Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 448]

En vertellingske van meister Maorten Baordman. (De lijmers: Zevenaar en Duiven.)

‘Ilu⁽¹⁾ mot dan weten,’ zei meister Maorten, onderwiil i bezig was kinini-polverkes af te waegen, went de koorst regierde stark in de streek, ‘dat vrede te stichten tusschen kinderen uut een huus, as d'oorlog al lang in lichtelaoie vlam gestaon heit, altied en schoone daod bliift, schoon duk⁽²⁾ an 't onmeugelike grenzende.’

De boeren allen smookten heur piipken: de een was gekommen um wat ruterszalf veur zien vee, de ander um en stuksken spaonsche vlieg, went grootje had zoo'n kiespien; de derde veur liefseer um wat paepermunt; de meisten wel um weer es wat te praoten met onzen scheerezien, went de lange aovenden waren daor, en er brien⁽³⁾ en mooi vuurke in de keuken van meister Maorten, en 's aovends zat hij dan an den disch en maokte alles klaor veur den volgenden dag.

‘Jao, vrinden,’ zoo ging i vurt, ‘ik heb daor en aordig vertellingske geheurd, dat mien den ganschen dag meer goed gedaon het, as viftig droppels Haarlemmer olie aon en boer, die gevallen is.’

‘Nou dan,’ zei Krelis Langetred, ‘wat was et, en kunnen we 't ook vernemen?’

‘Jao, buurman, geern. Stop ou piep maor es, went zie, 't zal wel een piep smokens duren. Ilu weet dan, dat er in 't durp W., twee uur veerder, en eng straotje gevonden wordt. Daor steit een klein huuske, dat meist glasschieven van papier het, en 't dakvengster draiet nog op éénen angel, meer niet. En hof, daor achter, wier verdeeld deur dorre bossen doorn, in twee deelen.

Twee ongetrouwde bruurs woonden in dat huus sedert veertien jaoren in oorlog. Alles was in dat huus ook zoo verdeild, tot de kelder toe, dat men oaveral zien kost, hoe veul ze van mekaar hielden, went oaveral hingen zwaore sloten veur. Geen geluud heurde men in dat huus, as tusschenbeiden en zwaore vluuk.

Jan en Evert, zoo heiten ze, waoren ongetrouwd: Jan was weduwman; Evert laefde as jonggezel vurt.

En blauwe kiest was oorzaak van hun haot. ‘Die kiest,’ zei Jan, ‘had i zelver gekocht, en met veertien gulden betaold.’ Evert zei: ‘Nee, da's niet waor,’ en daor hai de poppen an 't dansen.

Alles most publiek kommen bei den dood van de moeder. De blauwe kiest was er oorzaak van, die wol niemes opgeven. 't Speet Jan geweldig, went die had veul hart veur mennig ding in huus, dat misschien honderd jaor daor gestaon had, en waor allerlei geschiedenissen an verbonden waoren! 't Is onbetaolbaor, al het et ook geen waerde. Evert kost dat niks verschaelen. Ook niet bestemoers gezangboek en bibel met zilveren klam-

(1) Ilu, jelui.

(2) Duk, dikwijls.

(3) Brien, brandde.

[p. 449]

pen. Jan kocht et. Jan kocht heel veul, dat gin waerde had, maor waor veur hij hart had. Liever een akker verkocht, dacht i, dan dat gemist.

Entelik kwiem ook de kiest. Beiden keken makaar an. Daor teiden de bruurs aon 't biejen, dat et schrikkelik waor um an te heuren.

‘Acht en dartig gulden,’ zei de afreuper; ‘niemes meer? een maol, ander maol, darde maol! Jan is kooper.’

‘As gij starft,’ zei Jan tot Evert, ‘dan krieg je de kiest present en kui der in begraven worden.’ Dat was et leste woord, dat i in veertien jaor gesproken had.

't Gansche darp sprak er van; alleman was er vol van. Jan wier 't meeste beklaagd. Hoe meer men met um sprak aover de blauwe kiest, hoe meer zien bloed kookte.

Het huus wol niemes koopen en daorum mosten ze et zamen bewonen. Vrinden, ik zeg, altied baeter in vree gescheiden, as in oorlog te zamen gewoond. Ik zet dat vast, en buten man en vrouw, raoi ik altied en iegelik, die zich niet verdragen kan, stark an, um toch niet onder één dak te blieven.

Jan had de koestal en Evert de paerdestal. Evert was en roskammer⁽¹⁾: hei deed stark in olde aftandsche paerden⁽²⁾. Uren in de rondte kende i alle paerden; overal had i zien helpers; 't was men een zooitje, waor i mee umging! Maor um en paerd wat op te sieren, - geen mensch deei 't knapper dan Evert. Van daor dai 't paerd niet kende, dat hei gisteren gekocht had. Hei verwde de haor en vielde de tanden wat af. Ook kende i allerlei kunsten; streken zonder end. Nou kocht i ens zien eigen paerd van zien handlanger, um 't te laoten opviezelen; dan liet i er twee um handelen, die riepen um in, en en darde wierd er mee gepaaid. Zoo ging dat lustige laeventje vurt. Altied op reis, en altied op en ander paerd; altied in de harberg en altied genog daelders in den zak.

Alleman zag um geern, went hij wist duzenderlei vertellingen, en altied van paerden, en de boeren heuren van paerden nog liever als van minschen praeten, juust umdat ze deurgaons op niks hooveerdig zien kunnen as op en paor paerden, en dat zeit wat.

‘'t Is en steek op ons, meister Maorten,’ zei Jan Lippers, ‘wilu vuulen um wel.’

‘Nou goed, buurman. - Zoo laefden ze vurt. Sprak men Jan an, die derwilen immer vurt tabak bouwde en in den winter an den weg werkte, en vroeg men um: ‘Hoe geet et toch met Evert?’ dan greep Jan met twee handen naar den hals, juustement of i en strop maken wol, en stak de tong uut. Hij wol er mee zeggen: ‘Die ontleupt de galg niet.’

Jan was eigenlik en hals; de boeren wisten et en maakten er en grapjen van, um Jan dat kunstjen ieder keer weer op nei te laten doen. De kinder zelver deejen 't um nao, en 't was hoog geklommen, maar 't stond nog hooger te klimmen, as namelik Evert es kwiem te heuren, hoe Jan oaver um docht, en de kinder zelver 't nao deejen.

't Was es op en Zondag-avond, dat de wieze lu op den blauwen steen

(1) Roskammer, paardekooper.

(2) Aftandsche paerden, paarden, die de melktanden verloren hebben (met een blijvend gebit).

[p. 450]

zaten te praoten, en Evert zat er tusschen in. 't Ging oaver groot en klein, kortsteert en bles, en al wat er zat had schik.

Daor was en jong, die niet en deugde, die zei tot en ander. ‘En neut zui hebben, as je 't waogt te doen, zoo as Jan de Kippige⁽¹⁾ duut (zoo nuumde 't volk onzen Jan, umdat i, as i de piep anstak, de tuntelpot onder de neus hield, um te zien of i wel brien), as men um nao Evert vraagt. De jong deei 't, allen smuusperden of lachten. Evert alleen niet. Hei had et geheurd en 't was um as of men um met en steen naor 't heufd gegooid had; zien oogen rolden as vuurkolen deur 't heufd. De jongens kregen ruzie oaver de neut; de olders meuiden er zich mee. 't Was in en moment of er en valk in en duvenslag was neergekommen.

Evert ging heen. Gelukkig was Jan niet in huus. En man had et stilzwiegend afgezien en 't was um zwaor op 't hart gevallen. “Heur es,” zei i, “ik gao naor den dominé, went 't kost hier een kwaod stuksken worden.” Zoo dacht i en zoo deed i. De dorpspredikant was nog en jong, maor krachtig man. Deze ging, toe 't aovend was, naar Jan en Evert toe. Juustement kwiem Jan in huus. Evert stond daor bleek as een dooie en had de aks in de hand.

“Zoo,” zei de waerdige leeraar, “zoo bin ik daorum hier gekommen, um en broedermoord te verhinderen. Ik dank God er veur.” Doe begosten de bruurs uut te kommen. Schrikkelik ging et er toe. De een deei den ander verwietingen zonder end; 't was as en diik, die deurbrak.

“Da's niks,” dacht de dominé, “dat geeit veurbei. Laot ze dat eerst uutraozen, dan zal ik spraeken.” Evert greep de aks nog ens, doe i zoo veer kwiem, dat i vertelde, wat um dien middag overkommen waor, en hoe de kinder op straot um achter nao deeien, en hoe nou alles verloren was.

Maor entelik zat ze daor, zoo stil as de muus; ze spraken niet meer, 't had uutgestormd. Doe eerst nam de wieze man et woord; doe eerst sprak i; maor ieder woord woog ook wel honderd pond. “Evert!” zei i, “nou reeds zou de aerd 't bloed van Jan gedronken hebben, en wee! wee! wee! zol 't ou naogeroepen hebben, zonder dat et meugelik waore, dat wee! in eeuwigheid te doen verstommen!”

Doe sprak i al zachter; doe kwiem i al naoder en naoder, sprak van moeder en vader, van alle dingen; hoe ze ook es kinder geweest waoren. Doe sprak i van het geld en den mammon; van de hel, hier in het hart en van de hel hier naomaols, en zien woord werd zoo zacht en zoo liefelik, dat entelik Jan et eerste uutbrak en niks zei dan dat ééne woord: “Evert!” Deze heurde et, en 't was um, of et twintig jaor geleden was; 't waor um, of i nog en kind was en met Jan bei vader en moeder speelde. “Evert! vergeef me,” zei Jan en reikte um de hand. Evert nam die hand, en 't was wonderlik um te zien, hoe ze doe makaar anzagen en schreiden.

Daor stond nou de darde man zwiegend bei. Stil ging i weg.

Den volgenden morgen was er gin doornenbosch meer in den hof, geen hangslot meer veur de deuren of vengsters. Ze aten en dronken te zamen en gingen te zamen deur et darp. Zondag daorop zaten ze naast

(1) Kippige, bijziende.

[p. 451]

makaar in de kark; doe hielden ze bestemoers gezangboek ieder met eene hand vast.

Daornao wierd et zoo anders in huus. Evert ronselde⁽¹⁾ niet meer mit paerden; er was en andere zin in um opgekommen.

Vrinden! 't vertellingske is geen verdichting, maor zuvere waorheid!’

Jan Lipers zei: ‘We kennen ze immers alle bei. Ou woord, meister, is goed en wies; we willen 't ook ter harte nemen, went zie, 't spraekwoord zeit: “zoo lang as je nog niet en erfenis gedeild hebt, weet je niet, hoe ie 't met ou naosten zult hebben.”’

‘'t Is recht zoo! geef liever wat toe, as dai twist voert.’

‘Jao, vrinden,’ zei i nog, ‘wat zol 't en naore geschiedenis gewest zien, as ik ou es had motten vertellen, hoe Evert zien bruur Jan met de aks vermoord had. Nou is et vrede. 't Is lang zoo schrikkelik niet um te heuren, als 't verhaol van een moord.’

‘Ik ga er een uur veer um,’ zei Krelis Langetred, ‘um alle dagen zoo'n vertellingsken te heuren.’ ‘Ik ook,’ zeien de anderen. - Ze gingen nao huus en vertelden 't aon vrouw en kinder, en deze al veerder en veerder, en zoo kwiem 't ten lange leste in den almanak.

(1) Ronselde, kwanselde.