik.
Hest doe noe dan goud egjätten, dan möstte ok drinken goud,
Dout mie d'rein in⁽⁸⁾, goud emjätten⁽⁹⁾, 'k zin zoo vreulek nou te moud.’

‘Noe, woe geit 't noe, leive köster, zinste noe wier bjètter, zeg?’
‘Op dien walwjaen⁽¹⁰⁾, leive Frärik⁽¹¹⁾, as nen kwennink⁽¹²⁾ zin 'k op weg.’
Naempt 't volle glas in hände, göt het mèr in ein keer vot,
Dät möj tot zien ère zeggen: hij hef ne gezonde strot.
Noe zal hij een vivat brengen, zet op 't eine oor den houd,
En begint verdumd te zingen; noe, dat geit mien ljaev'n neit goud.
Allerhande domme duinties⁽¹³⁾, dei hij nog van vreuder⁽¹⁴⁾ weet.
‘Köster, köster, zing neit vaerder, dregst jao 't preisterleke kleed’
Hij drīnkt tot den letsten dröppel, drīnkt noe alles schoone op,
Tot hij neit mèr weet of op de beine steit of op en kop.

En de köster den zwiemelt het huus noe uut;
Het feest is uut;
En krop noe rond op de straot.
Hei weet neit of rechts of links hij geit,
Of woer 'e steit;
Och, stön der ne krüjkaorre⁽¹⁵⁾ klaor!

(1) Kôveer, verzeker.

(2) Njöttelen, netels.

(3) Aofdak, eigenlijk een bijgebouw, vooral bij een schuur; hier de laatste hoek van de maag.

(4) Mangs, soms.

(5) Inlèn, inladen.

(6) Harr', had.

(7) Pwès, epwèzen, poesten, blazen.

(8) Dout mie d'rein in, doet mij er een in = schenk mij nog eens in.

(9) Emjätten, gemeten.

(10) Walwjaen, letterlijk welwezen; gezondheid.

(11) Frärik, Frederik.

(12) Kwennink, koning; njöttenkwennink, winterkoninkje.

(13) Duinties, deuutjes.

(14) Vreuder, vroeger.

(15) Krüjkaorre, kruiwagen.

[p. 563]

 

De köster den zwiemelt um 't huus noe rond,

 

Valt vuur⁽¹⁾ de grond

 

En schaaft zien heele gezicht'.

 

‘Zoo geit 't neit,’ zeg 'e, ‘ik zal nog vallen,

 

'k Raek van de zwallen⁽²⁾.’

 

Gein vief m'nuten duurt, of hij ligt.

 

 

 

En hij komp bie den meister zienen zwienstal an,

 

Daor klopt 'e an.

 

‘'k Danke God! noe zin 'k toch in huus.’

 

En 't kuur⁽³⁾ dät bromt, en de köster den zeg:

 

‘Ik zin toch terecht'.

 

Maak de duur noe toch lös, leive wief.’

 

 

 

‘Maak de duur noe toch lös! Noe wat zeurt toch det wief,

 

Det is mie in 't lief

 

Zoo en wonderlijk, miss'lek geväul.

 

As dät länger nog duurt, noe dan smiet ik op 't grös

 

Zoo lange mie daal⁽⁴⁾,

 

Tot dat ze de duure maakt lös.’

 

 

 

En hij smit zich noe daal, van hoog⁽⁵⁾ in den mest

 

En schreeuwt zien best;

 

Mèr al gaw krig 'e zin naor zien bed.

 

En as 'e den mest noe terecht hef elegd,

 

Dan lacht 'e en zeg:

 

‘Zoo, daor lig ik in 't nust, wal te rösten!’

As de meister slaopen hef,
Isse al vroo⁽⁶⁾ op de bein';
‘'k Wil de kuur'n toch es bezein,
Zij zint noe wal haoste vet.’

Asse ze van alle kānten,
Zoo van rechts en links bezöt,
Latt' de duur lös staon van 't schot,
D'ruut noe loopt em al de klānten⁽⁷⁾.

En de oole⁽⁸⁾ grieze motte⁽⁹⁾,
Dei van allen was het vetst,
Lop dan eindelek in 't lest'
Daorhen, woer de köster wrotte⁽¹⁰⁾.

(1) Vuur, op.

(2) Zwallen, zolen.

(3) Kuur, varken.

(4) Daal, neer. Njèmt nen stoul en smiet oe daale, neem een stoel en zet je neer.

(5) Van hoog, van boven.

(6) Vroo, vroeg.

(7) Klānten, klanten; hier de varkens.

(8) Oole, oude.

(9) Motte, zeug.

(10) Wrotte, wroette van wrouten; wrot, wrotten.

[p. 564]

 

En daor wrout⁽¹⁾ dat deer en wäult⁽²⁾;

 

Stot en köster met den poot,

 

Wäult em met den snoet dan bloot.

 

En de köster, as 'e 't väult,

 

 

 

Denkt, ik ligge noe te vrie,

 

'k Zin neit richtig tou edekt,

 

En dat ziene vraww' em wekt.

 

‘Vrawwe zeg, wat steurst doe mie?’

 

 

 

‘Al mien ljaeven, kösterman!

 

Woer komst doe in mienen mest?’

 

En de köster, den 't neit best

 

Nog begreep, den kik em an'.

 

 

 

Zette oogen as ne oel',

 

Kik den mest an en het kuur,

 

En de plaatse, woer 'e daallag,

 

As nen waven⁽³⁾ lik zien moel.

 

 

 

‘Meister, lustert naor mien praoten,

 

Aaltied steit de Saotan klaor,

 

Ons de knechte van 't altaor

 

In de njöttelen⁽⁴⁾ te stooten.

 

 

 

‘Meister, bie oew zeil' en lief,

 

'k Bid oe, och verraodt mie neit,

 

Zèjt vuural den doomnher neit,

 

Um de dood neit an mien wief.’

 

Freizenvjenne, 1878.

 

W. Jonker.

(1) Wrout, wroet.

(2) Wäult, woelt.

(3) Waven, oven.

(4) Njöttelen, brandnetels. In de njöttelen stooten, spreekwoordelijk voor: in 't ongeluk stooten.