Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 467]

De bebbenbek^(*)(1). (De graafschap Zutphen: Tusschen Warnsveld, Hengelo, Groenlo, Borculo, Lochem en Laren.)

En goeien tîd, nog niét zoo helsch lange elèjen, doe wonder⁽²⁾ onder 't Zelle op 't Reurelsche an, en manskerel van 'n goeie vîftig, hî heitte Maonevelt. En wîf hadde niemeer, zîn oldste deern was al vîf jaor an de man, en nouw zo'j zeggen, dat zo'n kerel, die al bestevaar was, toch gin malligheid meer an 't heufd hadde. - Dat zo'j zoo zeggen, maor 't was krek anders: den eigensten Manes Maonevelt was en gruunen⁽³⁾ gek.

Zondages, hi was ok diaken, dan kekke⁽⁴⁾ in de karke meer nao de meiden, dan datte luusterde, en as e dan met 't zäksken rond was ewest en 't geld in de garfkamer⁽⁵⁾ ebracht hadde, liet e de deur op en kiere staon en kek zoo te met ens of e de meiden van 't Zelle niét in 't ooge kos kriegen, altîd as de grootheid niét in de karke was - as die der was dan kekke of e van toeten of blaozen niét af wos, die mosse nao de euge zien, wen hi was maor en arbei'jer.

‘Helsch knappe deerns! die Hente zut er uut, nee kiek, dat giét en minsche deur de hoed as e deran dech⁽⁶⁾; zo'n smuselig mundjen, zo'n rooie kleure en zo'n knap jak altîd an, en dan zo'n paar dikke arms....maor Fenneken is ok nog zoo kwaod niét; eigentlike is Hente wat te dunne, bi'j Fenneken zit meer vleisch op de ribben. Dan mo'j eur vader ok niét vergetten, Manes, die kan better loshoesten⁽⁷⁾ as i'j; an eur ko'j nog denken a'j trouwen wollen, maor met Hente mo'j 't bi'j de malligheid laoten blîven.’ Dat gink onzen Manes in de kop umme, ‘en,’ doch e derbi'j, ‘as 't eene niét wol, kos 't ander nog wal; lellik of old zun 'k toch nog niét: 'k wedde de deerns had nog wel schik an mi'j.’

De beide deerns die had um wel lange in de gaten - a'j meent dat ze um wollen hebben, zo'n olden drammert⁽⁸⁾, die van tîd tot tîd al wat gidderig⁽⁹⁾ van olde wier, dan ken 'j gien Geldersche deerns. Ze kont wel vîftig jongkerels krîgen, en as 't mäoltjen⁽¹⁰⁾ was van de Hengelsche schutteri'je, dan wazzen Hente en Fenneken altîd van de eersten, die 'n vri'jer hadden.

Wat ze ok zèjen, Manes galpte⁽¹¹⁾ altîd achter eur⁽¹²⁾ an, as ze uut de karke nao hoes goengen. Dan vreeg e de eene of e maor met eur gaon zol en dan de andere, en altîd hadde et dan deraover, wie der verkarken

(*) De kleine r in eenige van dit en het volgende stukje voorkomende woorden wordt niet uitgesproken. óe overhellende tot oo. ié het midden houdend tusschen e en i. ‘Ao en äo eenigszins in klank overeenkomend met den Franschen klank eu in bonheur. i'j worden beide afzonderlijk uitgesproken. Hoes en huus worden naast elkaar gebruikt.

(1) Bebbenbek, vrouwengek.

(2) Wonder, woonde er.

(3) Gruun, groen, met beteekenis van dwaas.

(4) Kekke, keek hij.

(5) Garfkamer, consistoriekamer, eigenl. kleedkamer.

(6) Dech, denkt.

(7) Hi kan better loshoesten, hij heeft meer geld.

(8) Drammert, droomer.

(9) Gidderig, beverig.

(10) Mäoltjen, biermaal, doopmaal, mestmaal, enz.; maal = feest.

(11) Galpen, zaniken.

(12) Eur, haar.

[p. 468]

spraokt⁽¹⁾ wazzen en datte nog zoo onbesoesd kinderachtig⁽²⁾ wazze. - Fenneken zei: ‘Dan ku'j ouw te wille wèzen a'j nao ouw dochter gaot, die hefter nouw drie, hoe giétet er met?’ - ‘O, bedankt, góed!’ zei Manes, en hi wol eur verduutschen datte dat niet meende; hi wolder nog wel ens van zîn eiges hebben; maor Fenneken dee net of ze 'm niet begrîpen kos.

Hente, die nog wel wat van aliasseri'j⁽³⁾ hiel, zei dan: ‘Och, Manes, ik denke der net zo aover as i, maor de echte vri'jers bunt betuun⁽⁴⁾ in dissen tíd;’ en met zukke präotjes joeg⁽⁵⁾ ze den Manes zo an, datte meende datte zi'j um wel geerne zoog⁽⁶⁾. Van doe af liépe altîd achter eur an, dan ens vertelde eur, datte gin pruever⁽⁷⁾ was en niet spölde, en völle hiel van ha_rd warken, en dan weer kwamme eur met andere malle präotjes an 't lief. Ok wel ens wolle eur kussen, maor zi'j zei: ‘Nee, Manes, aster volk bi'j is dan wi'k dat niet hebben, dan mo'j in de kökken kommen.’ Maor dat do^rst onzen Manus niet, want daor was de koetsier ok, en die hiel um zoo veur den gek, datte daor en hond had zien geiselen.

Endelik begost et de derens te vervelen en Hente zei teugen Harmen den koetsier: ‘Den Maonevelt wo^rdt mi'j te lastig, hi wil mi'j altîd an 't lîf, - in den beginne was 't wel ao^rdig, maor now duurt et te lange en 't is zo'n raoren smakkert; kun i'j ons niet ens helpen?’

Of Harmen der schik in had, dat wi'k ouw bolôven, hi mog Hente dûvelsgoed li'jen. - ‘De kerel jög mi'j ok 't land op, hi löp hier altîd om hoes te strunkebraon⁽⁸⁾ en as de schuikert⁽⁹⁾ mi'j zut, dan kike as of e al vîf dage balgpîne⁽¹⁰⁾ het. Wi zult den präewer⁽¹¹⁾ ens bij 't beentjen kriegen! Geef i'j um now maor toe en hold ouw asof i'j arg willig bunt, asse ouw weer ansni'jt⁽¹²⁾.’

Dat kos Hente uut de kiek, zoo dat Manes dech, dattet now mos of nooit. Eerst hiel Hente zich doe wat onwillig, doe dee ze asof ze beschaamd wazze, en doe Manes zei'j datte eur met wol hebben nao zien hoes, doe lòg ze en zei, dat ze gin uutgaonsdag hadde.

Now, Manes praotte endelik zoo lange dat zi um belòfde, dat ze, as eur kameraod en nacht nao eur olders gink, die onder Reurle wonden, um de deure zol inlaoten, maor dan mosse heilig en vaste belòven eur te zullen trouwen. - Wat meen ie, da'k dat niet dóen zol, hadde Manes ezekt, maor van binnen fluusterde de duuvel um in: Zeg maor jao, later ku'j wel weer nee zeggen, wat kan 't ouw schèlen.

Hente zei 't in de kökkene en daor maakten ze alles wieter met mekare in orde. Doe gink Hente um zeggen, datte Goensdages aovend maor kommen zol, maor hi mos niét veur elf uur kommen en dan konne niét deur de deure binnen gaon - meneer draeide alles al um acht ure op slot - hi mos dan maor in de benne van de turf gaon zitten, dé zol zi neerloaten, dan konne zoo deur 't dakvenster bi eur kommen - zi zol um wel optrekken.

(1) Verkarken spraokt, afgekondigd aan de kerk.

(2) Kinderachtig, gesteld op kleine kinder.

(3) Aliasseri'j, grappen.

(4) Betuun, schaarsch.

(5) Joeg an, zette aan.

(6) Zoog, zag.

(7) Pruever, drinkebroer.

(8) Struukebraon, lanterfanten, koolstronken braden, nutteloos werk doen.

(9) Schuikert, smeerlap.

(10) Balgpiene, buikpijn.

(11) Präewer, onbeschaamde vlegel.

(12) Ansni'jen, een begin van vrijage maken.

[p. 469]

Of Manes bli'j was, dat ku'j begrîpen. Den veurigen nacht kosse der niét van slaopen - den olden smeugel⁽¹⁾. Onder 't schollen⁽²⁾ maeien kekke allebot⁽³⁾ op zien alozie, maor de tîd gink er niks vlugger umme. 's Middages mosse veur Blûmink nog en voer scha^rden⁽⁴⁾ anhalen, maor bi alles raosde um Hente staag deur 't heufd. De boer zei um: ‘'k Hebbe wal in de rekkening dat er schoers⁽⁵⁾ wilt kommen,’ maor Manevelt heurde 't niét en hi gink nao 't bróek⁽⁶⁾ met den wagen en de peerde.

Daor begost 't te donderen en te bliksemen en 't règende, datte der niet blîven kos, maor in de buurte mos anrîjen. 't Weer hield an, hi kon nog maor niét weg en 't wier al zoo late - ie kunt denken hoe e der in zat, datte der niét op tîd zol wèzen. - Doe 't weer wat bedaarde, hi met den wagen nao hoes, doe nao zien eigen huusken, 't kistentuug⁽⁷⁾ anetrokken - dan mos Hente toch zeggen, datte knapper was dan mennig iongkerel - en doe der op lös.

't Was bi'j elven; hi kweem veur den ingang, maor daor was de brugge opehaald; dat was now verdraeid gek, - maor wacht ens, achter aover den gaorn⁽⁸⁾ en dan den gaor⁽⁹⁾ in, daor was de graft wat smaller, daor konne der wel aover hen, - zoo deeje, en klein kawopsken⁽¹⁰⁾ en hi was der aover.

Achter 't huus, zoo waor, daor hink de benne. Of onzen Maonevelt der ok gauw in wazze. ‘Bun i'j 't,’ fluusterde zo'n arg lief mundjen van baoven, en daor gink onzen Manes de heugte in. Op ens, daor ginke niet wîter; hi was al zoo heuge, datte eur in 't licht van de maone zien kos. Now wolle róepen, maor zi'j kek uut 't venster en fluusterde: ‘God! daor kump meneer an, hold ouw stille, Manes, straks haal ik ouw wel in.’

Maor van straks kwiem niks in, en doe 't morgen was hink onzen Manes nog in de benne. Al wasse nog zo'n goeien diaken, now kosse 't vluuken niet laoten; maor 't argste kweem nog.

Doe Hente met Fenneken en Harm um halverwèges hadden opehaald, wazzen zi'j nao bedde egaon; maor 's margens doe zei Harmen teugen meneer, of e ens wol kommen kîken, hi hadde zo'n vremden nachtveugel an 't hoes hangen.

Doe meneer, mevrouw, Fenneken en Harmen beneden wazzen, liet Hente de benne zakken en ie kunt denken, hoe gek meneer kek, doe daor in de benne gin veugel zat, maor onzen Maonevelt er uut stapte.

Manes hadde an raozen en vluuken gin gebrek, maor meneer zei: ‘Jao, jao, Maonevelt,

Zoo geet et ouw, as ouw de bek
Te völle nao de bebben⁽¹¹⁾ stekt.’

Dr. J.H. Gallée.

(1) Smeugel, gemeene kerel, van 't w.w. smiegen, bedriegen.

(2) Schollen, plaggen.

(3) Allebot, telkens.

(4) Scharden, bovenkorst van veenachtige grond, die gebrand wordt aan den open haard bij de boeren.

(5) Schoers, regen- of donderbui.

(6) Bróek, veld, dat van tijd tot tijd onder water staat.

(7) Kistentuug, Zondagspak.

(8) Gaorn, kamp, stuk bouwgrond.

(9) Gaor, gaarde, tuin.

(10) Kawopsken, sprong.

(11) Bebben, vrouwen.