Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

De kwakzalverei is nog niet uut de welt.
(Meister Maorten Baordman in en darpsvergaodering.) (De lijmers: Zevenaar en Duiven.)

‘Nee, vrinden! de kwakzalverei is nog niet de welt uut,’ zei meister Maorten, rusperden es, nam en priesken en glimlachte, zoo as i wel es meer doen kan, as i wat snaorigs te berde zal brengen.

‘Jongst ging ik es naor de markt toe, en vond er al wondere dingen, die me wel waerd schenen, um er en woordje van te zeggen; 't waoren niet alle practisierzels, die onder mien duven schoaten, al was het, des niet te min, veul kwakzalverei, doch et scheen me niet kwaod de huuslu⁽²⁾ er et miene es van te zeggen. Went wat mien vak en et brood angaot en de concurrentie, daor denk ik juustement net oaver as de kleine kat in de fabel....’

(Groot geroep.) ‘Wel, wat zeit die fabel?’

Mr. Maorten. En kleine kat ging veur 't eerst uut, in den ulenvlucht, um zich en fiks gebraod of liever en vette muus te zuken, en docht wonder hoog oaver al wat ze doen zol. Roets, daor vliegt en uul hen. - Wat doet gei hier? zeit de kleine kat. Ik vang muus, zeit de uul. Zoo, zoo! denkt de kat, dat is concurrentie. Gin tien schreei veerder, komt er een aordig stekelvarkentje an gekuierd en leit zich op de loer veur en muzengaotje, krek of i er op wachtte. Wat doet gei hier? zeit de kat. St! st! buurman, ik loer hier op en muus, zeit 't stekelvarken. Al weer mis, zeit de kleine poes, en gaot verdrietig hen. Daor striekt en vosjen hen. Wat doet gei hier? zeit de kat. 't Is en slechten tied, kind, zeit de vos, hoenders of haos zien er niet meer, nou gao ik op en dikke vette muus uut. Ook al! sprikt de kat, en geet al bedrukter veerder. Wat vindt ze? beentjes van en afgekloaven muus en en raof er bei. Wat hei daor? Ik vong nog zoo passasjan⁽³⁾ en muuske tusschen licht en duuster en docht: best zoo, ik kan er goed op slaopen, zeit de raof.

(2) Huuslu, boeren.

(3) Passasjan, zoo pasjes, zoo even.

[p. 447]

He, docht doe de kat, nou is 't alles verloaren; erst al mien confraoters en dan nog zooveul inkrupers......

Maor krek doe ze 't docht, loopt eur en muus in den mond, en wat zeit ze: kip, ik höb ou.

Nou denkt ze: 't is wel arg, dat et zoo druk met de concurrentie geet en de inkrupers zoo veul sint, maor 't is toch nog niet alles verloaren - van daag genog; margen nog es weer.

Krek zoo, vrinden! denk ik er ook oaver; maor wat ik zeggen wol: de concurrentie duut et um niet, ook niet de inkrupers, went die doen wat wilu doen, maor wel de kwakzalverei. Daor taegen kan 't niemes utholden.

Went zie! et gaot er wonder mee. En eerlijk dokter, scheerezien en aptheker weet niet meer, hoe i et heit, as i de Opregte Haarlemmer Courant oapenslaet. Iezeren ringen taegen 't ruimatiek, 't vliegt er op nao de maon, smaerzeltjes taegen allerlei kwaolen, urbanuspillen, pleisters, droppels, oalie, water en ten langen leste nog papierkes van albespeijers⁽¹⁾, alles paeperduur betaold, drie dubbeld hoog, maor probaat: de dood vlucht er veur, de krankheid kriegt er hartzeerte van, 't is goed veur tandpien en ekster- en negenoogen, en 't koliek, 't is goed veur 't haor en veur de maog, veur de borst en den buuk, veur alles, krek zoo as 't pampierke zeit bei en eau-de-colognevlesch of en deusken urbanuspillen.

Nou, daor kan 't niemes taegen utholden, vrinden, went veureerst, veur alles in één ding raod te vinden, is meer dan stark, en ten tweeden, de kwakzalverei verkoopt, wat niks waerd is, veur dubbelde en tien dubbelde priezen, en das en gevalletje daor is gin strieën taegen; as de minschen zoo 't geld weg geven willen, is alles verkeken.

Gansch anders is 't met den aptheker; goeie waor, veur half geld, van waegens de concurrentie, das nog te holden, maor taegen niks as puur bedrog te vechten, is te kampen taegen et menneke in de maon. Zoo kwiem ik onderlaest⁽²⁾ es bei en boer, die lag te crepieren van pien en verging van kramp.

Wat had i? Van en old matroos ut 't Veen en vlesch met jalappe, aloë, rooie barber en magnesia, schrikkelik stark op laeven en dood, geen dubbeltje waerd, betaold met en daolder. Ik smeet de vlesch an gruzelementen, en zei: den dood zit er in, daorum een, twee, drie maor weg.

Zoo gaet er dageliks een som gelds weg an allerlei couranten-middeltjes; ze koopen duur goed bei kwakzalvers, en starven weg as de muus, of worden onheilbaor krank deur 't vergif, dat ze binnenslikken. Nee, vrinden! lok⁽³⁾ ou es wat zeggen: as de docterskunst en de apthekerei zoo licht waor, as i 't denkt, dan weet ik niet wat er veur onderscheid is tusschen studieren en niet studieren, tusschen ondervinding en gin ondervinding.

Maor 't is niet alleen in mien vak, dat de kwakzalverei nog niet uut de welt is, o né, 't is naor alle kanten te vinden, waor je maor tast. Ik zal er ou laoter es en buuksken van oapen doen, waorbei ou heuren en zien vergaon zal, went en boerenminsch weet wel veul, maor niet et duzendste part van 't gin er gepractiseerd wordt, um hum bei den neus te hebben.

(1) Papierkes van albespeijers, fontanel-papiertjes.

(2) Onderlaest, niet lang geleden.

(3) Lok, laat ik.