Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Watter alzooë gebuurde op nen oavend, bi-j mienen buurman Willem Ni-jlaand (alias Betjen)^(*). (Rijsen.)

Ik was in nen héélen tied néét bi-j 't oolde Betjen èwès; drumme dach mi-j gooëd dr'éés hen te gaon. 't Mënneken was bli-j, dôw 't mi-j zag en dak um nog néét vergétten hadde, en prèssenteerde o, zoo bli-jmoodig nen stooël. Ik veuënde⁽⁵⁾ der 'n héél gezeelschap; nôw, dat trüf men daor aaitied; want alleman moch Betjen gaerne lie-ën. Der was vuureers de Pòwe, nen schooënmaker, déé wad wieder was éwès as Riessen en zich daor vêûlle op lêût vuurstaon, woerumme héé manges⁽⁶⁾ ooëk aanders sprak as règtòó⁽⁷⁾; dan hai der Aolbers Geije, den meisterknech van d'oeuilimeulle, en naost-um zat Ieden Derk, nen karreman net as Betjen. Ooek was ter Jannes-eum van 't vèrhoes en mien persooen! Genög volk um en preutjen te maken!

't Oolde Betjen hadde ne kidde, den bles neumede um, den was vuur Waterloo èblesseerd en dôw had-de zon stöpveutjen⁽⁸⁾ èkrégen, mèr looëpen dat konne as ne kiefte⁽⁹⁾! Wat of 't kaèlken⁽¹⁰⁾ gek was met dat blesken! Het hadde tienmaol lééver, dai⁽¹¹⁾ um vreugen: ‘Woer géét het öwen bles!’ as: ‘Woer géét het ôw wief!’

Men sprak aoveral aover; den⁽¹²⁾ wûs dit en den wier wat aanders, mèr méés gung 't aover den Fraanschen tied, déé lag döw nog zoo varsch in het geheuëgen. Zooe vertéélde de Pôwe: ‘Jonges! bi-j dat duurtrekken der troepes hef mien vader mennigen deuiet verdéénd! Héé hadde de herstellinge van schooenen en laerzen anèneumen, en as ter dan hakken of halve zollen mösten annebrag wodden, neide héé ze der néét oonder, mèr héé plakkede ze dr'oonder met pik. 's Ander dages bi-j 't marsieren gunk dat

(*) ei klinkt als in het Hoogd. ‘begeisteren’; è als in het Fransche ‘après, père’ enz.; ae bijna als è, maar slepender; i uitspreken met een lang slependen toon; i-i als de eerste i in 't Fr. w.w. ‘inviter’; ô komt overeen met de o van het Fr. vnw. ‘nos’; ö moet zeer dof worden uitgesproken.

(5) Veuënde, vond.

(6) Manges, soms.

(7) Règtóó, (recht toe), zoo als 't behoorde.

(8) Stöpveutjen, afgeschoten hoef.

(9) Kiefte, kievit.

(10) Kaèlken, kereltje.

(11) Dai, dat je.

(12) Den, die.

[p. 540]

wier lüs en gléé dr' oonder hen⁽¹⁾. Pas wazzen de saldaoten dan ooëk 'n uur of wad èweg, of vader reup oons en zééë: “Vente! gaot den weg ees op, déé de troepen marsiert zi-int, en haalt mi-j de hakken en zollen wier, déé-i op den weg vi-indt!” Vake kwamme we dan met ne heele vrag in hoes. - Nôw, daor is al wad gebuurd met déé Fraanschen! 't Is en aardig volk, o, zoo ligzinnig! Ze gevet net zooveulle um eur laeven as nen boer um nen bös wottelen! En gééld hadden ze bi-j vuuste völ!’

‘Van gééld èsprêûkken,’ begun Ieden Derk, ‘daor kan ik van metpraoten. Rieke wavve⁽²⁾ èwès, mienen baas en ikke en de meister, as ten mèr èwi-ild hadde net zoo as wi-j wollen. Ik zal ôw zeggen: Op nen zèkeren naomiddag kwammen der twee wagens met gééld, in kisjes net of 't bottervaetjes wazzen, déé zollen den nag hier aoverblieven. Nôw, daor kwam dr'eene van te staon in oonze schuure. In plase van 's anderen dages te vertrekken, kreeg 't den kaptéin in 'n kop 's nagges um één uur. Ik mös helpen anspannen, en daor gung 't hen! 'n Dartig saldaoten bi-j iedere wage. Dôw 't dôw lèg weude, lag ter, mien zôkes⁽³⁾, 'n kisjen met gééld in de schuure, dat was ter vaste ofèveullen, dôw de raa⁽⁴⁾ tégen den hoogen zul⁽⁵⁾ stotten. Mienen baas voort nao den meister, dee hier zooveulle as mère⁽⁶⁾ regierde. Mr., zi-j wakker! reu-pe. Jawel, antwooërde disse. Nôw man, in miene schuppe⁽⁷⁾ is 'n kissen met gééld achterèbléven; laove-'t-in de groont grèven en later oonder mekaar déélen! En wad zéé den meister? Als ge niet zorgt, dat het om negen uur op het stadhuis is, zullen w' elkander spreken. Den gek! 't hef ter wal dréé maond èstaon, eër dat er naovraoge nao kwam, en dôw nog in nen vraogenden zin, of hier altemet ooëk zon kisjen verblèven was en kot daorop hai de kozakken. Geen haaën had er nao èkreijet, wi-j hadden geen slag waark wier hoven te dooën en de meister was 't scholen⁽⁸⁾ vri-je keummen; mèr den was al te èrlik, hadde mienen baas t'rum mèr nikkes van èzeg!’

Op éés begun Betjen te lagchen. ‘Pôwe, weei-t nog oet den tied van öwen sik⁽⁹⁾?’

‘Hm,’ zéé Pôwe, ‘zoo keui ieder eene wal pieren⁽¹⁰⁾!’

‘Wad was dat met den sik?’ was miene vraoge zoo, ‘daor hak nog nooiët van èheurt.’

‘Dat kank je gauw explekieren,’ sprak den schooënmaker. ‘I-j moet wéten, dak nen laankheurigen griezen sik hadde, en de kornel, déé op 'n Oosterhof in kottier⁽¹¹⁾ lag, hadde mi-j wal twintig maol èzeg: Mr. le cordonnier, as ge van die sik, severe⁽¹²⁾, zeide hij, jonge sikkies bekomt van 't zelfde koleur, dan geef ik u per stuk vijftig francs. Ik had daor wal ooren nao en deed onderzoek, waar 't mannetjes geit te vinden van 't zelfde hoar. Ten leste vond ik er één tusschen Wierden en Almelo, mèr dat is twee uur van hier. Nôw was Betjen zoo gooëd en boodt mi-j an um er met mi-j nao too te riën. Gaerne nam ik dit an en buënd mien béésje de pootjes en lei het op den wagen. 't Was reeds achtermiddag en

(1) Hen, weg.

(2) Wavve, waren we.

(3) Mien zôkes, waarachtig.

(4) Raa, raderen.

(5) Zul, drempel.

(6) Mère, Fr. maire.

(7) Schuppe, schuurtje.

(8) Scholen, schoolhouden.

(9) Sik, bok.

(10) Pieren, voor den gek hebben.

(11) Kottier, kwartier.

(12) Severe, jonge sikjes.

[p. 541]

dus doonker, toen we de terugreis aanvaarden. Mèr wad hef nôw dat oolde schobbejekkesje te doone⁽¹⁾? Het beuënde den bok en lag den op den wagen, en toen we te huis kwamen, zeide hij, dat hij zich vergisset hat. Miene vrouw lei te huulen in 't bedde, déé dag dak èreuild hadde, mèr dat was zoo nit. Ik mos 's aanderdages den bök wier wegbrengen en oetruilen tegen den sik. Ja, Betjen, dat hek di-j lange kwaolik èneumen. 't Was ôw ooëk ne reize, want den hoont wol néét looëpen; ik mös ne in de kruuwage leggen en dôw lagge nog néét stille. 't Meuiste was nog, dat van de honderd fraanks nikkes teregte kam; de Fraanschen mosten vodt en ik hè van den kornel nooiët wier èheurd.

‘De meuiste pötse⁽²⁾ in déé tied hadde den meister met oonzen dokter Smit. I-j wétet den meister regeerde as mère en zat dages op het stadhoes. Nôw hai oe éés en klein maark en daor kréég ne Fraansche saldaote verschèl met nen Ommer schipper. Den Fraansman gung het ter glad langes, héé blooëde as en vet vaarken. De mère leut eur beide op het stadhoes kommen en den dokter met ééne um 'n verbaand te leggen. As offeséér van politie makede 'n prosès verbaaël op, en dôw mos héé, den dokter en nog nen Riessenschen beurger te Ommen vuur het vrèdegereg kommen. Das vief uur van hoes. Ze nammen 'n gevaar⁽³⁾ en kwammen um tieds ter plaëtse. Mèr, zéé den dokter, jonges, ik hebbe 't drök in den vieselder, drumme wok wal gaauw wier nao hoes. Gooëd, zéën d'aanderen, laove ofsprekken op wat vuur uur avve⁽⁴⁾ wier bi-j mekaar zeult waezen. Um één uur presies, zéé den dokter. In order, zéën d'aanderen, en nôw ooëk waord hoolden, en zoo gung 'n ieder ziens wegs. Den dokter gung nao den dokter, den meister nao den meister en den aanderen nao ne kennisse van um. De twee lesten wazzen op tied preseënt, mèr den dokter nin. 't Weuëde twee uur en nog was è abseënt. Meisje! zéé den meister taegen de maget, hebt ge hier ook 'n omroeper? Jaowal, mienhèr! Laat die even hier komen met zijn bekken. Gooëd, man! Den umrooeper kwam. Wat woi van mi-j vreuge? Wilt g' een zesdehalf verdienen? Jao, wal gaerne. Dan moet ge roepen: “die aanwijzing kan doen van een klein corpulent manneke, gekleed in een grijze broek, met de broekspijpen in de laarzen gestoken, en 'n blauwe rok, daarbij 'n ruwe harige pet op 't hoofd, vervoege zich in de herberg aan de brug. Hij zal eene belooning ontvangen.” Dat wik wal! lagchede den umreuper. Jonges, zon di-ink hek hier nog nooiët aêr⁽⁵⁾ èrop⁽⁶⁾! Daor kloppede héé hen duur de straoten van Ommen. Den dokter zat nog bi-j zien collega. De jufvrouw zag, dat er zon toolooëp op straote was en gung ooëk éés aover de onderdure liggen um te heuren wat er gebuurde. Wat heurde dat meënsche wooënder op! Zéé gung gaauw wier nao binnen en gung flak vuur den dokter staon en bekéék um van uenderten tat beuventen⁽⁷⁾. Woer kiek i-j zooë? zéé den. Dokter, dokter, dri-inket ôw bitterken mer oet, want ik geleuve waraai-je, dai èrooëpen woddet. Zeët éés won volk! Ikke? èrooëpen? Jè, i-j! presies i-j! Dat leut den drommelschen meister dooën! dat zak um betaald zetten! en met ééne

(1) Te doone, te doen.

(2) Pötse, grap.

(3) Gevaar, rijtuig.

(4) Avve, of we.

(5) Aêr, eerder.

(6) Erop, uitgeroepen.

(7) Van uenderten tat beuventen, van onderen tot boven.

[p. 542]

wasze de duure oet; mèr dôw kwam vuur um 't slimste nog an. Dat is è, dat is è! reup het volk, en het drungede op 't kleine kaelken an, dat 't haoste néét vuur of achteroet kon, en dat gung teut an de haarbaarge too! Nöw, dôw kwam men der wat vuur den dag! Oolderwetschen! Jè, héé konnet! Veur nimmedalle was è néét nao d' Oos èwès!’

‘Wat méénd-i-j dak öw zeggen wil,’ zéé Betjen. ‘'t Is allange halleftiene èlöd⁽¹⁾! I-j kunt nao hoes gaon; ik wil ofvooren⁽²⁾, mienen blès vuur van n'aovend 't leste in de krubbe gooi-jen en dan gaok tusschen de vaeren. Allo, opgestapt!’

‘Nöw, genaovent dan, Betjen! kommet ooëk éés bi-j ons!’

W.C.J. Van Wijngaarden.

(1) Èlöd, geslagen.

(2) Ofvooren, afvoeren.