Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Mundus vult decipi. (Veluwe: Apeldoorn, Vaassen, Epe.)

Zoo of en toe, a'k is un boek in de hande kreeg, zag ik wel is staon ‘mundus vult decipi’; dagen answiet⁽⁸⁾ he'k rechtevoort⁽⁹⁾ gaon pluuzen en zuuken, zonder da'k gewaer kon worden wat ut beduujen. Den meister vroeg ik ut is, die kon 't mien niet zeggen, 't was latiens zae'j; den dokter dos ik ut niet te vraogen, want dan ha'k kans dat e mien de gek anstak, en den domeneer....jao, dacht ik, die zol dan wel zeggen dit of det is 't - en det mo'k dan, zonder tegenprêûties mer geleuven, o'k wil of niet; eindelik dacht ik: kom an, Knelis, zellens mer is an 't zuuken; plaog ie oew hersens ook al un bittien, a'j eigens onderzuukt, he'j ok gien nood, dat un aer oew bedrug.

(8) Answiet, (Fr. en suite), aaneen.

(9) Rechtevoort, een stopwoord = ‘om zoo te spreken.’

[p. 514]

Doe 'k jonk was, hiel ik almeugend van leeren, en heb ok nog wat an 't latien edaon; 'k ha, weet ie, un naeve, die op de Uterse schoele lag, noew is e proponent; 'k weet nog best, 't gink van mensa, mensae, mensarum, mensas, puer en pueri, dat was dan zooveule as de verbuuginge van ‘taofel’ en ‘jonge’; wieder he'k ut er dan ok niet mee ebracht; toch - dèt schut mien daor in - kon'k ok enkele liedties, zoo as: ‘Iovivat’ en ‘Prosaluut horum Batavorum en Amicorum’; 't gink altied aoste van ‘um’ en van ‘arum’; 't was un ijsselik gezanik; toch spit ut mien nog, da'k ut niet volehollen hebbe, dan ha'k noew kunnen weten wat ‘mundus vult decipi’ beteikent.

A'k de zin zon bittien naostudeeren, door 't in ofte biej ston, dan docht mien, det ut zoo iets van foppen of veur de gek hollen most hebben, mer 'k was niet zeker. Later gebeuren ut is, da'k un oorig vertelseltien las; door ston 't weer; twee heuksies stonnen der achter, un kruussien doorin, dat wees mien nao onderen door net zoo'n dink ston, en jao man! daor las ik:

‘De wereld wil bedrogen zijn.’

Noew waa'k ter uut, - mer jonges! dacht ik - want zie'j, in 't stuk van geleuven bin'k zoo mekkelik niet - as 't noew nog mer woor is; ie kunt rechtevoort op de boeken ok altied niet an; mer ik was toch op weg, en noew kon 'k ut is probeeren, prakties weet ie!

Krek kump ter un jeude de veurdeure inloopen, mit un pak op de rugge en un elle in de hand; hee gooit zien pak van de scholders, want Mechteld wol orleans van um koopen. Zee bekeek ut, en hé vruug un dertiendehalf veur de elle; 't was Mechteld zoo te zeggen niet te duur, mer 't ston eur toch niet an. Zee wol baeter hebben, en de jeude had al ezegd dat dit zien beste was det e had. Hoe zal e 't noe maken? dacht ik: un smoesseltien waogen? Jao man, hee gooit de boel deur menaere, schommelt en frommelt....‘Kiek,’ zeg e, ‘ik meenen ut al, hier hei'j wat moois, det is spul; mer, 't is ok un schillink duurder.’ Mechteld bekeek ut: ‘Jao,’ zeg ze, ‘sniej door mer of, dat is goed.’ Ik had veuruut ut kaertien is bekeken, dat er anzat; toen hee an 't ofsniejen was, bezag 'k ut nog is ter sluups, en jao, 't was poddoosie ut eigenste stuk. Ik denke, wacht! ik kuchen is, keek um is an, hee keek mien an, ‘mundus vult decipi’ zae'k - mer de man verston 't niet; toch, hee grinneken zo'n beettien, net of e zeggen wol: mos ik dan niet? - mer mit die gekheid, mien schillinks waa'k kwiet. -

's Anderen daags kwam de dokter is kieken, hoe 't onze Klaos gink, die de belrooze had; de jonge was an de winderhand⁽¹⁾, mer ut leek dat onze Stientien, un drammerig⁽²⁾ dink, ut niet al te pluus had; 't was eigenlik niks te beduujen; de deerne was wat hangerig, anders niks; mer Mechteld hef dan soms zokke wondere buujen, dan ister niks an te praoten; die wol mer hebben dat den dokter der is nao zag. Of ik al zae: 't is gekheid, dan hef e eur an 't lientien, un dranksien en un poeier en 't

(1) An de winderhand, aan de winnende hand (beterende).

(2) Drammerig, dwingend.

[p. 515]

is toch niks weerd; 't hielp niks, 't mos; wat zo'k? ik denke, ik zal ut un reis nog is met ‘mundus’ waogen en dan is 't uut. Mien vrouwe zae 't um; hee bekik de deerne, vuult eur de polse, ‘die slaat fiks,’ zeg e, ‘dat meisje is gezond, zij zal van zelve wel weer opknappen.’ Door ha'j Mechteld motten heuren: ‘Wat zeg ie, dokter? gezond? ik zeg oe, dat ut kind ut niet goed hef, 't is eenderhandig⁽¹⁾ en naer, 't bint klieren of un onzuuverheid in 't bloed - weet ik ut? - mer ik zeg oew, meneer! det ze bi toeren niet dug, of is meneer almits ok bange veur zien geld?’ Wat zolle zeggen....hee gink an 't loeren, liet eur de tonge is uutstaeken, tellen op 't alloozie hoevaake de polse sloeg, liet eur den aossem ophalen, keek un bittien zundig⁽²⁾: ‘Ja, moeder,’ zeg e (mer 't wol der niet uut, de man was te eerlik) ‘anfijn dan,’ zeg e, ‘ik zal u wat sturen.’ -

‘Mundus vult decipi, dokter! nie waor?’ Dat zae'k; mer door ha'j um zien kieken motten; nooit of nooit he'k um zo'n gek gezichte zien zetten; 't was of e 't te Keulen heuren donderen.

‘Ja, man,’ zeg e, ‘ja, 't is wel waar; hoe gij er aankomt, weet ik niet; maar wáár is het.’ Noew was ik er uut, ik wis ut voor goed en prakties er biej; det is ook wat weerd; mer, um mien schillinks niet weer op nieis te waogen, he'k Mechteld ut ‘mundus’ ok dadelik eleerd. -

's Aovons in tweedonkeren streujen ik ut schot; Mechteld brach de verkens wat; mit da'k zoo um de deure keek, zie'k door van veeren Jan Stotter ankomen; de keerl liep zoo vlot en zoo vlugge; mer, mit det e Mechteld bie 't verkensschot zut, door begint e te hoesten en te puussen, en löp zoo iesselik mank, det ut akelig was. Ik denke, pas op, 'k wil der mien kop onder verbeuren, det Mechteld um wat lankt⁽³⁾, en jao, alzien dagen, zee test al in de naoszak⁽⁴⁾ um un cent, - ‘Mechteld!’ riep ik, ‘'t is mundus!’ en zee trok eur hand weer trugge. -

A'k den domenie zoo mit zien pet op in den hof zie loopen, dan kan e speulen mit zien kiender, ravotten en angaon, oew laeven zoo niet! dan is de man zoo natuurlik, krek zoo as e is; mer zie'k um mit zien steek op over 't derp loopen, met zoo'n effen gezigte en zoo stief - dan denk ik: hee mot wel, hee kent ut mundus vult decipi ok werelds goed. -

Herm van 't Oever en Jaopik van Straoten kregen ut scheef um un peppelenboom, die op de scheidvoore ston. Door gink ut hen, nao d'avvekaoten toe, al wat ze loopen konnen; ik zae eur veuruut nog, wat ut mundus in 't hollands was, mer nee, 't hielp niks, en Jaopik, die ut won, hef zien heele plaatse verleuren, en Herm, die 't verloor, is al zien heuiland kwiet. -

Mennig jonk paer he'k zien vriejen en trouwen, da'k wel tegen Mechteld zae: ‘Da's ok mis, 't is mundus;’ mer zae Mechteld dan: ‘Liefde is ok bliend, zekt ze wel.’

Kwamme wiej is langes un kroegien, en heuren wiej doorbinnen lewaai en behei⁽⁵⁾, rementen en zingen en glaessies geklink - ‘mundus vult decipi’ zae'w dan allebeide.

En in de kerke - door kump dat mundus ook daonig te passe. Les⁽⁶⁾

(1) 't Is eenderhandig, sloerig = niet wel, lusteloos.

(2) Zundig, bedrukt.

(3) Lankt, geeft.

(4) Naoszak, zijzak.

(5) Behei, spektakel.

(6) Les, laatst.

[p. 516]

was de doomnie is an 't praeken over den duuvel; hee schilderen um of, man! mit pooten en ooren; 't was, o'k um zoo lief laevendig veur mien zag staon. Ik luusteren Mechteld in 't oor: ‘Hoe zol det toch waen, ik heb um nog nooit zoo straband⁽¹⁾ eheurd.’ Mechteld kik umme, zut door wat kerels staon, lank in de jassen; zee stut mien is an: ‘Un kerkeraod,’ zeg ze, ‘da's ok al weer mundus.’

Zundas derop hef de domenie 't beroep en maakt ut van de preêkstoel bekend; hee wis nog niet of e't dee of niet. Door gink ut hen; ut liep nao de pastorieje met schinken en metwos....Ik zae tegen Mechteld: ‘Zo'w der ok wat hen todden⁽²⁾?’ ‘Bel nee!’ zeg ze, ‘bi'j mal, 't is mundus, det ze'k oe.’ Ik wol 't niet leuven, mer jao, 't was zoo: de doomnie is vot, mit metwos en al.

Wicher, un keerl, die in Aerem ezaeten hef, 's nachts altied giet streupen, bie aovend en ontiejen deur de buurte löp, mien mit lichtmissen⁽³⁾ twee kuule vol eerappels ofehaald hef, aeremse roon en blaouwkienties, un keerl door niks an is, mo'j Zundas in de kerke zien: as alle mensen der bint, kump hee der in, stiet un kortier te bidden, en hoe meer z'um ankiekt, hoe langer dat e bid; wordt er salms ezungen, dan schreeuwt e dat ut un aerd hef; zinkt ze gezangen, dan giet e der staon en zal gien lippe verreuren, kik deur de kerke hen, of e zeggen wil: ‘door doe'k niet an.’ Les was de doomnie is an 't praeken, en hee ston der weer meneuvels⁽⁴⁾ te maken, net of 't um niet nao 't hoor was, en de vent is zoo dom as 't achtereinde van un verken. Ik kon mien niet langer inhollen, ik zae herdop tegen Mechteld: ‘Zie noew zon mundus is an, ik zal um spraeken as de kerke uut is.’ ‘Stille,’ zeg Mechteld, ‘ik leuve, Knelis, de'j 't mis heb: mundus wordt hier niet bedrögen; zee kent um allemaole te goed; hee bedrug um zellens.’ ‘'t Kan wel woor waen,’ zae'k, ‘mer ik kan det gehuuchel in de kerken niet liejen; door mossen de domenies op werken, praoten en praeken, in huus en op stoel, det er niet zooveule schienheiligheid gebeuren; det is toch 't regte niet - en de domenie kent ze ook werelds goed, die vrome kwaodspraeksters, die an de koffietaofel un uutgestreken gezichte zet, en labt en praot van un ander wat ze mer kunt; die mensen, die steeuwig nao de kerke loopt, veuran gaot zitten - en as ze iemes bedriegen kunt, dan doet ze't. Kiek, ik wol det de mensen ut toch is goed begrepen, det in de kerke, of woor ze ok bint, ut zundasse peksien, al zit ut ok nòg zoo benepen, nergens veur dient, en al löt mundus um als is foppen en um den tuun leijen, één dink toch is er, det niet lug, en det is die stemme, die ieder door binnen vuult kloppen, un stemme, die niemes bedrug.’

Mer, zult der veule zeggen, as mundus toch bedrögen wil waezen, woorumme niet? dan mer un handtien mee ehölpen, as de mensen dan niet aers bint en wilt. Nee, zeg ik oe: Mechteld en ik doet zóó; wie bint eenmaol mit ut schuuttien in zee, laot de mensen loopen, en praoten, en denken; en zeilt en laveert er mee deur. Wiej past op, da'w ons gien

(1) Straband, kras.

(2) Todden, brengen.

(3) Lichtmissen, Maria Lichtmis.

(4) Meneuvels, manoeuvres.

[p. 517]

knollen veur setroenen laot verkoopen, en sient da'w die latiense spreuke kenden en begrepen, ha'w altied op ieder zien peksien elet: ston dat vraemd of benepen, dan zae'w: mundus! Zagge wiej effene, uutgestrekene gezichten, dan zae'w alweer mundus! en zokken liete wiej loopen.

En veur ons zellens - al die fitsfetseriejen⁽¹⁾, opschik en zundagstuug gooijen wiej vot. Sients he'w pleizierige tiejen zamen belaefd; nooit ha'w mekander ok weer bedot; Mechteld kon op mien en ik kon op eur raekenen. 't Was onze vaste regel: zoo'w bint mo'w ons teunen; nooit gien gehuuchel in de kerke, of in huus, of veur de mensen; dan is 't baeter ons stille te hollen, zegge wiej - en zoo he'w ons an mundus niks te steuren, we hebt vrae mit mekander en mit ons zellens, en we hebt gien nood da'w un ander of ons zellens bedriegt.

Vaassen, Dec. '56.

T. van Lohuizen.

(1) Fitsfetseriejen, nietigheden.