Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Overijsel.

Samensprôke
Tusschen en snaak zoo as der gelukkig néèt in de mennigte zint en en heeren-knecht déè gien boe of ba zê, op de markt te Dêventer van vergange vri-jdag^(*). (Omstreken van Deventer.)

Gômeni-jje⁽⁶⁾! is dat te völle 'eëischt? Wò'i mi-j nów nog liggen te bekniipen op zoo'n opgeheupte schoefkôre vol boessekool? 't Is krek, ò'i néèt en wósten, dat de kool regtevoort betöune⁽⁷⁾ is in de wereld. A'k ze dôrtegen hebben zal, dan slô'k de kool an, in de roeze⁽⁸⁾, allemigcheleke-

(*) ‘Ê luidt als de Fransche ê in être. Bêter, beter, têr, teer; - é è beduidt eenen klank, waar het Duitsche eh in gesehn naar zweemt; zoowat tusschen ee, eei en i-j, als hieronder. Zéè, héè stéèt op 't éène béèn te géèten, zie, hij staat op 't eene been te gieten; - i i is de lange i en luidt als ie in tien. Miin, mijn; - i-j is de korte i, besloten door den medeklinker j; geheel anders dan ij, ei, ie en i i. Volkomen denzelfden klank heeft deze i, besloten door f, g, j, k, l, in rif, lig, mi-j, dik, wil. Mi-j, mij, bi-jbliiven, bijblijven. In Twente zegt men nog di-j, u, het Duitsche dich en dir; - ò, de korte o als in bod, dor. Ik wònne, ik woon; - ó, de korte o als in bot, dom. Zó'k, zou ik, bólle, stier; (waar die twee toonteekens minder noodig zijn, laat ik ze achterwege;) - ö, als de korte Duitsche ö in schöpfen, völlig. Lös, los, völle, veel, knöpken, knopje; - ô, als de Fransche ô in apôtre. Lôten, laten, gôn, gaan, kôlen, kolen; - ó ò, zoowat tusschen oo en oe. Wat dóò'i met dat kóòkengesnóòp in schóòle? wat doet gij met dat koekengesnoep in school? - öu, eenigszins tusschen uu en eu of tusschen de Duitsche lange ü en lange ö. De gröunte is betöune, de groente is schaarsch, möuije géèt van Oune nô Nijlöussen, moei gaat van Oen naar Nieuwleussen; - oeu, als het Fransche oeu in soeur. De koeuter ziin Oeultjen droeult met oeur troeuntjes, Aaltje van den kotter draalt met haar traantjes.’ (De S.)

(6) Gômeni-jje, basterdvloek.

(7) Betöune, schaarsch.

(8) In de roeze, dooreengenomen.

[p. 533]

môle⁽¹⁾ déè hier op de markt is. Nów, i hóòft mi-j de hakken néèt te lôten te zéène. A'i der twéè blanken bi-j lekt, dan mó'j der nog en bóddel⁽²⁾ viere-viive an proffetieren a'i met ouw meneer liike dinge maakt⁽³⁾. Past ou ook êrpels, of look, of beetewortels? déè he'k hier vinnig⁽⁴⁾ dizzelôt⁽⁵⁾. En as ze bij ówlu tamee⁽⁶⁾ is ni-jsgierig zint nô hondeblóòmen⁽⁷⁾; 'k hè' zoo'n opschöttelink⁽⁸⁾ van en dierne t' 'uus, déè schoem⁽⁹⁾ ik manges⁽¹⁰⁾ uut bidden⁽¹¹⁾ as der néèt te róòn⁽¹²⁾ of te garen⁽¹³⁾ völt, en déè kan der tóòverdan⁽¹⁴⁾ wel met 'et kniifmes op te gange⁽¹⁵⁾. 't Mêken is rêdeliksies wierig⁽¹⁶⁾ en vernemstig⁽¹⁷⁾, al hef 'e gien hôzen of klumpe an de vöute⁽¹⁸⁾; en dat wil 'em jô zoo'n deege⁽¹⁹⁾ dóòn, as dat 'e op 'en heerd wat éènderhandigheid⁽²⁰⁾ en alibanderi-jje⁽²¹⁾ lig uut te vueren. Kan 'e dan niks trappieren⁽²²⁾ op ziin hoeken⁽²³⁾ bi-j de mollenheupe⁽²⁴⁾, dan wil 't er néèt mòt⁽²⁵⁾ hendig⁽²⁶⁾ tóò gôn; dan krig 'e meer slêge as nêgelholt⁽²⁷⁾ op de brugge⁽²⁸⁾, of ik kasseböune⁽²⁹⁾ 'em de deure weer harüut. Môr, 't is zoo'ne voele rotte, héè zal zik wel waeren. Van 't nôjôr hadden de liisters bi-j óòz' 'uns in en schiw⁽³⁰⁾ 'enösteld, en dóò had 'e de jongen der al uut eer de eijer verbrod wären. Zéè, 'k hè' zoo'n kruudhof, dôr wil van allens wassen. Tegen den lenten kan'k ou wel heggevêren⁽³¹⁾ bezörgen, of dorens, of zùk tuug. Jonge elst en bark stéèt der in de vulte tends⁽³²⁾ de bongerd van 't wiifs Gajemöuije ziin lanter⁽³³⁾. O man! 'k hè' dôr zoo'n mooi spiikertien⁽³⁴⁾ dô 'k wònne, met en seege⁽³⁵⁾ onder de hilde⁽³⁶⁾ en moezen in de spinde. A'i is kòmt kiiken en en troeuntjen⁽³⁷⁾ méébrenkt, dan za'k ou is tóòbrengen. 'k Zin eindeleke⁽³⁸⁾ te Holten jonk 'ewest⁽³⁹⁾ en dôr kreeg miin bestevaar mij achter de schôpe. Môr 'k hà' néèt lange schik in 't scheperen: dóò zin'k eers nô genne kânte 'etiid⁽⁴⁰⁾, en wiider al zoo met gemak dôr achter Kolmeschôte hen uut, weet i? Anders a'i

(1) Allemigchelekemôle, (alle mogelijke maal) allemaal.

(2) Bóddel, borrel.

(3) Liike dinge maken, afrekenen.

(4) Vinnig, zeer.

(5) Dizzelôt, bij hoopen, zooveel dat het treurig is.

(6) Tamee, straks, zoodra de tijd komt.

(7) Hondeblóòmen, (hondebloemen) molsalade.

(8) Opschöttelink, half volwassen persoon.

(9) Schoem, stuur.

(10) Manges, tusschen beide.

(11) Bidden, bedelen.

(12) Róòn, wieden.

(13) Garen, verzamelen (van halmen).

(14) Tóòverdan, nu en dan.

(15) Te gange, er op af.

(16) Wierig, levendig, vlug, bij de hand.

(17) Vernemstig, slim, schrander.

(18) ‘In dit woord is de voortgang der civilisatie opmerkelijk. Verouderd en geringschattend is het vuite, oud-boersch vöute, transigerend boersch vóòte, stadsch en nieuw-boersch vóòten, Nederduitsch voeten, Nederduitsch van wat meer dan regt-toe voete. ‘Déè van te veuren Lubbert héètten het nów Antonie.’ (De S.)

(19) Deege, nut.

(20) Eenderhandigheid, malle kunsten, moedwil.

(21) Alibanderi-jje, ondeugendheid zonder gemeenheid.

(22) Trappieren, meester worden, vinden.

(23) Hoeken, hurken.

(24) Mollenheupe, molshoopen.

(25) Mòt, zeer, heel.

(26) Hendig, gemakkelijk.

(27) Nêgelholt, eig. rookvleesch.

(28) Brugge, boterham.

(29) Kasseböune, jagen, werpen.

(30) Schiw, vogelverschrikker (dikwijls een paal met een stroobos er om).

(31) Heggevêren, bezems (hegen = schoonmaken).

(32) Tends, aan 't einde.

(33) Lanter (landheer) grondeigenaar.

(34) Spiikertien, boerenhuisje.

(35) Seege, bok.

(36) Hilde, zoldering boven den koestal tot berging van hooi.

(37) Troeuntjen, glaasje sterke drank.

(38) Eindeleke, eigenlijk, nauwkeurig genomen.

(39) Jonk ewest, geboren.

(40) 'Etiid, getrokken.

[p. 534]

gunter môr vrôgt no Mótten-Tönnis, dan weet de kinder met de strôtebéèste⁽¹⁾ 't wel: dat wil nog jó⁽²⁾ zoo wisse gôn as op miin regte naeme. Môr der wònt zoo onbezoesd völle streupers in miin nôberschop, dat der veur en onneuzel mensche néèt biister völle ôver en bliif. 't Is vake néèt veur nimmedalle dat óòze Fiks met ziin wachsigheid⁽³⁾ bi-j nacht en ontiide zoo lig te scheffen⁽⁴⁾ en te blekken⁽⁵⁾. Ze kòmt mi-j manges⁽⁶⁾ de riize⁽⁷⁾ van de miite⁽⁸⁾ boksen⁽⁹⁾. Mòr tegen dat de jagttiid anschöt⁽¹⁰⁾, dan geeft z' 'em drôd⁽¹¹⁾. Zoo'n enkeld koertnêfken⁽¹²⁾ leg ik der nog wel is dale⁽¹³⁾ met miin olde flinte⁽¹⁴⁾, of en wilde piilënde⁽¹⁵⁾ op de hanken⁽¹⁶⁾ biilenk⁽¹⁷⁾ den iiseldiik. Mòr as ouw meneer metter tiid is en duit of en oortjen tugen⁽¹⁸⁾ wil veur en koppel lêvendige veldhöuntjes, zéè, a'k zoo tegen d'oelevlógt⁽¹⁹⁾ is uut kuijeren⁽²⁰⁾ gô, dan floddert mi-j déè altemets ôver d'echterduere de dêle haröp. En anders gòt ze met déè troeuttroeutkerels⁽²¹⁾ nô Holland, déè op de dilijansen zit. Wagchels⁽²²⁾ haal ik óók wel e' reis in 'en enk⁽²³⁾ uut de weite, a'k môr en si-jje⁽²⁴⁾ of en béèntjen⁽²⁵⁾ riike zin. En, wi'k is stellen, teksies⁽²⁶⁾ veur d'enteri-jje⁽²⁷⁾, déè kan'k ou snitsen⁽²⁸⁾ dat 'et léèfhebberi-jje is. De beste appel- en pêrebeume weet ik schoonder stôn, negenribben⁽²⁹⁾, en rottestarten⁽³⁰⁾, en ander slag van beume van 's geliiken, al wären ze ook nog jonk genóg veur ów um te verpôten. Suntlammersnötten⁽³¹⁾ weet ik ook wel te speuren, en van déè peeziksen⁽³²⁾, en goldviskes, en zukke goldbonte tuten⁽³³⁾, en zwàtstreepte balkhêskes⁽³⁴⁾, en mooije blóòmen, allens zoo op ziin tiid. En as 'e is en paar goe' péèrde zöch⁽³⁵⁾, déè kan'k ou uutbeduun veur en zöutigheid, da'i der de wêrmutse⁽³⁶⁾ veur afnemt: dan mó'j mi-j môr bòd sturen⁽³⁷⁾. As ik môr pójjeman⁽³⁸⁾ róòpe, dan kòmt al de vullekes⁽³⁹⁾ bi-j mi-j déè zinnig⁽⁴⁰⁾ zint: ik kenne ze van jonks op, wel dréè uur wiid in den umtrek. Dan kan'k ook van allens fabrieken: spikken⁽⁴¹⁾ en vêkens⁽⁴²⁾, tunen⁽⁴³⁾, immekörven⁽⁴⁴⁾, heillêversnösten⁽⁴⁵⁾ en àl zukke snôren⁽⁴⁶⁾. Of as ouw meneer is en meid van neuden is tegen Mei of alderheilegen, déè kan'k ou uutvundig maken nô de kunst, van bazig boerenvolk; want déè stadsdierens wilt vake néèt règ'⁽⁴⁷⁾ brôn⁽⁴⁸⁾. Op smidswark verstô'k mij óók veur ów of en ander,

(1) Strôtebéèste, koeien, die langs den weg (straat) geweid worden.

(2) Jô, wel.

(3) Wachsigheid, waakzaamheid.

(4) Scheffen, keffen.

(5) Blekken, blaffen.

(6) Manges, soms.

(7) Riize, rijshout.

(8) Miite, mijt, opgestapelde hoop.

(9) Boksen, wegnemen, stelen.

(10) Anschöt, nadert.

(11) Dan geeft enz., dan doen ze hun uiterste best.

(12) Koertnêfken, haas.

(13) Dale, neer.

(14) Flinte, geweer.

(15) Piilënde, eend.

(16) Hanken, langwerpige kolken langs de oevers van den IJsel.

(17) Biilenk, (bijlangs) langs.

(18) Tugen, besteden, betalen.

(19) Tegen d' oelevlógt, tegen den avond.

(20) Kuijeren, wandelen.

(21) Troeuttroeutkerels, lett. blaaskerels, postiljons.

(22) Wagchels, kwartels.

(23) Enk, weide- of bouwland.

(24) Si-jje, wijfje (bijzonder van een wachtel).

(25) Béèntjen, fluitje, waarmee de wachtels worden gelokt.

(26) Teksies, takjes.

(27) De enteri-jje, het enten.

(28) Snitsen, snijden.

(29) Negenribben, eene soort van zoete appels.

(30) Rottestarten, eene soort van appels?

(31) Suntlammersnötten, (Sinte Lamberts noten) hazelnoten.

(32) Peeziksen, perziken.

(33) Tuten, hoenders.

(34) Balkhêskes, katten (jagersterm).

(35) Zöch, zocht.

(36) Wêrmutse, muts tegen het slechte weer.

(37) Bòd sturen, bericht sturen.

(38) Pójjeman, liefkoozingsnaam van veulen.

(39) Vullekes, veulens.

(40) Zinnig, mak.

(41) Spikken, eene soort van brug over eene sloot, bestaande uit een paar balken, bedekt met rijshout, plaggen, enz.

(42) Vêkens, vonders?

(43) Tunen, heiningen.

(44) Immekörven, bijekorven.

(45) Heillêversnösten, ooievaarsnesten.

(46) Snôren, in 't algemeen dingen, waarop men laag neerziet.

(47) Règ', recht.

(48) Brôn, aarden, tieren.

[p. 535]

da's mi-j krek alëns⁽¹⁾. Dóò'k is en veertien dage bi-j meister Balkenbróòk op schóòle gonk, maakten ik mennigmôl en sluperken⁽²⁾ um mi-j deur de knechs bij de nóòstal⁽³⁾ wat veur 't lepken te lôten holden⁽⁴⁾. Zéè, en iisder leggen, dat kon'k ou des noods nog wel onder de wimme⁽⁵⁾ bi-j en schaddevlemmeken⁽⁶⁾. Kóòdökteren kan'k óók nog zoo'n wissiewassie, en honde leeren, en met 'et mesken sniin, en uut upperen⁽⁷⁾ gòn um de timmerman hêr: en mensche mót al zoo wat prakkezieren um bi-j winterdag de mónd lös te holden, en dat de môndkerel⁽⁸⁾ ou van 't liif blif. In de wendeputte⁽⁹⁾ kan'k slech stôn, benaeme as der oere⁽¹⁰⁾ of tô'egheid⁽¹¹⁾ in de welle zit: dan krii'k de roze in de hoed. En a'k gien halve sniiders-daghure verdéène, dan lig zoo'n pedd'os nog te schròllen⁽¹²⁾, da'k wel wat emten⁽¹³⁾ liike of da'k te schòl⁽¹⁴⁾ warke. In de meibosch he'k mi-j is lèllikke in 'en doem 'ehöwwen, en in 't heuiland he'k mi-j is met de zeissen in de schenne⁽¹⁵⁾ 'emêid; van zúkke dinge kan mi-j de griwwel òver de grawwel⁽¹⁶⁾ gôn. Ik gô roem zoo geere op Ròlter⁽¹⁷⁾ karremse met knepperkes⁽¹⁸⁾ en kokki-jjen⁽¹⁹⁾, of op Ommer bizzinge⁽²⁰⁾. En hier in Demter lôt ik óók manges drêijen of kóòke slòn. Nów, i sprêkt ook gien éène sprêke⁽²¹⁾. Lang i der nog en stuver bôven op? Biste enen strank van en kêrel⁽²²⁾, zoo drô⁽²³⁾ as ene dréèëgge. Of he'i sliitazie an 't benul⁽²⁴⁾? Hawaar, he'i de kool: hold ouw benne môr bi-j. Tameekes⁽²⁵⁾ de groetenisse an ouw meneer. A'i tóòkemwêke⁽²⁶⁾ wéér zoo stoermoelig⁽²⁷⁾ of zoo deune⁽²⁸⁾ in 'en kop zint, dan kòmt léèver vri-jdag ôver acht-táge, en zekt of 'e nargens gien zinnigheid an hef, of wat 'e hef of'egeven. Hee! i hebt mi-j en emterviere⁽²⁹⁾ in de voest 'estopt. Déè he'k jô zels néèt in 'en tuk⁽³⁰⁾ 'ehad? Nee: déè ku'i mi-j ummebuten⁽³¹⁾! Bedankt veur miin en veur de muite. A'i nów te vrêne⁽³²⁾ zint, dan pakt ouw koopmanschop môr op 'en pokkel en slept ze n'huus. Dag óók!

T.W. Van Marle.

(1) Alëns, (geheel eens), gelijk.

(2) En sluperken maken, de school heimelijk verzuimen.

(3) Nóòstal, noodstal (van een' smid).

(4) Veur 't lepken holden, voor den gek houden.

(5) Wimme, ophangplaats in of bij den schoorsteen.

(6) Schaddevlemmeken, vlammetje van eene veen- of heidezode.

(7) Upperen, voor opperman spelen.

(8) Môndkerel, honger.

(9) Wendeputte, de voor, die men maakt bij het wenden van het land(?)

(10) Oer, ijzeroer.

(11) Tô'egheid, verstopping.

(12) Schròllen, schelden.

(13) Emten, mieren.

(14) Schòl, schraal, weinig.

(15) Schenne, schcen.

(16) De griwwel ôver de grawwel, eene huivering door de leden.

(17) Rôlte, Raalte.

(18) Knepperkes, soort van koekjes.

(19) Kokki-jjen, snikerballen.

(20) Bizzinge, (kermisdrukte) kermis.

(21) I sprêkt ook enz., ge zegt ook niets.

(22) Strank van enz., ondeugende vent.

(23) Drô, (stroef), onwillig.

(24) Benul, verstand.

(25) Tameekes, strakjes.

(26) Tóòkemwêke, de volgende week.

(27) Stoermoelig, stil, den mond bijna niet openend.

(28) Deune, ledig.

(29) Emterviere, muntstukje, dat ongeveer de grootte had van een zesdehalf en daarvoor wel werd uitgegeven. Een munt uit Emden, die vier (stuivers) waard was, maar toen niet meer gangbaar.

(30) Tuk, zak.

(31) Ummebuten, omruilen.

(32) Tc vrêne, tevreden.