Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 402]

Jeanbatist⁽¹⁾.
(Fragment uit eene onuitgegeven novelle.) (Roermond.)

Ziinen eigenlike naam waas Jeanbatist, alhoewaal men 'em ouch Jean, Jeanbá, en zelfs Tisken hoot⁽²⁾. Diegene, die onger 'em stongen of veulden det ze zich neet te gemeinzaam mit 'em mochten inlaoten, en ouch de jong maedjes⁽³⁾ oet de naoberschap, zoo wie⁽⁴⁾ Rosalieke van de bekker taegeneuver, neumden 'em Jean. Diegene, wo-d-er⁽⁵⁾ 's aovends in de herberg zi glaeske beer mit dronk, en wo-d-er dageliks mit op en aaf ging, neumden 'em Jeanbá; en ziin heel aai⁽⁶⁾ vrunj, die mit 'em van jongs aan waren opgewassen, neumden 'em Tiske. Det waas zoo saort binaam dae hem bigebleven waas oet heuren jongentiid.

Mer ziinen eigenlike naam waas Jeanbatist.

Jeanbatist had veul vrunj. Hae waas, jong zeende, eine löstige gast gewaest, totdet er verleefd waerde op de dochter van den ontfenger-zaliger, die mit heur mama allein woonde en die-d-er neet had konnen kriigen, omdet de mama altiid zag⁽⁷⁾, det-er nog gei bestoan had, en heur maedje de kop vol hong van schoon partiën die ze doon kos, tot ze, 't jaor d'rop, trouwde mit 'ne lutenant.

Dao had Jeanbatist veul verdreet van gehad; hae had ganse daag-lank gemiimerd en neet konnen aeten; zelfs 's aovends in zi bed had-er mennigen traon gelaoten. Ei paar maonjd later had-er weer ziin aai vrunj opgezocht, womit-er zoo mennige löstigen toer had oetgeveurd, mer de gekke-streek gingen 'em neet meer. Hae merkde-n 'et en dronk ennige glaeskes beer om plezeerig te waeren; mer, toen-d-er begreep det-er wie⁽⁸⁾ meer glaeskes beer det-er dronk, wie bedreufder en tristiger waerde, tot jankens⁽⁹⁾ toe, toen dronk-t-er gaar neet meer, en zocht ziin aai vrunj neet meer op, en bleef veul t'hoes. Hae waos op ins, zonger 'et te weten, bedaard gewaorden.

Toen had-er zich vliitig gaon toeliggen op ziin zaakes, en 't ging 'em good. Zien elders⁽¹⁰⁾, die intösse gestorven waren, hadden 'em ei sumke naogelaoten wo-d-er ziine lakewinkel mit veurwaats kos zitten⁽¹¹⁾, en hae won alle jaor waal veur twee man de kost en ouch nog get euver. Hae had nooit mit eemes get gehad, waas eederein belaefd, deei ziin plichten die-d-er doon mos, waas geine kribbebiiter of valserik, en zoo waas-t-er good gezeen en had veul vrunj.

't Waas ouch eine gooie jong.

Jeanbatist waas twee en dertig jaor alt. Hae waas neet al te groot, mer

(1) De n aan het einde der woorden wordt alleen uitgesproken als het volgend woord met een klinker begint. De s vóór een medeklinker in 't begin van een woord als sch.

(2) Hoot, heette.

(3) Maedjes, meisjes.

(4) Zoo wie, zooals.

(5) Er, hij.

(6) Aai, oude.

(7) Zag, zeide.

(8) Wie, hoe.

(9) Jankens, schreiens.

(10) Elders, onders.

(11) Zitten, zetten, brengen.

[p. 403]

flink gebouwd, breid in de schouwers en stevig op ziin bein. Hae waas licht-broen af donkel-blonjd, wie-d-er 'et nummen wilt. Hae zaag-t-er altied fris en praoper oet, en ziin griis-blauw ougen stongen 'em good op zien rooi wangen. Zonger hoovaerdig te zeen, waas 'et 'em waal ins euverkommen, 's morgens es-t-er veur de speegel stong en zich de bakkebaerd gliik streek, in ziin eigen te dinken: ‘Du zos toch nog in jonk maedje konnen gelökkig maken!’ Mer dan schoot-er in eine lach en zag: ‘Tratarare!’ - det waas zi woord - ‘de maedjes? - allemaol laege⁽¹⁾! Veer⁽²⁾ zollen mer aan 't werk gaon!’ En dan staokde-n-hae ziin lang piip aan - want, det höb ich uch vergaeten te zegken, hae waas eine leefhöbber van rouken, veural van schoon köp door te rouken. - En ougertössen⁽³⁾ det-er ziin piip aanstook, dacht-er aan Louiske van den ontfenger, wo-d-er ins in⁽⁴⁾ verleefd gewaest waas, en die hem ouch waal leef gehad had, mer die mit de lutenant getrouwd waas, omdet - dae heur gouwer kos trouwen!....

Mer det Louiske van den ontfenger waas-t-er nog lang neet vergaeten; neet veur⁽⁵⁾ heur zelf, mer veur de schoonen tiid doe-d-er mit heur belaefd had. Hae zol ze van daag neet meer gewild höbben, mer hae had daag en maonjen en jaoren lank mit heur willen spraeken en vertellen van daen tiid van heur eerste leefde, wie⁽⁶⁾ ze zich gevonjen hadden, wie ze zich veur 't eerst gezeen hadden, wie ze Zaoterdaags ging de mert doon, en hae kwansiis ein koppel doeven ging zeuken, mer nao heur allein keek, en wie-d-er heur veur 't eerst gezagd had det-er heur leef had - en hongerd oet. Ouch gunde-n hae heur alle gelök en zaegen, mer hae kos-'et heur nooit vergaeven det zi ziin eerste leefde zoo slecht beloond had, want hae had de euvertuging, dat daomit de leefde in zi laeven heur rol had oetgespeeld en det-er nooit meer ei maedje zol konnen leefhöbben, ten minste neet meer zoo leef es Louiske. En es 'et einen inkele keer gebeurde, det ze 's aovends in de herberg van vreugeren tiid kwamen te spraeken, en det den dikken horlogiemaeker, dae zoo dik waerde van al 'et zitten, nog waal ins zag: ‘Wa, Jeanbá, det waas einen angeren tiid, toen-s-te nog vriedest mit Louiske van den ontfenger?’ dan schoot er weer in eine lach en anjtwaordde: ‘Tratarare, allemaol laege!’ mer es-t-er dan veulde dat er de jank⁽⁷⁾ in de kael had, dan zag-t-er gouw d'rop: ‘Laot mich ins snoeven,’ en den horlogiemaeker had ziin zilvere doos nog neet toe, of hae reep: ‘Sapperloot, det is sterke, dao zollen eemes de traonen van in de ouge kommen!’ en hae vreef zich gouw twee dikke traonen oet de ougen, ongerwiil det-er nog ins repeteerde: ‘Tratarare, allemaol laege!’

Mer es me twee en dertig jaor is en veur twee man de kost haet, dan begint men aardige gedachten te kriigen. Es me dan om zich haer kiikt en al ziin vrunj veur en nao zuut trouwen, en geine mins regtoet heurt zegken det 'et niks waerd is van getrouwd te zeen, dan begint me löst te kriigen zich ouch in 't groot brooderschap te laoten inschriiven.

(1) Laege, leugens, gekheid.

(2) Veer, wij.

(3) Ougertössen, ondertusschen.

(4) In, op.

(5) Veur, om.

(6) Wie, hoe.

(7) Jank, een gevoel, dat met schreien, huilen gepaard gaat, smart.

[p. 404]

Zoo kwaam 'et, det Jeanbatist ronjd keek nao ein vrouw. 't Waas bi hem beslaoten, det er binnen kort zol trouwen. Hae wis det-er gei maedje meer zol konnen leefhöbben zoo es Louiske, det wilt zegken mit zi gans hert en zeel, en toch wol-d-er ein vrouw höbben; waas-t-er dan gein leefde, ès⁽¹⁾ ze mer raedelik good euverein⁽²⁾ kwamen. Daobi kwaam, det ennige vrunj hem de kop dol maakden. Jeanbatist had zi plan al ins half en half verraoien, en nu sproken de bekker van taegeneuver en den dikken horlogiemaeker en 't sniiderke van daoneven mit ziin krom bein, hem van niks angers meer es van ein vrouw te nummen. Daoeuver rolde⁽³⁾ dan ouch heuren heelen wawel⁽⁴⁾, es ze 's aovends tössen leecht en donker aan de deur bi-ein stongen.

Dan loog⁽⁵⁾ Jeanbatist mit den rök taegen den einen deurstiil en de bekker mit ziiue witte scholk⁽⁶⁾ taegen den angeren, mit einen wit-bestaoven bonnet-grec⁽⁷⁾ op en de hemdsmoewen opgestruipt. Jeanbatist roukde-n einen doorruiker. Den dikken horlogiemaeker had de linker hanjd in de boksetès⁽⁸⁾, mit de rechter hool-d-er ziin lang piip schuuns veur 't liif, en 't sniiderke, mit ziin mager erm en bein, sloog grappen oet.

‘Waal, Jeanbatist,’ zag den horlogiemaeker, ‘wanneer geis-te noe trouwen?’

‘In 't jaor ein, es den uul praekt⁽⁹⁾!’ anjtwaordde de sniider.

‘Det zegk ich daorom toch nog neet,’ vool Jeanbatist in; ‘mer om te trouwen mot me mit twee zeen!’

‘Dao zeen toch maedjes genog!’ meinde de bekker.

‘Mer gooie?’....zag Jeanbatist.

‘Noe,’ zag de sniider, ‘wie wils-te ze höbben?....Laoten veer ins kiiken. Ten eerste,’ telde hae op ziine vinger, ‘zi mot neet lilk ziin....’

‘Det is te zegken,’ zag Jeanbatist, ‘zi mot neet schrikkelik lilk zeen, mer angers, zol me dao waal zoo veul neet op kiiken....’

‘Ten tweede,’ meinde de sniider, ‘zi mot ein gooi educatie gehad höbben.’

‘Jao!’ anjtwaordde Jeanbatist, ‘ten minste veur heuren en miinen stanjd. De geographie en de botaniek is neet van doon⁽¹⁰⁾!’

‘Ten derde,’ zag de sniider, ‘ze maag neet te alt zeen.’

‘Jonger es ich!’ reep Jeanbatist, ‘of hoogstens aeven zoo alt es ich, of....hoogstens een of twee jaor aaier.’

‘Ten veerde!’ zag de sniider, en hae streek mit den doem euver de wiisvinger, wie eemes dae geljd telt, ‘en ten veerde, zi mot van braaf luu zeen!’

‘Det mot ze!’ reep Jeanbatist, ‘geljd mot ze höbben, selderment!’ en hae lachde, en ziin heel gezicht lachde mit.

‘Du zols toch neet allein op 'et geljd oetgaon!’ vroog de bekker.

‘Tratarare!’ zag Jeanbatist, ‘al 't euverige is mer lak mit ouweltjes!’

‘Neet det 'et geljd eine kwaoien artikel is!’ ging de bekker door, ‘es men 'et höbben kan is 'et altiid gemekkelik!’

(1) Ès, als.

(2) Euverein, overeen.

(3) Rolde, speelde, bewoog zich.

(4) Wawel, gebabbel.

(5) Loog, lag.

(6) Scholk, voorschoot (schort).

(7) Bonnet-grec, Grieksche muts.

(8) Boksetès, broekzak.

(9) Praekt, preekt.

(10) Van doon, noodig.

[p. 405]

‘Jao, jao, Jeanbatist haet geliik,’ zag den horlogiemaeker, dae eine jaobroor waas.

‘Ich zegk uch, det ich-t-er ein mot höbben mit veul geljd!’ reep Jeanbatist, ‘en....binnen kort!’ leet-er mit naodrök d'rop volgen. Ziin ougen fonkelden en hae vergoot⁽¹⁾ aan ziinen doorruikert te trekken.

‘Ein gooi vrouw....ein bráaf vrouw....ein jóng vrouw....ein nètte vrouw....mit ein gooi educatie....ich zegk 'et dich, Jeanbá, die zeen dun gezaeid!’ merkde de bekker aan.

‘Al det anger kumpt-er minder op aan!’ veel Jeanbatist hem in de raeje, ‘mer geljd mot ze höbben en - veul!....En zal ich uch ins get zegken?’ ging-d-er mit half stum⁽²⁾ veurwaats, en hae stook de kop doonder⁽³⁾ bi heur, of-t-er heur ei groot geheim wol toevertrouwen, ‘eer ich dezen aoliekop doorgeroukt höb, höb ich ein vrouw met veul geljd!’

‘Ich halt dich aan di waord!’ reep et sniiderke.

‘Ich belaof 'et uch, geer⁽⁴⁾ zolt 'et zeen,’ zag Jeanbatist.

‘Det is ei waord!’ reepen de drie angeren, ‘aevel⁽⁵⁾ es 't slecht oetkumpt!’....

Op dit ougenblik stook Rosalieke van de bekker 'et köpke boeten de deur. 't Waas ei leef gezichtje mit broen uigskes en donkerzwarte haoren - altiid aeven praoper en aeven netjes en toch mer sumpel gekleid; de heel waek vliitig en oppassend in hoes, en Zondaags mit ei zieje mantilke en ei floeren heudje nao de hoogmes. Dan dreide-n 'et waal get meer es in de waek - mer 't stong hem⁽⁶⁾ good, en neemes noom 't hem kwaolik, pront wie alle jong maedjes.

‘Vader, komt es te bleef aeten!’ reep Rosalieke, en dan knikde-n 'et driemaol mit zi⁽⁷⁾ köpke en bewaegde driemaol de lippen, of et de drie angeren stök veur stök de gooien aovend zag en ze in ziin eigen mit de naam neumde, en dan loop 'et nao binnen.

‘Jae, 't zal tiid waeren!’ zag de bekker, ‘Jeanbá, dink waat des-te gezagd höbs!’

‘Ich gaon ouch ins kiiken!’ zag den horlogiemaeker.

Toen 'et sniiderke einen ougenblik mit Jeanbatist allein waas, keek-d-er hem schuuns aan en zag mit 'ne grimlach: ‘Dè's jaomer, det Rosalieke gei geljd haet!....Nacht, Jeanbatist!’

Jeanbatist waas einen ougenblik in gedachten verzonken gewaest....det waord maakde-n 'em weer wakker; mer eer-d-er anjtwaord kos gaeven, waas 'et sniiderke-n al halfwaeg de straot. Hae keek nog ins om, schaterde van 't lachen en sneei ziin deur in.

‘Duvels kaerelke!’ dacht Jeanbatist, en ging nao binnen.

Emile Seipgens.

(1) Vergoot, vergat.

(2) Stum, stem.

(3) Doonder (deuner) dichter.

(4) Geer, gij.

(5) Aevel, evenwel.

(6) Hem, haar.

(7) Zi, haar.