Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 543]

De broetlachte⁽¹⁾, zoo as ze in hoksebarge holdene wot^(*). (Haaksbergen.)

Rechtevoort schrif alleman en daorumme wil ik ook is èn betjen op 't pepier kladden, mär de leu mot 't mi-j neet kwaolik nemmen, da'k schrieve net zoo azze wi-j hier praot, want i-j mot wetten, ik verstao zelfs gin Hollans. Dit hoof⁽²⁾ ow niks gin wonder te geeven, want 't is ter met moor's⁽³⁾ papleppel al innevoort⁽⁴⁾ en dat geet er neet gemakkelik weer oet, daor stao'k ow vaste veur in.

Mär wat zaste nó schrieven, zä ik tòt mi-j zelfs, en warachtig ik wiste 't hoaste neet.

Ik kon de leu nó wol ees vertellen hoo völle keuken⁽⁵⁾ wi-j onze läven⁽⁶⁾ al bi-j ne zooge hebde had en dat onze roodbonte ärgisteren melk èworden is van èn zwatbont starkenkalf⁽⁷⁾, en dat mien vaar⁽⁸⁾ leever èn ösken hadde had, umdat òns nen menneossen⁽⁹⁾ mankeert, maer härejasses! wat hebt de mensken daoran?

Häre mien tied, wat bun'k nó verlägen umme värder te kommen, en mien vaar dee zä aait⁽¹⁰⁾: Waste eenmaol begonnen bus, dat moste vaste holden, mien jungsken! anders lacht di-j de leu oet.

Potdoorie! daor schöt mi-j wat in. Ankommende wekke⁽¹¹⁾ hebbe wi-j ne broetlachte van Janne meujes Jenneken⁽¹²⁾, 'ne deerne, mien läven zag i-j ze neet flinker; a'k zegge, dat ze honderd en vieventwintig nieje ponden weg, dan geleuve ik neet da'k leege.

Mär dat duet er nó niks too; ik wol ow nó ees vertellen hoo of 't hier te lande in zien wark geet, dat broetlachte holden, en wat daor zoo al bi-j heurt.

De heele vri-jeri-je van Gait⁽¹³⁾ Jan en Jenneken, ze hebt zeuven joar met mekaare loopene en zik⁽¹⁴⁾ de koop al dreemaol met ruzie lös èzeg, zeuwe mär aoverslaon, en toch, a'k tied hadde, wo'k ze ow wal ees gärne vertellen, want ik hebbe ze is belusterd; mär ik mot nó ärpele potten, 't is al midden April en 'k hebbe er nog gin eene in.

Nó zeuwe dan mär beginnen, anders komme wi-j ook neet an 't ende.

I-j mot dan weten, dat er van de broet en brugums kante, oet ieders vrende, éene of mär enommen wot um broetlachte te neugen bij de vrende, naobers en nog een heele possie⁽¹⁵⁾ mär; want van den eenen hebt ze vroger ook wat medde had⁽¹⁶⁾, den ander hef is ne koppele keuken van eur⁽¹⁷⁾ èkrägen, den daarden hef Jenneken vroger wal is een eugjen too'knipt, den veerden hef eur ees ètrakteerd⁽¹⁸⁾, den viefden - hè! het

(1) Broetlachte, bruiloft.

(*) De ä uit te spreken als de Duitsche gevolgd door eene h (gewähren).

(2) Hoof, behoeft.

(3) Moor's, moeders.

(4) Innevoort, ingevoederd.

(5) Keuken, biggetjes.

(6) Onze läven, van ons leven.

(7) Starkenkalf, vaars.

(8) Vaar, vader.

(9) Menneossen, trekos.

(10) Aait, altijd.

(11) Wekke, week.

(12) Janne meujes Jenneken, Jenneken (Johanna) van tante Janne (Johanna).

(13) Gait, Gerrit.

(14) Zik, elkander.

(15) Possie, portie.

(16) Medde had, mee gehad.

(17) Eur, heur, haar, hen.

(18) Trakteerd, onthaald.

[p. 544]

spit eur haoste, dat ze 't met Gait Jan klaor hef - mog ze zoo liedens gärne lien, mär hi hadde neet vólle in de melk te brokken. Van den jongen ziene kante geet 't net zoo, en den läezer zal nó wal begriepen, dat er een heel spil volk bi-j mekaare kump.

Twee gaot er nó hen neugen op Donderdag, want de meeste brulleften wot hier op Vri-jdag èholden; worumme? dat weet ik neet, en vraoge i-jt, dan zegget ze ow, dat Annekes bestevaar⁽¹⁾ dat ook èdaone hef.

Disse beiden nó, dee drinkt zik eerst nen geheuriggen⁽²⁾, anders dan könt ze eur waord neet doon, en gaot dan thoes oet en zinkt met ne veschrikkelikke stemme, want dat heurt zoo bi-j 't spil:

Dat geet nao den Bos too,
Zeute leeve Gerritjen;
Wee zal dat betalen,
Zeute, leeve meid.

of:

Zoep, jonges! zoep,
Den daalder, den daalder,
Zoep, jonges! zoep,
Den daalder dee mot op.
En könne wi-j dan gin daalder kriegen,
Dan wille wi-j den boer bedreegen.
Zoep, jonges! zoep,
Den daalder dee mot op.

Daor bunt ze⁽³⁾ endelik an 't eerste hoes waor ze neugen mot. Strabant⁽⁴⁾ gooit ze de deure lös en gaot, kroes⁽⁵⁾ op eure mooje pette, waor een heele possie bloomen an zit, rech op den ende⁽⁶⁾ staon en zegget:

Goo'n dag, daor zet ik mienen stok en staf,

Ik weet neet wat ik zeggen mag;

Nó heb ik mi-j weer bedach,

Nó weet ik wat ik zeggen mag:

I-j wot op de brulfte verzoch van Gait Jan Mager en Jenneken Vet

Op ne tonne beer tien, twalevene,

En anker wiin vief, zesse,

En scheppel sokker en ne wanne⁽⁷⁾ vol rozinen,

Daor zój ow op laoten verschienen.

Vroo⁽⁸⁾ kommen en late blieven,

Anders könne wi-j 't neet opkriegen,

Hoesgezetten⁽⁹⁾, nums⁽¹⁰⁾ vergetten,

Lustig èzongene, vreulik èsprongene,

Springen met beide beene. -

Hej mi-j nó wal verstaon?

Dan laot de vleschke umme de taofel gaon.

(1) Bestevaar, overgrootvader.

(2) Dee drinkt enz., die nemen eerst een stevigen borrel.

(3) Bunt ze, zijn zij.

(4) Strabant, astrant, brutaal.

(5) Kroes, grootsch.

(6) Rech op den ende, recht overeind.

(7) Wanne, wan, koornwan.

(8) Vroo, vroeg.

(9) Hoesgezetten, huisgezetenen, huisgenooten.

(10) Nums, niemand.

[p. 545]

En zoo geet 't nó bi-j de heele riege lanks tót 's aovends, as ze met een stuk in den kragen in 't hoes kómt.

Endelik is 't Vri-jdag morgen en de familie geet met nao de karke. Gait Jan en Jenneken hebt en splinter ni-j tuug an, mär ze kiekt beide även bedreufd, i-j zollen haoste zeggen, dat ze gin scholt an den oorlog waszen⁽¹⁾. Naodat de plechtigheid in de karke is ofèloopene geet het broedspaar gewoonlik in 'ne zeilwagen ieder nao zien hoes, en nó wotter⁽²⁾ anstalten èmaakt in 't brugumshoes, waor de naoste familie ook al is, um de broet op te halen. Vieve, zesse, manks⁽³⁾ wal zeuven wagens en körkes bunter⁽⁴⁾, die met veurt⁽⁵⁾. 't Is te begrieppen, dat hier den foezel⁽⁶⁾ neet vergetten wot, want alle tien menuten mot er stille holdene wodden, umme, zoo as ze zegget, de wagen te smären. Alles drinkt hier oet éen glas, en as ze allemaole genóg èdronken hebt, dan geet 't vérder, neet zachjes, mär in vollen gallop. Jonges, wat én zingen! Uren vér kui-j ze heuren; luster mär:

Laot soezen, laot broezen,
Laot kosten wat 't wil.
De brugum zal 't betalen,
Dan bunne wi-j alle vri-j!

Endelik bunt ze an 't hoes van de broet èkommen. De wagene van den naosten rit de neendeure⁽⁷⁾ in tót bi-j den härd, de anderen blieft boeten staon. Nó geet van:

Hale mi-j de snieder⁽⁸⁾, onze Jenne dee geet weg,
Dee wil trouwen met Pentermans knech, enz.

Lustig geet den papkop⁽⁹⁾ met foezel, waor nó ook rozinen in bunt, rond, en daor nemp nó en ieder op zien beurte, um te beginnen, nen leppel vol oet. Zoo doot ze deur tót de pannekoke op de taofel kump. Häre mien tied, wat nen hoop! I-j zollen der met gin koeze⁽¹⁰⁾ aover springen! De naober deerns gaot rond umme de taofel te bedeenen, mär ze hebt weinig meer te doone, dan umme an dissen en gennen⁽¹¹⁾ te zeggen: ‘Too nemme nog mär en bröksken; as i-j den heelen dag zoo baoven den foezel hangt, dan kui-j wal en stuksken lien; too nemme 't nó maor, het wot di-j wal ègund.’ Naodat ieder zien bekumste hef, kump de beschutenmelk veur den dag. Bi-j koppelen van tiene of twalevene èt zé oet éénen bak, want daor is warachtig gin telders⁽¹²⁾ kriegen an, en 't geet er manks zo too, da-j bange mot wäzen dat ze de telders brekt.

Nao dat ze van alles genog hebt, wot er anstalten èmaakt umme 't spil⁽¹³⁾

(1) Scholt waszen, schuldig waren.

(2) Wotter, wordt er.

(3) Manks, soms

(4) Bunter, bennen er, zijn er.

(5) Feurt, vaart (rijdt).

(6) Foezel, jenever.

(7) Neendeure, schuurdeur.

(8) Snieder, snijder, kleermaker.

(9) Papkop, papkom (platte kom met één oor).

(10) Koeze, stok (ruw stuk hout).

(11) Dissen en gennen, dezen en genen.

(12) Telders, (Hg. Teller), borden.

(13) Spil, goed (uitzet).

[p. 546]

van de broet op de wagene te kriegen, dat gewoonlik besteet in: zes steule, én kammenet, én spreesel⁽¹⁾ bedde en én spinneweel. Het rech is, dat de vrouwleu het bedde op de wagene mot maken, mär dan mot de jonges eur dat er een maol of wat ofgooien, anders is 't neet good. Ik zol hoaste vegetten, dat ze ook nog veer⁽²⁾ hennen van de delle⁽³⁾ mót opvangen, want dat is broets rech⁽⁴⁾.

‘Wi-j mot warachtig ook maken dawwe weg komt,’ zegget de voorleu tót mekaare, ‘want 't is hooge tied.’ Kot daorna gaot ze dan ook vót en veurt⁽⁵⁾ denzelfden weg weer lanks, daor ze vanne morgen hen èkommene bunt. Onbezoezet⁽⁶⁾ jagen as ze nó doot, want ze wilt nó mekaare veurbi-j stoeven; want 't is ne groote äre, die 't hatste jagen kan. Veule zingen doot ze nó neet, want dee op de veurste wagen zit, bunt bange dat ze eur veurbi-j jagen zeult, en dee achteran is, dee bunt niedig. Zoo nó en dan heur i-j nog èventjes 't olde leedjen: ‘Dat geet nao den Bos too’ enz., mär ze hebt toch rech gin ambisie. Zoo komt ze weer bi-j 't brugumshoes an en nó haost ze zik umme veur de fióle te kommen, want de meesten bunt hier arge leefhebbers van dansen. Alles is al kant en klaor, de heele delle is ofèpakt⁽⁷⁾, want ze danst hier alle maole op de delle. Veur op de delle steet ne kafmölle en daarop nen stool. Dit is de plase veur de speulman. Naats⁽⁸⁾ dee haost zik dan ook, datte d'rop kump, want 't is al half twee en met den donkeren scheit ze hier oet. De speulman strik ees aover de fiòle umme te heuren of ze stemt, en daor geet' lòs. Heel hat⁽⁹⁾ röp Naats van de kafmölle: ‘Deerns veur⁽¹⁰⁾!!’ ('t Is hier de mode, dat de mäkes den eersten dans doot.) Ze springt nó een maol of wat in 't ronde en Naats röp: ‘Ne bonte riege⁽¹¹⁾, deerns!!’

De jonges staot achterop de delle in groote verwochtingen, wat veur ne deerne um vraogen zal umme te dansen, dat is van oltsheer⁽¹²⁾ hier zoo 't rech. Ieder deerne hef zik van nen jongen veurzeene en den speulman begint met den eersten konterdans te speullen. Met de veute stötte⁽¹³⁾ de maote zóó hat, dat de planken van de kafmölle begint te kraken en ziene ni-je klompe gevaor loopt van in honderd doezend stukke te springen, en toch, hee is den besten speulman dee me hier in de gemeente hebt, zegget de leu, um datte zoo mooi kommedeeren kan. Ikke veur mi-j hebbe niks gin meziek-verstand en dansen hebbe ik van mien läven neet èdaone. Mär den konterdans is toch wal arig; daorbi-j mot ze in de hande slaon en dat doot ze zoo hat, da-j bange mot wèzen dat ouw 't vleusken⁽¹⁴⁾ in de ooren kepot sprink.

't Geet er nó eerst lustig too. Dee anders haoste gin vieve könt tellen en van stievigheid de beene haoste neet met könt kriegen, könt zik nó wal reuren; nen trad hooge sprinkt ze wal van de grond, i-j zollen zeggen ze mosten hals en beene brekken. Ongelukken heur i-j der anders nog

(1) Spreesel, stel.

(2) Veer, vier.

(3) Delle, deel, dorschvloer.

(4) Broets rech, bruids recht (gebruik bij het uithuwelijken van jongedochters).

(5) Veurt, rijdt.

(6) Onbezoezet, onbesuisd.

(7) Ofèpakt, leeggemaakt.

(8) Naats, naam van den speelman.

(9) Hat, hard, luid.

(10) Deerns veur, meisjes eerst.

(11) De bonte riege. Een Haaksberger dans. Eerst dansen de ‘wichter’ alleen, dan halen zij de jongens en dansen samen. Dit is ‘de bonte riege.’

(12) Van oltsheer, van ouds her.

(13) Stötte, stoot hij, trapt hij.

(14) Vleusken, vliesje.

[p. 547]

zelden van, mär laas⁽¹⁾ hadde Stugginks Dieks er wal gauw te veulle van können kriegen. Onder 't dansen dee 'nen⁽²⁾ grooten spronk, zoo as dat wal mär gebeurt, mär hè kump an 't strompelen⁽³⁾ en kump in den koostal te rechte, en veult striebeens⁽⁴⁾ aover ne koo, dee lig te näreken⁽⁵⁾. De koo sprink op en onzen goôn⁽⁶⁾ Dieks zit'ter baoven op. Mär daor de beeste hier te lande niet an 't rien gewend bunt, löp de koo kruus en kras⁽⁷⁾ deur den stal. Onze Dieks sloog wal veschrikkelik an 'ne pot⁽⁸⁾, mär kon der toch neet veur, datte in de aalgruppe⁽⁹⁾ te rechte kwam. Lange hef de jongen er zik vanne sjeneert⁽¹⁰⁾, mär hee kump er nó weer een betjen deur.

Mär lowwe weer nao onze brulfte gaon. Den eersten konterdans is of, en nó hebt ze een oogenblik tied umme én betjen foezel te drinken, en dan begint den tweeden konterdans, daornao den daarden, den veerden, en zoo geet den heelen middag an 't konterdansen. Toch neet, né, ze kriegt nog en maol of wat nen schots, en dee geet onbesoezet mooi. Daor rolt ze manks bi-j aover den kop, dat ne lus is umme te zeene en i-j ow nen pokkel⁽¹¹⁾ zollen lachen. Daorbi-j mot nog èzeg woddene, dat de speulman nao iederen dans met den striekstok op de achterkante van de fióle sleut en röp: ‘Nó is 't Naats sien beurte⁽¹²⁾, jonges, dee nog betalen mot! Allo, jonges! temets⁽¹³⁾ hej ow ook neet laoten neugen!!’

Iederen dans kost hier nen grösken⁽¹⁴⁾, mär i-j könt ook veur drie stuver akkedeeren en dan dans i-j den heelen naomiddag.

't Is nó zoowat vief uur of half zesse en het spul löp op'n ende. Naats mot met strieken opholden en het tappen hölt ook op. Mär 't is nen heelen toer umme van zonne kafmölle of te kommen veur nen speulman; daor bunt wal een man of wat veur neudig. Ik helpe er nooit gärne an, want ik bun aait bange, dat de man al ziene Söndaagsche ribben zal brekken.

De eigelikke broetlachte is nó ofèloopene, mär et grootste plezeer geet nó noch eers an; iedere jonge mot ziene deerne nao hoes brengen, en dat doot ze ook gärne, dan könt ze onderweg nog ees met mekaare praoten.

Ze loopt kot bi-j en naost mekaare, mär pakt zik toch neet in 'narm, das hier gin gebroek. Den jongen begint te zingen:

Strijdt broeder veur het laaste
En wi-j gaot nao de kamp van Sys Traldera!

Gin geld mär in de zak,
Gin knoop mär an de broek,
En 't zal neet lange mär duuren.

Zoo nó en dan isse is stille, mär begint ok al gauw weer met 't zelfde

(1) Laas, laatst.

(2) Dee 'nen, deed hij een.

(3) Strompelen, struikelen.

(4) Veult striebeens, valt schrijlings.

(5) Näreken of närkauwen, herkaauwen.

(6) Goôn, goede.

(7) Kruus en kras, kruis en kras, heen en weer.

(8) Sloog wal enz., ging razend en tierend te werk.

(9) Aalgruppe, aalgreppel, goot, dienende om de gier (urine) der koeien op te vangen.

(10) Sjeneert, van 't Fr. gêner.

(11) Pokkel, bult.

(12) Beurte, beurt.

(13) Temets, zoo aanstonds.

(14) Grösken = 6 cents.

[p. 548]

deuntjen, tótdat ze kot bi-j de deerne eur hoes komt. Nó holte zik heelendal stille; hee geet in 'thoes en zeg: ‘Goôn aovend saam!’

‘Goôn aovend ook, Dieks! hei-jt ofèzeene⁽¹⁾?’

‘Jao!’

‘Gaot zitten, daor hei-j nen stool! Woor heft ow van dage gaone⁽²⁾, is ter ook ruzie èwes?’

‘Né, ze hebt met vrä ofèdaone!’

Zoo wot nó de heele broetlachte nog ees weer naoègaone en bepraot, en onder die tied wot er veur den vri-jjer pannekóke bakt met spek t'rin.

Dieks geet an de taofele zitten en begint te etten, mär zut⁽³⁾ sekuur too of den spekhas⁽⁴⁾ ook opèkleuvet⁽⁵⁾ is, want da's zoo veulle te zeggen as: ‘I-j hooft neet weer te kommen!’

Nao dat hee endelik genóg hef, steette op, stek zien piepken an en geet weg. De deerne breg um nog een klein endeken, gewoonlik tót de schöppe⁽⁶⁾ veurbi-j, weg. Hier praot ze nog nen oogenslag⁽⁷⁾ en nó geet ieder zienen weg.

Dieks is gin klein betjen bli-j, datte van dage zonne knappe deerne hat hef en deg⁽⁸⁾ al een betjen värder, mär hef ook de tied nog wal. Nótte⁽⁹⁾ zoo alleene is, begin 't um te verveelen en nó wille veur 't laatste nog en stuksken zingen:

Mien vaa dee zä is tegen mi-j,
Ik weet ne knappe jonge deerne veur di-j,
Mien junksken dow mos an 't loopen.
En too het Zöndag aovend was,
Stak ik mien piepken in den jas
En ging al an 't macheeren.
De deerne daor ik nao vri-jen zol,
Dat was Christiene van Nassol,
Ne knappe boeren deerne. - Enz. enz.

Daormet is onze broetlachte èdaone en wi-j wunschet onzen Dieks een: ‘Goôn nach!’

B.W. Eijsink.

Haaksbergen.

F.R.C. Eijsink.

J.R. Smeets.

(1) Hei-jt ofèzeene? hebt ge het afgezien? = afgemaakt?

(2) Woor heft enz., hoe hebt ge 't vandaag gemaakt?

(3) Zut, ziet.

(4) Spekhas, stuk spek in den pannekoek.

(5) Opèkleuvet, doorgespleten.

(6) Schöppe, bergplaats voor allerlei landbouwgereedschappen.

(7) Oogenslag, oogenblik.

(8) Deg, denkt.

(9) Nótte of now die, nu hij.