Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

De öskeskermis. (Hoog-veluwe.)

‘Ieder land hef zien ägen gebruken,’ zai Knelis de biejeman, daor i ens op en darp in Holland, waor i en kläne ärfenis van en' olde meuje haolen most, mit en gezelschop genuuglik bi den haerd zat en eur oaver de vremde gebruken hörde spräken, die daor 's jaorliks wierden geüfend: - ‘ieder land hef zien ägen gebruken, zoo oak staot 'et 'eschaopen in Gelderland, waor ik van daon bin.

Van waffre⁽²⁾ verschiedene gedaonte zi oak zien meugen, en schoons ennige veule jaoren dieper in de grieze oldhed eur begin zuken motten as anderen, dit duut nix af, naor 'k mein, om in alle te zaomen 't zelfde oagmark t' ontdekken, dat zi veur hebben, schoons zi daortoe ni rechtevoort⁽³⁾ meugen zien in 'ezet, nämlik om op zäkeren tied de naoburs en vrinden bi mekaor te brengen, en zoo te maoken, dat de goeje kennisse en vrindschop bestaon blift en verstärkt wurdt. - Aeven zoo is 't oak bi ons mit de öskeskermis. 'k Zal oe zeggen, wat da' veur en gebruuk is, en hoe 't daor al zoo bi toegaot.

In ennige steeën, en op de darpen veural, höldt min öskeskermis as November, de Slachtmaond, in 't land kumt. 't Is dan kermis in dat huus, waor en os of koei is 'eslacht. Dan drinkt min daor erst koffie mit beschuut en daornao brandewien mit raozienen en suker, en en stukske zute koek daortoe. Bi andere goeje minschen, die nie zoo diep in de beurse kunnen tasten om en öske, koei of möltje te koapen, gaot min toch ook wel kermis hou'en, al hebben zi maor en verksken 'eslacht, en de pret is daor duk nie minder, al schinkt min daor oak maor en gleske klaore jannever. As 't maor uut en goed hart kumt, denkt de Geldersman, dan zait 'et er nie aon. - Niemens uut de naoburs, kennissen en vrinden verzuumt de gelä-

(2) Waffre, wat voor.

(3) Rechtevoort, juist.

[p. 518]

genhed om bi dit fäst te zien. Min waert um⁽¹⁾, wa' min kan, om bitieds 'et huuswerk te rechtvaerdigen⁽²⁾. Mennig een, die wäken lank pruustte⁽³⁾ oaver tandpien of liefzeerte, schient nix te dären, as hi in dissen tied van 't jaor, al is 't ook nog zo'n stor⁽⁴⁾ wärken, deur dun en dik mot rondkleisteren⁽⁵⁾, om naor de öskeskermis te gaon.

De vrouwkens hebben dan nie minder schik as de mans. Mennig vrouwke, daor min 't anders nie aon zeggen zoe, en die op eur ägen haerd nix kebbelig vält, maor altieds effen naerstig veur eur hin ziet, as of zi stik alleen de wieshed in pacht had, wit eur dan zoo heftig zinnig veur te doen, en zonder verlaot, eur mundje te ruren, da' ze en munnik uut 'e kap, en ruter uut 't zaol zoe praoten. 't Blieft dan nie ennig bi de vraog: ‘Hoe gaot et thuus, zien ze allen nog wierig?’ Nemaor, zi wäten dan mekaor zoo grappig op te viezelen, da' min er zich oaver bedoen mot.

As dissen zoo te gank zien, doen oak de mans 'et euren⁽⁶⁾. Zi motten vet priezen, liek zi zeggen. Daor staot dan en lange schriefplank schrap. 't Veulvuldig gebruuk hef um glad 'emaokt en zien naotuurlike ägenschop doen verliezen. Ieder gift noe ziene meining op, hoe zwaor 't öske of de koei, 't moltje of 't keujke wel wägen zal en hoeveul 't vet. Naor de rie af wordt dan de naom van den vetpriezer op 'e schriefplank aon'eteikend mit de zwaorte van 't wicht, dat 'i meint. Zoo gaot et dan stuk veur stuk, bis 't aon den lesten man kumt. Dan räkent min (op de darpen duut et veultieds de meister, as vaerdig in 't cieferen), alle op'egeven taxaozies te zaomen en da' wordt dan 't deiltal. Daornao worden de vetpriezers 'eteld en eur aontal maokt dan den deiler uut. Wat noe de uutkomst oplävert, vergeliekt min dan mit ieder der taxaozies, die op 'e schriefplank staon. Die dan 't best hef laoten schrieven en 't naost aonkumt, is keunink bi de pret. Maor noe is 't spul nog nie geëndigd: nemaor, noe wordt er erst recht 'egekt en 'elachen onder mekaör. Ennige vetpriezers hebben te plomp veul, - ennige geweldig min 'eraojen. Dan worden zi deur de oaverigen vinnig uut'esliept⁽⁷⁾, da' zi zoo biester wänig beestenverstand tönen te bezitten. - Die te wänig ponden 'ezaid hebben, doe de schriever eur vrieg, worden er mit verlägen, want zi daîen 't uut onneuzelhed, en zi worden stik in de biesterbaone 'ebrocht⁽⁸⁾, schoons zi nix kwaods in 't zin en nievers part of deil aon hebben. - Dissen, die zoo plomp veul vleisch en vet hebben laoten schrieven, worden deur 't 'elach en 't 'esnaoter gin klän männekes 'emaokt; nemaor, daor zien 't de rechten nie toe. Zi gaoven eur muite om 't mist te zeggen, en zi daîen 't uut gin haot of nied, maor 't was klaor om de luuij en duukske veur d' oagen te beinden, dan zoe eur nog en stukske koek meer 'epraezentierd en eur gleske nog vaoker vol 'etapt worden. De miste minschen, räkenen zi, hebben toch gaerne en priesken, en vergäten, da' zi 't duk nog köstleker as gold motten betaolen.

Van 's märgens vrog bis aon den middag gaot 'et zoo mit buurten en praoten en priezen en gekken deur. Liek 'et vaok op kermissen gaot, zoo

(1) Um, zich.

(2) Rechtvaerdigen, afdoen.

(3) Pruustte, klaagde.

(4) Stor, moeilijk.

(5) Rondkleisteren, met moeite omstappen.

(6) Euren, (hare), hunne.

(7) Uut'esliept, spottend uitgelachen.

(8) In de biesterbaone 'ebrocht, van den weg gebracht, in 't ootje genomen.

[p. 519]

beurt 'et oak wel ens op d' öskeskermis, dat de maotigheid nie deur ieder in 't oog wordt 'eholden, en as men op ennen vetpriezer mit 'e vinger wiest en van um tuugt: ‘Hie is op d' öskeskermis 'ewest!’ dan is 't net lieke veul ezaid as: ‘Hie was zoo dronkend, dat 'i oaver den weg hin tölde.’

's Aovens bi de lampe of 's anderen daogs 's märgens vugen de kermisgasten eur⁽¹⁾ nog ens in 't slachthuus. Dan staon zi opmärkend bi de schaol. De slachter wägt dan 't vet en 't vleisch. Dan wiezen de stukken gaouw uut, wie keunink is in 't raojen; zien naom wordt vaerdig, voluut mit de zwaorte van 't 'eslacht, tegen en kruushold, beint⁽²⁾ of balk mit kriet 'eschreven, die daor op staon blieft, en as 'i bi 't huusschumen⁽³⁾ wordt 'espaord, wiest 'i nog in den naosten slagttied naor de pret van 't veurgangen jaor.

Noe lopt 'et op en schäien. Deurgaons bekruupt dan de aonwäzigen de lust om mekaör erst nog ens te wägen. Dan hiet 'et vaststaon veur dunnen en dikken. 't Is een klucht om te heuren, waffre rädenen hierveur al worden bi 'ebrocht. - 'k Heurde ens ievers, hoe Giel, de slachter, den scholt pierde⁽⁴⁾. Giel was zoo'n verwierde. De scholt was en zwaorlievige vent mit en geweldig groaten buuk, maor en naor klän verstand: ävenwel 't was en doadgoeje minsch, maor en kerlje, daor nix gin troef⁽⁵⁾ in zat. Giel dräide 't net zoo lank en zoo moai, da' zi um op 'e schaol krägen, en in den tied, dat 'en hen 'en koarn⁽⁶⁾ opnimt, had Giel 't wicht bi de hand. Hie blief al aon 't bizetten van 't gewicht. De oaverigen begosten al te lachen om 't bedesd gezicht van Giel. Endelik kwam d' ävenaor in 't huuske. De scholt woeg schraoltjes....twee honderd zeuventig pond, old gewicht! ‘Noe kan 'k oe zeggen,’ zai Giel, även as of 't um wonderde, ‘da' 'k al mennig verken op 'e schaol heb 'ehad, da' zoo zwaor nie en woeg!’ - De scholt wierd beduusd⁽⁷⁾ om de geestighed⁽⁸⁾ van Giel. De oaverigen kosten 't nie harden⁽⁹⁾, - pruustten 't uut van lachen, - mochten daordeur bekans de vrinden gin gezond en smaokelik gebruuk van 't 'eslacht toewunschen en gingen zoo ieders euren weg.

‘Noe is de praot wir aon öllie,’ zai Knelis, ‘ik hef 't miene 'edaon.’

S.

(1) Eur, zich.

(2) Beint, bint.

(3) Huusschumen, schoonmaak.

(4) Pierde, fopte.

(5) Troef, veerkracht.

(6) Koarn, graankorrel.

(7) Beduusd, beteuterd.

(8) Geestighed, aardigheid.

(9) Harden, uithouden.