Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 364]

Een roestpraatie⁽¹⁾.
Economische tweespraak tusschen Petrus van den Kriesbussel en zijne huisvrouw Catharina Knobbelgaren. (Hilvarenbeek en omstreken.)

(Kinderen en dienstboden zijn reeds ter ruste. Vader Kriesbussel zit diep peinzend in zijn voorvaderlijken armstoel bij 't vuur en rookt zijn kooipijpje, terwijl moeder bezig is met het herstellen van eenig kleedingstuk. De boer breekt het stilzwijgen af en begint aldus het gesprek:)

Gij gao lekkes aovend nie bizze vur d'irste baauw⁽²⁾,
Mojer! zo nuver⁽³⁾ legde't aon mé 't gelap aon die mouwe!
Komt hersop in 't huukske, griest⁽⁴⁾ en lutske⁽⁵⁾, 't is dondekaoters kaauw:
't Is ummers zoo haacht⁽⁶⁾ nie: doeget mergen op staoi⁽⁷⁾, zoo tége den grouwe⁽⁸⁾.

de vrouw.

 

Nie haacht, zegde? ons Driesken is er mar daonig mee beneuid⁽⁹⁾,

 

Ge wit wel, detie merge ten herdlaai⁽¹⁰⁾ is geneuid⁽¹¹⁾?

 

En daor en op spinninge⁽¹²⁾ kan ie zen wammes⁽¹³⁾ nie derve,

 

En evèl⁽¹⁴⁾, Peer, ons klaan⁽¹⁵⁾ gaon alling⁽¹⁶⁾ baors⁽¹⁷⁾ in de schoen;

 

Dè's deestij 's jaors⁽¹⁸⁾ toch ginnen stiel⁽¹⁹⁾ van doen;

 

Ze zoon 't van kaauw bestèrve⁽²⁰⁾!

 

(Zij ziet haren man van ter zijde aan.)

 

Mer vajer, ou brudt⁽²¹⁾ iet in 't heut⁽²²⁾; 'k zaag 't te mentij⁽²³⁾ aon oe wéze⁽²⁴⁾;

 

Wet spenter⁽²⁵⁾ dan zoo? wet schildoe, of zedde nie recht krek⁽²⁶⁾?

 

Met 't jonk koelemarsen⁽²⁷⁾ en nao de sop zien didde veur deze;

 

Noauw zit neutlik⁽²⁸⁾ in de krukstoel⁽²⁹⁾ en ge stókt nie n'en stek!

(1) Roestpraatje, ook kooipraatje, praatje voor het te-roest gaan. Verg. Hd. ruhe.

(2) Bizze vur d'irste baauw. Baauwen zijn vliegen, die op 't vee in de wei aanvallen. Bizzen of biezen is blazen, later blazend rondloopen, gelijk 't vee geplaagd door de baauwen doet. Een paralel spreekwoord is: den lesten krèmer de maars opgeve. De beteekenis is: laat blijven zitten.

(3) Nuver, nijver, voor ijverig, waarvoor men ook uverig heeft.

(4) Griezen, vuur op den haard uitspreiden om zich de voeten te warmen.

(5) Een lutske, een oogenblikje.

(6) Haacht, haastig, presseerend.

(7) Op staoi, op nw gemak.

(8) Tége den grouwe, tegen dat het licht wordt.

(9) Daonig mee beneuid, erg mee benoodigd.

(10) Herdlaai, boerenfeest, dat gegeven wordt als er een nieuwe knecht of eene nieuwe meid in dienst komt. 't Jonge volkje uit de buurt komt bijeen en leidt den dienstbode over den haard. Wien de eer te beurt valt, trakteert.

(11) Geneuid, genoodigd.

(12) Spinninge, burenfeest; de meisjes uit de buurt komen samen, ieder met haar spinnewiel. De boerenjongens blijven ook niet thuis, blijkens Driekske, die er ‘geneuid’ was.

(13) Wammes, wambuis.

(14) Evèl, evenwel.

(15) Klaan, kleinen, kleine kinderen.

(16) Alling, geheel.

(17) Baors, bloot; verg. barrevoets, barre rots.

(18) Deestij 'sjaors, op dit getijde van 't jaar.

(19) Stiel, manier.

(20) Ze zoo'n 't van kaauw bestèrve, ze zouden het van koude besterven.

(21) Brudt, speelt, spookt.

(22) Heut, hoofd.

(23) Te meutij, dezen morgen.

(24) Wéze, gelaat.

(25) Wet spenter dan zoo? wat spant er dan zoo, wat is er voor last?

(26) Krek, gezond.

(27) Koelemarsen, met een kind op en neer loopen; het kan eene samenstelling zijn van conrir en marcher; marsen is ook loopen.

(28) Neutlik, pijnlijk, grijnzerig.

(29) Krukstoel, leunstoel.

[p. 365]

de man.

 

Percies neutelik zè'k nie, Trien! mèr 's 't wonder dè 't heut iet zuur stee⁽¹⁾,

 

As vreuke⁽²⁾ nie mir en hulpt en alleskes veul over stuurs gee?

 

Ik rèèr⁽³⁾ as ik denk aon de zwaor cijse, laasten en paachte

 

En prencepaol aon den baomis⁽⁴⁾, die nog dubbeltjes-briefkes doe verwochte.

 

Ik weet er labendig⁽⁵⁾ rèchttoevórt ginnen raod toe,

 

En slaop er smenke tije⁽⁶⁾ te minder um, dè zwèèr ik oe.

 

Ge zè nog al sneu⁽⁷⁾, Trien! help me naauw is raoien en daoie,

 

Dèt zó meer ellen aafdoen, as daor te ligge lappen en naoie.

de vrouw.

 

Ik wil nie segge, Peer, 't grooftem wel daonig⁽⁸⁾, dat dees jaor onze kerfstok zoo groot is,

 

Mer 't komt van den Heer, schik ik⁽⁹⁾, deur 't zwart van de patrasen⁽¹⁰⁾ en 't pluiere⁽¹¹⁾ van 't jonk, dat naauw dood is;

 

Want mistere⁽¹²⁾ kost iet, dè beloof ik; we motte verduldig lije,

 

Bijnen al iet uit⁽¹³⁾, blaoië, waor 't kan, en hopen in Godsnaom op betere tije.

de man.

 

Uitbijne?....hier heur ik oe: daor zitt'et'em krek in.

 

Mee det gedaacht heb ik al enning daog vaore⁽¹⁴⁾ draoge.

 

As 't kós zó't veul baote en 'k zèt ook mar van zin;

 

Het leet er toe, en, 't gee zoo 't gee, iet velt er aaltij te waoge:

 

't Vaol vaerske, om iet te rure⁽¹⁵⁾, witte wel, wil nie behaauwe,

 

En 't is sens den uitkome⁽¹⁶⁾ al èning keere gelaaid;

 

't Doe niks aaf, um 't muntig op de haaì te vaore staauwe,

 

't Kost rouwling en nóg aon⁽¹⁷⁾ en er wordt nie geblaoid.

 

Leeg vee, zulde zegge, schet gin kaaien op stal⁽¹⁸⁾,

 

Mer 't is iet en 't is niet: 't zijn ende⁽¹⁹⁾, zoo steeg 'et geval⁽²⁰⁾.

 

Van 't loike⁽²¹⁾ velt er goeschiks⁽²²⁾ ook al nie veul te beure:

 

As 't vee in de Pril nie en geldt, kander mee waachten in den treure.

 

Op half vervuuj te langen⁽²³⁾ aon een of aandere keuter⁽²⁴⁾

(1) Mer 's 't wonder dè 't heut iet zuur stee? maar is het een wonder, dat het hoofd iets zuur staat?

(2) Vreuke, hard werken.

(3) Rère, sidderen.

(4) Baomis, St. Bavo-mis; op den dag van St. Bavo worden de pachtpenningen betaald.

(5) Labendig, waarlijk, wezenlijk.

(6) Smenke tije, somtijds.

(7) Sneu, (snood) gevat.

(8) 't Grooftem wel daonig, 't is wel erg grof.

(9) Schik ik, oordeel ik.

(10) 't Zwart van de patrasen, de ziekte van de aardappelen.

(11) Pluiere, lang ziekelijk zijn, uitteren.

(12) Mistere, dokteren.

(13) Uitbijne, vee van den stal verkoopen.

(14) Vaore, gaan, loopen; verg. bedevaart.

(15) Um iet te rure, om iets aan te roeren, om iets op te noemen.

(16) Sens den uitkome, sinds de lente.

(17) En nóg aon, en nog meer.

(18) Leeg vee schet gin kaaien op stal, dat wil zeggen: 't geeft toch altijd mest.

(19) Mer 't is iet en 't is niet: 't zijn ende; 't geeft weinig nut, maar ze tellen; een ènd vee is een stuk vee.

(20) Zoo steeg 'et geval, zoo staat het geval.

(21) Loike, looikalf.

(22) Goeschiks, waarschijnlijk.

(23) Op half vervuuj lange, op halve vervoedering geven. Men geeft een stuk vee onder beding, dat de meerdere opbrengst na eenigen tijd half aan den eigenaar en de andere helft aan den kleinen boer komt, die zich met de voedering belast heeft.

(24) Keuter, Hd. Käthner, kleine boer.

[p. 366]

 

Veur 't mis⁽¹⁾, doe niks aaf, 't verèrremoeit en 't is mar geleuter⁽²⁾.

 

Mergen is 't kaauwmert⁽³⁾: ik zalder hene staauwe,

 

Licht gellet goed nog al; 't wordt williger, zin huveners Jan;

 

Ik staauw ze baaigard⁽⁴⁾; laoi in d'anstee⁽⁵⁾ en kwekske⁽⁶⁾ klippels en rabaauwe⁽⁷⁾,

 

Nel slao de boter gaoi en Drieske mot paassen op 't gespan.

de vrouw.

 

Is 't ou awaai⁽⁸⁾ ontgaon, wet den Teut⁽⁹⁾ zide, ton we ons murke⁽¹⁰⁾ op de zègschotel tuilde⁽¹¹⁾?

 

Dè 't leeg vee en 't muntig goed in 't laand⁽¹²⁾ nog al gouw⁽¹³⁾;

 

En det de mert van de patrase, die ge ton kuilde⁽¹⁴⁾,

 

Hier en in de klaai in den uitkóme te veul schouw?

 

En die hemme nóg al enning en goei, veurnaome de patrase,

 

Die in Peerooms bocht⁽¹⁵⁾ aon 't hersend op de groesros zèn gewaasse.

de man.

 

En 't zèugske, dat naauw brùstig is, kunnoe goeschiks nao den beer doen;

 

Wil 't speulen en deuge't, hege't lichtlik streek lichmis⁽¹⁶⁾ al kabbe⁽¹⁷⁾;

 

Nao Palmmert⁽¹⁸⁾ vaore, krek in 't nipperke, kunnoe mee goe fesoen,

 

Want vruug geweeterd zulle ze stug⁽¹⁹⁾ zèn en borstig goed slabbe⁽²⁰⁾.

 

Um kort te gaon, ik weet waor 't schaait; véúr zonne⁽²¹⁾ zuloe vaore⁽²²⁾,

 

Zie bij de sop op en grob of en heffelke nie al te zeer,

 

Want op de mert is 't eun⁽²³⁾ veul werd en duget lichtelik meer,

 

En baaigard zèn ze groot; naauw is 't em nie van spaore;

 

Madorrie, 't is al laot: ons klùkske sleu daor tien:

 

'k Hè groote vaok: kom, nao de roest, sa, gaauwkes, hurre Trien!

 

 

 

H. Broeders.

(1) Mis, mest.

(2) Geleuter, van leuteren, bewegen, onvast staan, onzeker werk.

(3) Kaauwmert, koude markt in Tilburg, 's Maandags na 25 Januari.

(4) Baaigard, beide te gader, allebei.

(5) Anstee, afdak.

(6) Kwekske, van kwak, hier vrachtje.

(7) Rabaauwe, dikke takken.

(8) Awaai, waarlijk, wezenlijk.

(9) Teut, marskramer, rondreizend koopman.

(10) Murke, moortje, waterketel.

(11) Tuilde, ruilden.

(12) Laand, klei.

(13) Gouw, gold.

(14) Die ge ton kuilde, die gij toen in den kuil deed.

(15) Bocht, stuk land dat tusschen heggen ligt.

(16) Streek lichmis, omstreeks lichtmis, 2 Februari.

(17) Kabbe, baggen, biggen.

(18) Palmmert, palmmarkt te Tilburg, omstreeks Palmzondag.

(19) Stug, groot, sterk.

(20) Slabbe, drinken van dieren.

(21) Véúr zonne, vóór de zon opkomt.

(22) Vaore, rijden, ook gaan.

(23) Eun, hun.