Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

's Lands wieze, 's lands eare. (De graafschap: Laren.)

Wat is me dat rechtevoort⁽³⁾ 'n tied van komplementen! ‘Me kan, um zoo te sprekken, haoste geen vinger mear in d' asse stekken, of dêr heurt de neudige poerem bi'j,’ zeg mien grootvader, en de man hef groot geliek.

Den Achterhook, dêê zik lange gôôd, d.w.z. trugge het hollen, begint, zoo zĕŭtjes an, dêê stadse fratsen nao te apen. Men heurt hier in

(3) Rechtevoort, tegenwoordig.

[p. 492]

den lesten tied de luu, dêê gaerne in 't veurste gelid staot, ook al dankje zeggen, as men heur vrùg, hôô of 't gêêt.

Jao, de drommel mag weten, wat veur gekkenpraot 'k les op 'n brulfte heurn van angazementen, kumnikasie, invitasie, resepsie en nog zoon boel ties en sies, dak der duzelig van begon te wodden.

En dan moi 't dêênsvolk heurn, dat 'n blouwen Maondag in de stad hef 'wond, of de jongs, dêê onder 't volk bint wes! Dat praot me van bezoer en beswar of 't niks is.

Komeedies en soseteiten grĕŭjt as peddenstĕŭle uut de grond, en now gleuv ik striek en vaste, dat zukke gezelschappen de brĕŭnùste van vùlle zukke ni'jemôôdse futen⁽¹⁾ bint.

Maor, wak zeggen wille, onder den boernstand gêêt 't met de vriazie toch nog net as veur vieftig, honderd jaor. An alle fitfotteri'je⁽²⁾, dêê ze in de stad meent, dat daor bi'j heurt, steurt ze zik gêên spier.

Men begrip hier nog, dat men mear neudig hef met de dochter as met de môôder, en daorumme mot de leste dan mangs van naobers of vrende heurn, dat heur Gaitjen of Olberdiene of Jenneken, of hôô heur dochter dan ook hêêt, stēūdig⁽³⁾ an 't vri'jen is.

Maor now moi nêêt gleuven, as dat zik môôder daorumme helg⁽⁴⁾ maakt. Guns nee! Ze is der in plaase kroes⁽⁵⁾ op, as 't te minsen nêêt glad en al buten de schreve⁽⁶⁾ is, al praot ze der van zien leaven nêêt⁽⁷⁾ oaver en al hùlt ze zik net, of ze van de prins gêên gôôd of kwaod weet.

Vader markt niks, want met zuk gekwaak hùlt zik dèn man nêêt op, dat dĕŭt e nêêt.

't Geven van prezenten (kedoos zek ze ook al mangs), behalve 'n buul vol sukermoppen of kletskùpkes en 'n karmskôôke, daor kump ook nog zoo gôôd as niks van: 't is al vùlle as de brugem van de broed 'n naosaksdôôk krig, of zi'j van um 'n knupdĕŭksken.

Zik te laoten pottretteern daor denkt ze nêêt an; want ze wilt mekare nêêt in de zak draegen of in zon golden deusken⁽⁸⁾ an den hals laoten beiern⁽⁹⁾, nee! ze draegt mekare in 't harte, en dan kan der nêêmes wat van zêên, en - 't kost ook fraoi!

Vùlle gôôdkooper gêêt 't hier in zien wark: alles naogenôg as met Olbert Elskamp en Gaitjen Levers, en dat genk zóó:

Beiden hadden 'n goed eugjen op mekare. Waorumme, dat weet ik nêêt, en ze wisten 't eiges ook nêêt; maor dat dĕŭt der ook niks tôô.

In de karke kek Olbert Gaitjen stēūdig an en Gaitjen Olbert. 't Kieken verandern gauw in 'n klein pruultjen lachen en dat wêêr in nikken, net precies of Olbert zeggen wol: ‘begriep ie mi'j?’ en Gaitjen ‘jao wal!’ zea.

Of ze zoodôônde vùlle van de preake meenommen, dat zùw maor an zien plaase laoten.

Laow now is kieken, hôô Olbert 't anleg.

Nao de eerste karmse de beste gêêt e hen. Hi'j slentert langs de krēūme⁽¹⁰⁾ (de gewone vergaderplaase van de meakes, dêê op 'n vri'jer hopt), en zùch

(1) Futen, fratsen.

(2) Fitfotteri'je, onnoodige omslag.

(3) Stēūdig, bestendig.

(4) Helg, boos.

(5) Kroes, fier.

(6) Schreve, stand.

(7) Van zien enz., nooit.

(8) Deusken, medaillon.

(9) Beiern, bengelen.

(10) Krēūme, kramen.

[p. 493]

onder 'n trop van twintig of dartig, dêê daor hand an hand staot, met één ooge nao zien Gaitjen. Daor stêêt ze! En met den veursten vinger van de rechterhand rùp e heur bi'j zik. Ze verlùt heure kammerēūdjes met 'n lachend: ‘Ik komme zoo dalik wêêr tùt oew!’

Maor disse, dêê wal zoo voel⁽¹⁾ bint, um dat veur larie te hollen, zêêt ze òf lachend òf verdrêêtig nao.

En trad of wat vearder vrùg Olbert kort en bondig: ‘Gaitjen, wi'j van dage karmse met mi'j hollen?’

En Gaitjen zeg zonder em an te kieken: ‘'t Kan mi'j nêêt schellen!’ en - klaor is de zake, zoo klaor as 'n kluntjen.

En now gêêt 't nao de harbarge. Olbert veuruut en Gaitjen sjôkst en paar trad achternao. 'n Bôddeltjen anies met suker, waorin 'n piepenstelleken veur sukerleppeltjen spùlt, leg now 'n zĕŭt fondement van 'n gebouw, dat de stichters leavenslang zeagent of - vleukt.

Ie môt eavenwel nêêt gleuven, dat Olbert dalik met de deure in huus kump vallen, en zeg: ‘Och, mien lêêve Gaitjen, wat hol 'k toch onbenullig vùlle van oew!’

Nee, an zuk getauw⁽²⁾ hebt beide 'n hekel. En as Olbert 't ook in de hassens kreeg um met zukke praot veur den dag te kommen, dan zol Gaitjen mêênen, dat e heur veur den gek had en - 't gebouw vêêl al in, ear dat 't klaor was.

Jongs nee! Ze hebt heel andere dinge te bepraoten. Ze kuiert⁽³⁾ oaver rogge en heui, vlas en roet⁽⁴⁾, bêêste en paerde, de betunigheid⁽⁵⁾ van de aerpels, enz. enz. Ze vertelt mekare wat van jonge⁽⁶⁾ Blikmans Diene en wat van dearne⁽⁷⁾ Eavers Mannes hef.

Onder dêê bedrieven zit ze stēūdig met 't glaesken in de hand en sukert mekare op, dat is: den eenen reurt den andern, dêê 't leste 'dronken hef, met de piepenstelle deur de suker, um em nog is tùt drinken uut te neugen. En van 't vùlle of weinig opsukern kui gerùs de mear of mindre hartlikheid van de jongeluu ofmetten.

Zóó gêêt 't now 'n paar uur kroeg in, kroeg uut.

Ie hôôft oew daorumme nêêt angstig te maken, dat ze der 'n snorre in kriegt. Niks geen nood: ze drinkt gĕŭdjen, daor êêmes 't verstand bi'j hùlt. En wat mear is: de kasleins hebt allemaole putten of pompen bi'j huus, en now past ze wal op, dat de karmsgeste nêêt al te stark spil in de hoed drinkt.

Begint de zunne endelik fraoi te zakken, dan begint Gaitjen te praoten van: nao huus gaon. - Nog één sluksken en daor gêêt 't hen!

‘'k Modde der nog effentjes eene sprekken,’ zeg Olbert, ‘Gaitjen, gaot maor zĕŭtjes an!’

En Gaitjen, dêê wal weet, as dat den ‘eenen’ gêên mense anders is as den kôôkebakker, sloft vĕŭtjen veur vĕŭtjen op 't huus an.

Endlik kump Olbert met 'n kôôke antodden⁽⁸⁾ van waor bi'j mi'j, netjes

(1) Voel, slim.

(2) Getauw, malligheid.

(3) Kuiert, spreken.

(4) Roet, onkruid.

(5) Betunigheid, schaarschheid.

(6) Jonge, vrijer.

(7) Dearne, vrijster.

(8) Antodden, aandragen.

[p. 494]

in 'n pampier 'rold. Behalve drêê plaatjes van karmswottel⁽¹⁾ stêêt der met groote sukerletters op: uit liefde.

Dissen kôôke schuf e heur zonder boe of ba onder den arm en zeg: ‘Dôôt⁽²⁾ mi'j now de palmpluu maor zoo lange.’ - ('k Hebbe nog vergetten te vertellen, dat de dearns dat instrement altied mee nemt nao de karmse, al zit der ook gêên wùlksken an de loch).

Tùt dank zeg Gaitjen: ‘Foi, Olbert! dat hai nêêt motten dôôn!’ - En Olbert zeg: ‘Nee, wisse nêêt!’

En disse kôôke is veur Gaitjen 't eerste en sprekkende bewies van Olberts lêêfde; want de grùtte of duurte van zon eersten kôôke stêêt tùt de grùtte van ziene lêêfde as 1:1, dat wil zeggen: met mekare in verband.

De vri'jer breg zien meaken⁽³⁾ nao huus, waor ze nog 'n steutjen⁽⁴⁾ praot. Bi'j 't ofscheid hef e de astrantigheid, al is 't met 'n bevende stemme, te vraogen of e tôôkeme⁽⁵⁾ Zundag oaver veertien daogen maor is weer zal kommen. Zeg ze: ‘Dat kui wal dôôn,’ dan stèêt 't op gôôn vôôt⁽⁶⁾.

Op den aovend van den bepaolden dag slentert Olbert langs allerlei umweage nao Leversboer hen op. Kroes in huus strieken, dat dee e veur gêên geld. An de echterdeure of staldeure of an 'n venster zut e, of e gewag kan kriegen. Bint de dearns an 't melken, dan tikt e zachjes an de staldeure, zóó zachjes, dat der nêêmes arg in kan hebben as Gaitjen.

‘'k Komme zoo dalik,’ fluustert ze, en gauw as 't wark edaon is, trekt ze 't jak an, zet de mutse liek, snit 'n dikke plakke van de karmskôôke en gêêt nao buten, um now in alle eare en deugd 'n uurken in schure of stùltenbarg⁽⁷⁾ te slieten.

Is 't zommer en mooi wear, dan gaot ze buten staon kuiern⁽⁸⁾. Dan wodt der duzenden van blaedjes tusschen doem en vinger kort en klein 'frommeld. Dan wodt de leste karmse nog is bepraot, en onder lachen en goecheln alle ni'js verteld.

Olbert verdreit 't 'n stuksken van de kôôke te prĕŭven, dêê 'm Gaitjen endelik prezenteert, as ze 't nêêt met 'm dêêlen wil.

Nao lange neugen oaver en weer brekt Gaitjen 't stuk endlik half deur, en nao nog en stùrmken⁽⁹⁾ ruzie oaver 't grùtste en kleinste stuk, kump der ten leste 'n ende an de moezenmaoltied en ook an 't bezĕŭk, want Gaitjen môt zóó vrôg binnen de pēūle⁽¹⁰⁾ weazen, dat ze heur nêêt in de kiekers kriegt.

Olbert zet zien drêêwekse⁽¹¹⁾ bezĕŭk eers op veertien dage; en jao, wat zôl 't ook? al heel gauw op alle Zundage.

Môôder Levers zeg tùt heur man: ‘'k Leuve, as dat 't met onze Gaitjen en Olbert wiesheid⁽¹²⁾ begint te wodden.’

En hoe 't kump, dat weet ik nêêt, maor den anderen Zundag aovend kump Olbert 'n prēūtjen maken in de kùkken.

Leversboer neugt em te gaon zitten en gif em de tebaksdeuze, en ze

(1) Karmswottel, kalmuswortel.

(2) Dôôt, geef.

(3) Meaken, meisje.

(4) Steutjen, poosje.

(5) Tôôkeme, toekomende.

(6) Gôôn vôôt, goeden voet.

(7) Stùltenbarg, soort van hooiberg, waarin onder eene bergplaats voor karren, wagens enz. is.

(8) Kuiern, praten.

(9) Stùrmken, poosje.

(10) Pēūle, palen. Binnen de pēūle = te huis.

(11) Drêêweksche, drieweeksche.

(12) Wiesheid, ernst.

[p. 495]

praot oaveral oaver, behalve van vrijen. En as Gaitjen van de delle in de kùkken kump, dan zoi zeggen, dat dêê beiden mekare kwellik⁽¹⁾ kent; want Gaitjen zeg: ‘Olbert!’ en Olbert zeg. ‘Gaitjen!’ das zoo vùlle as mekare gendag⁽²⁾ zeggen.

Olbert wordt endlik ook 'neugd, um spekpannekôôke mee te etten, waoran he zik dan ook maor is wat dapper te gôòd dĕŭt. En zoo gêêt 't now alle Zundage en 't zeggen is, dat ze gauw 'n paar zùlt wodden.

Is de vri'jagie van weerskanten nao genĕŭgen en hef Olbert 't veuruutzich, dat 'n vrouwe kan onderhollen, dan oaverlekt de oolde luu met mekare wanneer de jonge luu dan maor is endlik 'n ende an 't vri'jen môt maken, en dat ze dan en dan maor 'n betjen môt gaon trouwen. Vearder hôôft de jonge luu nargens veur te zorgen.

Mòòder begint zoo tôôversan⁽³⁾ met den uutzet veerdig⁽⁴⁾ te maken en van Olbers' kante gêêt 't krek zoo.

Tôô Gaitjen dan 's margens van môôder was wies wodden⁽⁵⁾, dat ze zes wekke in Mei zol trouwen, lêêp ze 's aovens as 'n haze en heel alleenig (want griwwelig⁽⁶⁾ was ze now nêêt) in de maoneschien nao Elskamp, um Olbert 't ni'js te vertellen.

Of e der mee op streek was? Onvernoftig⁽⁷⁾! dat kan 'k oe zeggen. He wil Gaitjen prefos meenemmen nao huus; maor guns nee! ze hef gêên tied, verdreit nêêt, want geen mense weet, waor ze is.

‘Now, dan zak oew 'n endjen vôt brengen,’ zeg Olbert.

‘As oew volk der dan maor geen arg in kriegt, dak hier binne wes. 'k Wol 't nêêt gearne weten.’

‘'k Zal der niks van zeggen.’

En as nou nao verloop van tied vader Elskamp veur zien zùnne de pampiern in odder hef, gaot de jonge luu, al staot der paerde genog op stal, te vôôte nao de borgemeister um zik te laoten inschrieven⁽⁸⁾. Dat is dan ook de grùtste drokte, dêê ze met dat spil hebt.

Komnekaosie-brêêve te schrieven of te laoten drukken, dat bint kwasterige futen, daor ze nêêt an denkt; en zoo môt de luu en de nēūste vrende zelfs maor zêên, dat ze gewaor wodt, dat Olbert en Gaitjen brugem en broed bint.

Dan kump 's aovens 't jonge volk uut de buurte en schêêt de bokse⁽⁹⁾. Dêê luu wodt gôôd 'trakteerd op jannever of op brandewien met razienen en daormee bint alle resepsies of'eloopen; behalve dat 'n dag of wat veur of nao 't trouwen de brulfte volgt, waor alle geneugden 't gôôd mêênt met 't jonge paor, al zekt ze 't nêêt. Maor dat kui veural 's aovens zeen: want ear dat 't jonge vùlksken nao huus gêêt, zet ze, nao 's lands wieze, brugem en broed te gelieke of bi'j verzet⁽¹⁰⁾ op 'n stôôl, danst der mee in 't ronde en raert met uutgezette longen:
‘Lank zullen ze leven!’ enz.

F.D.H. Postel.

(1) Kwellik, (kwalijk), nauwelijks.

(2) Gendag, goeden dag.

(3) Tôôversan, langzamerhand.

(4) Veerdig, klaar = gereed.

(5) Was wies wodden, had vernomen.

(6) Griwwelig, bang, griezelig.

(7) Onvernoftig, geweldig.

(8) Inschrieven, aanteekenen.

(9) Schêêt de bokse, schiet met de buks. ‘De bokse schêêten’ is eene eer, die aan aangeteekenden bewezen wordt.

(10) Verzet, beurten.