Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Toen of nu.
('N Grootvaar bekuijert⁽⁴⁾ met zien klein-zönne 't ien en 't ander.) (De graafschap: Borkeloo.)

Gajt Jan. Goên dag, Bestevaar! Zit i doar zoo mooderziele alleene, oew in de veurjoars-zunne te bekkeren. 't Is good, da'je de huuslucht er wat loat afwäi'jen. Ho giit 't oew nog? I zeet er, duch mi'j, noa oew doon nog al werg⁽⁵⁾ uut. 'k Had oew wel bot⁽⁶⁾ kunnen stuuren, moar 'k dach, bi grootvaar kom ik nooit te onpasse.

Bestevaar. Doar doe je good an, Gajt Jan, da'je den olden man uut oew zelvers es komt opzöken. Veulle jonge lu hebben niit gärne met olde menzen te doen, veural as ze wat hardheurig bunt. 'k Bun buuten goan zitten, umdat de zunne good duut an miene olde butte⁽⁷⁾. 't Wäer stiit noew zoo wat te loeren⁽⁸⁾. Gistren was 't nog bluisterig en triesterig. 't Zal,

(4) Bekuijert, bekalt, bepraat.

(5) Werg, vlug, krachtig.

(6) Bot stuuren, boodschap zenden, doen weten.

(7) Butte, gebeente.

(8) Stiit te loeren, weet niet wat het wil, neemt als 't ware eene afwachtende houding aan.

[p. 460]

denk ik, wel betteren, de märpoete⁽¹⁾ lag van morgen stille in 't glas en de tuuten⁽²⁾ gingen gistren vrog noar 't rekke. De grond is heel op 'erellikt⁽³⁾, die äergistren nog zoo glibbrig was, da'k hoast 'eplärt⁽⁴⁾ hadde. Kiek es! hoe de pannevögel⁽⁵⁾ 'n schik hebben, 't is of ze zich verbliden in 't mooije wär. 'k Heb de toeffinke⁽⁶⁾ ook al heuren sloan en de giitling hef al lange 'efluit. Moar 't krioelt hier van empten⁽⁷⁾. Pas moar op, da'ze oew niit in de bokse kroepen. Me zol d'er iin slomp⁽⁸⁾ van kunnen opscheppen. Moar 'k zal ze morgen in 't twiidonkren es achter de vodden zitten met 'n kettel kokkend water. 't Koffidik, da'ze mi'j 'eroaden hadden, help niit. Moar 'k begin toch good te marken, da'k van toeversan⁽⁹⁾ manges⁽¹⁰⁾ older worde. Met sunt Jan he'k al 7 kruuskes achter de rugge, en mäer krokkels⁽¹¹⁾ op de hoorns as 'n olde koe. 't Is met mi'j niit as veur 25 joar, toe kon'k nog alles mee doon. Nou vule ik allebot⁽¹²⁾ mi'j wat poeterig⁽¹³⁾ en rosig⁽¹⁴⁾ en tusschenbeiden doanig de jicht in de hoed, veulletiids in den rechterarm, zoo dat soms mooder de vrouwe of de deerne mot kommen, um mi'j 't buis an te trekken. 'k Kan de kelte⁽¹⁵⁾ niit soo good maer verdraegen as smos⁽¹⁶⁾. 'k Worde vröstrig⁽¹⁷⁾, zoo da'k manges in de voest mot bloazen, um de vingers warm te kriegen; moar 't is, zoo as 't sprekwoord zeg: ‘Poes in de voest is 'n korten zommer⁽¹⁸⁾.’ 't Is noar wize lu zeggen: ‘Den olderdom kumt met gebrekken.’ 'k Mot nog lachen, as ik denk an onzen olden köster van 85 joar. Hi zat op 'n winter in 't höeksken van den häerd, en wier annesprokken deur 'n olde boerinne uut de noaberschap. ‘Wel köster, ho giit 't oew nog?’ - ‘Joa, hoe zol 't mi'j goan, buurvrouwe! 't Rechter biin begint mi op te zwellen, zoo da'k möejelik goan kan!’ - ‘O! dat kumt van den olderdom.’ - Moar toe ha'je den köster es motten heuren: ‘Wat, olderdom! De duvel is old! Dat iene biin is net zoo old as 't andre! (terwiil hi er fris op sloog.) En 't iene bien is dikke en 't andre niet!’ Zuuver woar, 'k zol man en päerd kunnen neumen. Dan dacht er mien bestevaar anders over; die wilde wel weten, doe hi 80 joar was, dat den olderdom met gebrekken kumt. Hi proatte dikwils van 'n örgeltjen in de boste, van 'n almenak in de rugge, van 'n paar oogen in den noazak⁽¹⁹⁾ en van 'n biin in de hand⁽²⁰⁾. 't Begint er met mi'j al wat noa te liken. Moar 't kon slimmer. Aevenwel kan 'k allebot zoo strompstrampelen, as of 'k mot⁽²¹⁾ gorg⁽²²⁾ was. Mien nat en dreuge lust ik, God dank! nog best, as 't moar gien vremd kokketsel⁽²³⁾ is. De meullestientjes⁽²⁴⁾ bunt versletten. Hier en doar mag er nog iene zitten, moar zi passen niit good mäer op mekander, en zoo is 't gemaal minder. Met de boare⁽²⁵⁾ aerpels kan 'k nog good te rechte, en 't vleis, as 't niit te toa is, is mi nog

(1) Märpoete, puitaal.

(2) Tuuten, kippen.

(3) 'Erellikt, (schoon) droog geworden.

(4) 'Eplärt, gevallen.

(5) Pannevögel, (dag)vlinders.

(6) Toeffinke, kuifvink.

(7) Empten, mieren.

(8) Slomp, groote hoop.

(9) Toeversan, van lieverlede.

(10) Manges, intusschen.

(11) Krokkels, rimpels.

(12) Allebot, telkens.

(13) Poeterig, een beetje ziek, sukkelend.

(14) Rosig, koortsig.

(15) Kelte, koude.

(16) Smos, oudtijds, weleer.

(17) Vröstrig, kouwelijk.

(18) Poes in de voest enz., blazen in de vuist geeft niet veel warmte.

(19) 'n Poar oogen enz., een bril in den zijzak.

(20) 'n Biin in de hand, een stok in de hand.

(21) Mot, sterk, zeer.

(22) Gorg, gevaarlijk ziek, zwak.

(23) Kokketsel, lett. koketen, (gekoksel) spijze.

(24) Meullestientjes, tanden en kiezen.

(25) Boare, louter, alleen.

[p. 461]

goed bediind. Met de epsenpötjes⁽¹⁾, doar anders zoo veulle kroem⁽²⁾ in zit, wil 't niit best lukken. Jeuzeworst⁽³⁾, doar 'k smos zoo veulle van hiil, kan 'k niit good mäer verdraegen; ze lig mi'j te zwoar in de mage. 'k Kan eigens in den hof 't ien of ander licht wark doen, as 'k in 't veurjoar giene spreuhande⁽⁴⁾ hebbe. Tuumig goan⁽⁵⁾, doe 'k niit gäerne, al za'k mi'j ook gien zwil⁽⁶⁾ in de hande arbeiden. As 't 'n hilden⁽⁷⁾ dag is, holde ik 'n middagsleupken, moar alle dage niet, want dan kan 'k 's nachts niit good sloapen en mo'k nog al dreumen, al he'k ook 's oavens giene witte boonen 'egetten. 't Leup er bi mi'j wel ens wat deur, moar da'k in mienen jongen tiid heb meedoan, dat zit vaste; dat zal kommen, da'k die dinge nog al ens bekuijere met den ien of ander. Op alle vieven en zessen kan 'k nog bescheid doen. 'k Heb nog benul van veulle dinge en loate mi'j niet licht beslenderen⁽⁸⁾, of knollen veur citroenen in de hand stoppen. Doe 'k op mien eigen bienen kon stoan, bun 'k mi'j zelvers tot roadsman 'ewes, en doe 'k ouwe bestemoer vriide, heb ik 't 'eschipperd⁽⁹⁾ zonder koesenslepper⁽¹⁰⁾. Moar 'k wil niit roomen. 't Is van belang, zoo'n bos hoar ik nog achter op 't höefd heb, pepper en zolt, en van veuren 'n moanenschientje. - Zeg mi'j ens, Gajt Jan, hoe 't kumt, dat mi'j noew de naegels starker greuijen, as doe 'k jonger was, en 'k nou giin hinder mäer hebbe van streupnaegels⁽¹¹⁾.

G.J. Dat zui⁽¹²⁾ oew verbeelden, bestevaar. I weet toch wel, dat de verbeelding slimmer is as de dardendaegse kolde⁽¹³⁾? Vrogger placht i ouwe näegels aftebietten. Ote⁽¹⁴⁾ hef mi wel ens 'ezegd, da je 'n näegelbiter waart, en dat ze oew doarumme dikwiils op de vingers had 'eslagen.

Bestev. 't Kan wel wäezen. 'k Weet wel, dat mooder de vrouw 't niit gäerne zag. Moar umme terugge te kommen op onze veurige sproake, mo'k oew nog zeggen, da'k van toeversan tot de olde antekweteiten beginne te beheuren van de veurige eeuwe, doar de meeste van noar de pieltjes⁽¹⁵⁾ sunt. 't Kan ook in 'n ummeziiën met mi 'edoan wäezen.

G.J. Doar in stoan we al te moale geliikke. Moar wi wollen toch onzen bestevaar nog niit gäerne missen. Moar zek mi ens, wat hei je doar hangen op de toenstakens in den hof? 't Is toch niit um de mussen te verjagen? Want karssen of arften bunt er nog niet.

Bestev. Dat bunt lapkes old linnen, di de olde doar hef loaten hangen um te dröegen. Zi plag altiid zäer zunig te wäezen op di töddekes⁽¹⁶⁾, en te zeggen: ‘'n Töddeken old wit, ho good of 't nog zit.’

G.J. Ho stiit 't met bestemoer? Doe 'k deur 't huus 'egoan bun, he'k ze niit 'eziin.

(1) Epsenpötjes, 'tgeen er van een varkenspoot aan den ham is blijven zitten, en voor de liefhebbers 't lekkerste vleesch bevat. (Aant. van den Schrijver).

(2) Kroem, knars- of kraakbeen.

(3) Jeuzeworst, ongebuild roggemeel, ‘zoo as 't van de meulle kumt’, gemengd met 't nat van den worstketel, en stukjes spek als dobbelsteenen gesneden, dan in varkensdarmen gestopt, vervolgens in den rook gehangen en 's winters bij boeren- of zuurkool en andere spijzen gegeten. (Aant. v.d.S.).

(4) Spreuhande, opengebarsten handen.

(5) Tuumig goan, nlets van belang uitvoeren.

(6) Zwil, eelt.

(7) Hild, druk.

(8) Beslenderen, beet nemen.

(9) 'Eschipperd, (lett. 't vaartuig gestuurd), in orde gekregen.

(10) Koesenslepper, iemand die de zaak van het buwelijk in orde brengt en met een koeze (wandelstok) gewapend, de bruid opzoekt.

(11) Streupnaegels, nijdnagels.

(12) Zui, zul je.

(13) Kolde, koorts.

(14) Ote, grootmoeder.

(15) Noar de pieltjes, overleden (pieltjes = grafpaaltjes).

(16) Töddekes, vodjes.

[p. 462]

Bestev. Ze lig misschien nog in de väeren. Ze wörd mot kreukkel. Zi is in lange zoo hissebissig⁽¹⁾ niit mäer as smos, toe z'as 'n kiefte⁽²⁾ deur de keukkene liep; da's te zeggen, as de wizemoor⁽³⁾ niit ôver de vloer was. Ze wörd wat lomp dikke, zoo dat ze gengelt⁽⁴⁾ as 'n pielende⁽⁵⁾. Doar bi hef zi 't doanig op de boste en krig soms wel ens 'n begöavinge⁽⁶⁾, zoo dat ze van toeten noch bloasen weet, doar w' al veulle veur 'epampeld⁽⁷⁾ en 'emeisterd hebben, zonder dat 't 'eholpen hef. 't Is anders 'n bazig wiif. As ze moar 'n väere van de mond kan bloasen, is ze nog zoe näerig⁽⁸⁾ as smos. Ze kan niit tuumig⁽⁹⁾ zitten. Doarbi is ze nooit maltenterig, of 'n kribbekatte, of schabbrig, of onselig⁽¹⁰⁾ op heur lief. - Moar 'k mot mi'j inteumen. As olde lû op eur proatstool zitten, weten ze van gien uutscheiden. 't Giêt van 't höltjen op 't stöksken.

G.J. 't Duut mi'j plesier, da'k marke dat oewe tonge nog good is. I bunt zoo woar gien stoethaspel. Doar 'k nou 'n betjen tiid heb, wi'k mi'j bi oew wat dale smietten⁽¹¹⁾, en 'n störmken met oew kuijeren. Doar hei je miene deuze: stop manges oewe smodse⁽¹²⁾; 'k zal wel vuer ketzen op den tuntelpot, die 'k in den noazak heb.

Bestev. Wacht es effen! 'k zal er de kreuze⁽¹³⁾, die d'er nog in zit, henneweer⁽¹⁴⁾ met den pipenporker⁽¹⁵⁾ uuthaalen. En dan za'k mi'j moar niit Iange loaten neugen⁽¹⁶⁾. - Jongens, Gajt Jan! da's andren tabak as knaster. Z'is hels lekker. 't Schelt wel 'n slok op 'n borrel bi'j den minen. 'k Wil wel met ou toessen⁽¹⁷⁾. Woar hei je die 'ekocht? Ai⁽¹⁸⁾ 't tuugen⁽¹⁹⁾ koent, döot er mi'j wat van oaver.

G.J. 'k Kan 't wel doon. 'k Heb ze uut de stad loaten kommen. Di bi'j ons in 't darp, doar leup te veulle inlanssen knief⁽²⁰⁾ mee onder, di je 'n half uur in de wind kunt roekken.

Bestev. Joa, jonge! ha je den Fransen tiid mee belaefd, dan zol i bli'j toe 'ewes hebben, as i zukken tabak onder de neuze had kunnen kriegen. Doar was toe giin smiten met de mutse noa. Toe hadden de Fransen er resie⁽²¹⁾ van 'emaakt, en koi ze niit anders te koop kriegen as in 'n winkel doar de resie uuthing as 'n stootvogel⁽²²⁾, en dan nog pepperduur. We mosten ons, - as wi de pipe er niit heelemoale an wilden geven, - zoo wat behelpen met boonenblajen, wienstoks- en wortlenloof en ander tuug, doar 'n betjen knaster was deur 'egooid. Met de koffi was 't niit better gesteld; gebrande broodkorsjes, arften, päerdeboonen, en wat niit al, wiird in de smodde⁽²³⁾ 'ezet, en dan gebruukt veur 'n elf uurken. Ha'we er nog 'n kluntjen bi'j 'ehad, dan zol 't bogt nog te slokken hebben 'ewest, moar dat was toe zoo as men 't neumde, - met 'n stadhuuswoord, - contrebande; wi zolden zeggen beiuune⁽²⁴⁾.

(1) Hissebissig, levendig, hij de hand.

(2) Kiefte, kievit.

(3) Wizemoor (wijze moeder), vroedvrouw.

(4) Gengelt, waggelt.

(5) Pielende, eendvogel.

(6) Begöavinge, toeval.

(7) 'Epampeld, gekwakzalverd.

(8) Näerig, bedrijvig, vlijtig.

(9) Tuumig, ledig.

(10) Onselig, onzuiver, onrein.

(11) Wi'k mi'j bi oe enz., wil ik wat gaan zitten.

(12) Smodse, soort van pijp.

(13) Kreuze, korst (tabak).

(14) Henneweer, even.

(15) Pipenporker, pijpenwroeter, pijpuithaler.

(16) Neugen, noodigen.

(17) Toessen, ruilen.

(18) Ai, als je.

(19) (Iets) tuugen, met iets uit kunnen.

(20) Knief, slechte tabak.

(21) Resie, Fr. regie.

(22) Stootvogel, roofvogel (het Fransche wapen, dat bij de douanen uithing).

(23) Smodde, koffiezetter, waarin de koffie gekookt wordt.

(24) Betuune, niet ruim, zuinig, moeilijk te verkrijgen.

[p. 463]

G.J. Kluntjes bi'j de koffi! Die zi je noew hoaste niit mäer. Noew word er met 'n zilvren leppeltjen (die 't hef), wat witten of broenen suker in 't köpken 'edoan. En as men niet mäer lust, dan stölpt men 't köpken niit umme, zoo as i nog altiid doet, moar men zet er 't leppeltje in oaverende.

Bestev. As i doar in wilt kommen, mienen jonge! wat er noew en in mienen jongen tiid bi 't ien en ander in gebruuk was, doar zol 'k oew ien beuksken van kunnen lös doen, en i zol't de hande in mekander sloan, as i heurt, hoe in zoo'n korten tiid alles veranderd is; men zol er menig harksel⁽¹⁾ mee vol kunnen schriven.

G.J. Toe, Bestevaar, as te bliif, vertel er ens wat van, dan kan 'k 't miene twie jonges ook ens zeggen; die heurt zoo gäerne van den olden tiid, en snufflen mi wat te veulle in de beuke.

Bestev. Holt ze doar niit van of, moar ook zoo lange in de schoole as 't kan. 't Geld, dat ze verschoolen⁽²⁾, is niit weggesmetten, en loat ze buten 't läezen, 't schriven en 't rekkenen, ook wat van de vaderlanse histori läeren, um, as ze wat grooter bunt, iene vergliekking te kunnen maken tussen oldtiids en nou, en te ziin wat 't beste is. Want i weet wel wat Paulus zäe: ‘onderzeukt alle dinge, moar behold 't goode.’ Stuurt ze allebot es henneweer bi mi'j. Ze stoan bi mi'j in de kaste⁽³⁾. Ze hören gaerne wat vertellen uut de olde deuze. Jongs! ze hebben er zoo'n schik in, da'ze zig van plezier in de mouwe knieppen. Moar nog mäer, as 'k eur 'n geupse vol lammersnötten⁽⁴⁾ in de noazak loat glien of 'n appel of 'n päere veur de moetholle⁽⁵⁾. Moar toekewekke⁽⁶⁾ niit, dan bun'k niit te huus. 't Zunt aardige jungeskes, en voel⁽⁷⁾ ook. Ze willen liever al foetekoelen⁽⁸⁾ as met fribbeljentjes speullen⁽⁹⁾. Dan ploagen ze mi'j ook wel ens, om eur wat veur te zingen van: ‘Ien, twi, dri, viire, vif, zes, zeuven, Jan in de bokse wolt niet leuven’, enz.; of van: ‘Meister boom, deur en toom, toom en deur, moes en geur’, enz.; of van: ‘Jan! span an, dri rotten veur den wagen’, enz. En i weet, Gajt Jan, da'k 'n stemme hebbe um te ziugen, doar de nachtegaal moar 'n biisjen⁽¹⁰⁾ bi'j is.

G.J. Nou, dat zal water wäezen op eure meulle, as ze heuren wat Grootvaar doar 'ezeg hef. Met 't schoelonderwiis is 't rechtevoort better 'esteld as in oewen tiid, zoo a'k wel ens 'eheurd hebbe.

Bestev. Boe wisse⁽¹¹⁾! Dat zol'n porsie schellen. 'k Weet nog zoo good as den dag van gistren, toe 'k zoo'n opscheutteling van 'n jonge was, da'k bi'j onzen meister dri of viir joar op de A.B. banke 'ezetten hebbe, en gien ander book in de vuuste kreeg as 't A.B.C. book met 'n roon hane en doarumme ook wel 't hanenbook 'eneumd; doar eers letters in stonden van allerlei fatsoen, dan de 12 artikels van 't geleuve, de 10 geboden en

(1) Harksel, vel papier.

(2) Verschoolen, aan de school verleeren.

(3) Ze stoan bi mi'j in de kaste, ze staan bij mij in een goed blaadje.

(4) Lammersnötten, eene verkorting van langbaardsnoten, om ze te onderscheiden van hazelnoten, die korte baarden hebben. (Aant. v.d.S.).

(5) Moetholle, eene bewaarplaats voor fruit en andere snocperijen, in de Over-Betuwe môaijik genoemd, wel te onderscheiden van spaarpot, waarin men alleen geld in bewaring legt. (Aant. v.d.S.).

(6) Toekewekke, (toekomende) a.s. week.

(7) Voel, slim.

(8) Foetekoelen, vroeger een zeer geliefkoosd jongensspel.

(9) Met fribbeljentjes speullen, met drillertjes spelen.

(10) 'n Biisjen, een beestje, hier: gering.

(11) Boe wisse, wel wis, wel zeker.

[p. 464]

allerlei gebäeden, doar 'k net zoo veulle van begreep, as de katte van de zeuvenstäern. De meister, die ze ons van buuten liet läeren, hef ze ons nooit uut 'elegd. 't Kan wel wäezen, dat hi ze zelvers niit begreep.

G.J. Men vertelt ook, Grootvaar, van Janrasmes⁽¹⁾, dii te Rotterdam in stien stiit, - doar 'k um 'eziin hebbe, toe 'k onder de schutteri'je was, - met 'n groot book in de hande, woarvan hi iiederbot 'n blad umme sliit, as hi de klokke heurt sloan, dat hi zeuven joar in 't A.B. book 'estudeerd hef, en toch naoderhand zoo biester geläerd werd en vernemstig⁽²⁾, dat hi zeuven tale kon sprekken, en al di wat weten wol, bi um te schoole mos goan.

Bestev. Van die klokke, Gajt Jan, dat zal wel woar wäezen, as hi 't heurt. Moar zoo'n Jerasmes bun'k nooit 'eworden. En hi zol ook nooit tot zoo'n vernemstigheid en geläerdheid 'ekommen wäezen, as hi mienen en giin anderen meister 'ehad hadde. Den onzen doar was giine vrindelikheid bi'j. Hi keek altiid zoo zoer as äek⁽³⁾. 'k Heb um nooit ziin lachen. 't Was veulle al 'n dissel⁽⁴⁾ deur en deur. Hi mog niit zoo veulle roet um de vöte⁽⁵⁾ hebben as veulle van ziine confroaters, hi hield zich toch veur 'n schoolkeunik, woarveur wi alle mosten kroeppen. Men kon 't um altiid anziin, offe ook met 't verkeerde biien uut 't bedde was 'estapt, of de kousen krange⁽⁶⁾ an 'etrokken. 't Is zunde da'k 't zeg, moar wi wensten um dikwiils noar 't kivieter veld⁽⁷⁾, of zoo wiid 'eweg as 'n wäek in zeuven dage vliige kan. As wi de lesse niit konden - dat nog al ens gebeurde - dan kon hi ons uutvenstren, dat de doeven van de karke vlöogen; of wi kregen veleinig⁽⁸⁾ met 't hazenneuten-stöksken, - dat niit 'ebaeid⁽⁹⁾ was, - as of hi de lesse er in wilde sloan. Moar met elken slag slooeg hi de lust um wat te läeren d'er uut. Mooder zäe veultiids: ‘'t Läeren wil niit zien 'edwongen; de lust mot wäezen in den jongen.’ As er manges twie jonges zatten te proaten, te goegelen, of rusie hadden en froesselden⁽¹⁰⁾ - i weet de jonges bient veulleal wat alibenderig⁽¹¹⁾, - dan was de meister te lui um op te stoan en de jonges te rechtte te zetten; moar dan smeet hi met 'n bueksken, - wi neumden 't ook wel 'n wuule⁽¹²⁾, - 't was van 'n paar harksels papier, dwars op'erold, met 'n touw ummewonden - noar heur toe en dan most iin van beide dat weerumme brengen. Nou kui je begrieppen, dat den iin veur den andren dat niit doen wol, doar we allemoale wisten dat, die 't bueksken brag, onbesoesd op den pokkel kreeg, zonder te onderzeuken wi reg of, onreg hadde. Duurde 't noew wat te lange noar 's meisters zin, dat 't bueksken terugkwam, dan stond hi endlik op, en dan kregen ze beide troef, of ook wel de heele banke, doar 't lawaai 'ewes was. Iine veur iine most er dan uut en veur um hen goan. En of ze al riipen: ‘Meister, 'k heb 't niit 'edoan!’ dat hiilp niks, 't was moar: ‘Passeer! hebbe i 't noew niet 'edoan, dan hei 't vrogger wel es 'edoan!’, en elk die passeerde, die kreeg...van dik holt zaagt men planken! -

(1) Janrasmes, Erasmus.

(2) Vernemstig (lett. verneemziek), leerzaam, kundig.

(3) Aek, (edik), azijn.

(4) Dissel, netelig heer.

(5) Veulle roet um de vöte hebben, veel land hebben.

(6) Krange, omgekeerd.

(7) 't Kivieter veld, eig. kievitsveld, een stuk heidegrond 20 minuten van Borkeloo, waar in de dagen, toen in B. nog recht werd gesproken, een geeselpaal en eene galg stond.

(8) Veleinig, (Fr. vilain), erg.

(9) 'Ebaeid, geweekt.

(10) Froesselden, worstelden.

(11) Alibenderig, snaaks moedwillig.

(12) Wuule, mol.

[p. 465]

'k Heb mennigkeer onder mien buis spietkötte⁽¹⁾, of A.B. beuke met dikke parkementen 'estopt, a'k wis da'k er wat op zol kriegen. Ik hoeve 't onder giin steule of banken te mofflen⁽²⁾, doar bunt er nog wel wat, di d'er van meê kunt proaten.

G.J. Dat was voel⁽³⁾ ôverlegd, Bestevaar! moar zunde en schande, dat de jonges zukke dinge mosten prakkeseeren. Onverdiende släge te krigen, dat duut elk kind zäer, al hef 't ook van veulle dingen nog giin benul. Met al ziin sloan, sloog hi der niit alleene de lust tot läeren, moar ook de liifde er uut, en wat läert 'n kind, as 't ziin meister niit liif hef!

Bestev. Good 'esprokken! Moar 't was niit anders. En doaruut kun je ook wel begriepen, wat 'n hekel wi'j hadden um noar schöele te goan en da'we wel ens 'n sluperken maakten⁽⁴⁾, um den halster of te striiken⁽⁵⁾. Bi de deerns zagge nog wel ens wat deur de vingers. Di bunt ook wat zuuter as de jonges. Deur ziin sloan, maakte hi ons stiifköppig. 'k Weet nog, da mäer as ens, as 'k er wat op zol kriigen, mien buis stiif toeknöepte en um, half 'ebukt, de rugge toehiil en zäe: ‘Sloa moar too, meister! beul!’ - Di stiifköppigheid hef ter nog lange bi mi'j in'ezetten en mi'j deur mennigen zoeren appel loaten biten. - Doar kan men an ziin, hôe veulle d' eerste dutten⁽⁶⁾ afdoon, di wi'j in onse kinse joaren kriigen. Ze zitten zoo vaste as in 'n 28⁽⁷⁾, veur dat 'e versmolten is.

G.J. Moar hei je nooit an vader of mooder 'eklaagd, dat de meister ou zoo ongenoadig mishandelde?

Bestev. Boe wisse! mäer as ens. Moar dat hiilp niks. Want altiid kreeg ik op miin brood: ‘As de meister oew sliit, dan zui je 't ook wel verdiind hebben.’ En doarmeê kon 'k weer noar schoele goan en minen pokkel er an woagen. Wil je wel geleuven, miin jonge! dat mi de rugge nog jûkt, as ik an dat hazenneuten stöksken denke. Mennige hef hi er op an te brokken 'eslagen. - Zoo stiit 'n groten lummel van 'n boeren jonge mi nog veur de oogen. Die brach um ens 'n paar tooijen⁽⁸⁾. En zie! noew dach die lummel, dat hi wel 'n potjen mocht brekken. Moar dat was foute, Jeuker⁽⁹⁾! Dat brak um op⁽¹⁰⁾ as de moes⁽¹¹⁾ 't spek. Ze wierden 't eerst op ziine rugge 'eprobbeerd. - Of ons dat ook goed dee? Hi brach giene stökskes mäer. - Nog mot i weten, dat de meister buten 't stöksken ook de plakke wel ens gebruukte, moar niit, of den ien of ander mos 't arg verbruut hebben. - Doar denke ik an 'n opscheuttling van 'n boeren strank⁽¹²⁾, die zich tegen den meister verzet had, ho die opgeröepen wiird um veur um te verschienen. Grienende kwam hi veur zienen troon; want i mot weten, dat de meister in 'n grooten leunningstool op 'n vootbanke zat, as 'n leeuwrik op 'n kloete. De jonge läe ziine hand, noa veulle stribblen, op de kni van den meister, en doe die wilde tôsloan, trok hi zine

(1) Spietkötte, afval van 't vlas, als 't gehekeld wordt.

(2) Mofflen, verbergen.

(3) Voel, slim.

(4) 'n Sluperken maken, de school verzuimen.

(5) Den halster ofstriiken, zich vrij maken.

(6) Dutten, (deuken), indrukken.

(7) 'n 28, de bekende oude munt.

(8) Tooijen, taaien.

(9) Jeuker, de naam van een boer, die eens te Borkeloo een ander, daar hij twist meê had, dwars over de ijzeren stang van 't kerkhof wierp, zoodat hij een rib in zijn lijf brak en de patient riep: ‘'t Is fout, Jeuker!’ dat nog lang als een spreekwoord gebezigd is, om iets uit te drukken dat mislukt is. (Aant. v.d.S.).

(10) Brak hem op (lett. bezorgde hem graisseringen), kwam hem duur te staan.

(11) Moes, muis.

(12) Strank, onhandelbaar mensch, deugniet.

[p. 466]

hand gezwind terugge, en noew kwam 'n duchtigen slag op de kni van den meister terechte. De jonge op de loop, de deure uut, die hi wied wage lös liit⁽¹⁾. De meister wol um achternoa, moar kon niit, zoo'n pine had hi in de knischieve, woar hi wel 'n paar dage van kröppel gink. - Tot onzen spiit? Noew, dat ku'je begrieppen. - Doe hi den slag kreeg, die de jonge zol 'ehad hebben, was er, leuve ik, giin kind op schoole, dat 't niit uutproestte van lachen, ho de meister ook op ziin poot speulde. - 't Snnt wissewoar giine flausen⁽²⁾, di 'k ou vertelle.

As wi noew van de A.B. banke an de schriiftoafel kwammen, dan kregen wi'j allerhande beuke, zoo as: de Spreuken Salomons, met misselikke kromme letters; de storie Davids; van de vier Heemskinder; van Reintje de Vos; van Ulenspigel; de kranten en ook wel ens olde geschrevene brive. Joa, elk kon allebot 'n book meebrengen, noa ziin eigen dunken; de meister brak er ziin heufd niit mee. Gepaste schoelbuuke waren toe zäer betune, die noew nimand tellen kan. Tussenbeiden mosten de schriifjongens⁽³⁾ in de karke de vroagen uut de Kattegissemisse opzeggen, di de Dommenaer⁽⁴⁾ in 't begin van de wekke an den meister had op'egeven. Di zocht er dan twee of drie jongens uut, zoo as dat in den zeundag te passe kwam. Ook wel ens deerns. Doar ha'k nog al schik in. Wi'j zatten dan op 'n aparte banke in de karke. En as de Dommenaer ons dan opriip, um veur den präekstool te verschiinen, en elk iene ons ankeek, dan wassen wi'j - in onze oogen te minste, - wat mäer as kwoa jonges, en zetten ons beste biintje veuruut, um 't antwoord op de vroage zoo gauw en hard op te zeggen, as 't moar kon. I begrijpt wel, Gajt Jan! dat giene van ons allen verstond, wat hi opzäe. 't Was er net mee as met 'n rave, di 'eleusd⁽⁵⁾ is, en sprekken hef 'eläert. Di zeg ook ziin: ‘Dag, boas!’ zonder dat hi 't verstiit. 't Is moar good, dat 'et af'eschaft is en de memorie der kinders niit word op'epropt met klanken, di ze net zoo min begrieppen as de rave. Miin harte giit er van op, as 'k heure, dat 't met schoelonderwiis noew oaveral in 't land better 'esteld is, zoo dat ook vremden er ien exempel an nemmen.

G.J. 't Döet mi pleisier, Bestevaar! da je der zoo oaver denkt. Want de meeste olde lu die zekt, dat 'et in euren tiid veulle better was.

Bestev. Nee, Gajt Jan, zoo onnösel moe je mi'j niit versliitten. 'k Heb, Goddank! giin vliis veur de oogen. Doar 's veulle veranderd in miinen tiid, en alle verandering möge giine verbettering wäezen, zoo mo'k toch zeggen, dat 't schoelonderwiis allemeugend verbetterd is, en of 't niit nog mäer verbettren mot - da's mi'j te wiis of. Moar alle lofzangen hebben 'n ende. Wi hebben genog woorde den nek 'ebrokken. 'k Heb al te lange 'ezetten. Ik mot mi'j es wat verträen in den hof, anders worde ik te stiif in de bütte.

G.J. 't Is ook miin tiid um op te stappen. Morgen stuur 'k oew de jonges. Groet de beppe⁽⁶⁾ van mi'j. Goen dag, Grootvaar! 't beste.

J.C. Kobus.

(1) Wied wage lös liit, zoo ver mogelijk los (open) liet.

(2) Flausen, grapjes, verdichtsels.

(3) Schriifjongens, de jongens, die reeds schrijven konden.

(4) Di 'eleusd is, wie de tongriem gesneden is.

(5) Dommenaer, dominé.

(6) Beppe, (bestemoeder), grootmoeder.