Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Van den rooien ridder en den paoter. (Op zun Aauw Endooves.)

I.

Het kun wel zèshonderd jaor geleë zijn, dat er onder Aolst ne joonker woënde, die ze noït nie anders en heitten as den Rooie Ridder, op azaard⁽²¹⁾ umdat ie ne rosàchtige baord hau⁽²²⁾. In zunne jonge tijd mot ie nun

(21) Op azaard, waarschijnlijk (Fr. hasard).

(22) Hau, hà, had.

[p. 355]

eurste flierefloiter⁽¹⁾ geweest zijn; hij hà altij⁽²⁾ ne kaoje naom, en daor wier wel gezeeè⁽³⁾, dat ie mee den duvel omgoonk.

Toen ie zoo um en um⁽⁴⁾ de veeërtig jaor aud waor, kreeëg ie 't in zunne kop um te gaon treûwe. Nou motte wète, dat er op 't Blartumsch kasteeëlleke nen aauwe graof woënde, die zoën schoën dòchter hà, dà ge 't oe nie en kànt verbèlde⁽⁵⁾. Ze heitte Feroon⁽⁶⁾, en as z' op zun zondagsch angedaon⁽⁷⁾ waor, hà ze veul van ons lievraauw in de kèrk. De joonker kreeëg zin in der⁽⁸⁾, mar den aauwe wou van geën vreiën of treûwen heure. Hij hà veul te zeeër het lànd⁽⁹⁾ an den Rooie, en Feroon was wel streuis en groat van stuk⁽¹⁰⁾, mar nog mar te goei⁽¹¹⁾ zèstien jaor. Wà de joonker al speuiserde⁽¹²⁾, het holp allemaol niks; de graof wou hum ten leste nie meeër te wooërd staon en verbooi hum het hous.

Eeëns op ne zummersche dàg, dà juffrauw Feroon mee een kammenierster te pèrd was gaon reië (want dà kos ze zoo goeëd as ne mans-kèrel), en locht⁽¹³⁾ over den dijk draofde, verschooët⁽¹⁴⁾ heur pèrd, sproonk op zij out over den slooët en goonk er van deur⁽¹⁵⁾, da ge 't ze lêve⁽¹⁶⁾ zoo nie gezien en het⁽¹⁷⁾. An ruupen en schreûwe⁽¹⁸⁾ gin gebrek, mar hoe hàrder de kammenierster rieëp, hoe wuster⁽¹⁹⁾ het pèrd vortholde.

Dà sô èrg gedaon hebbe⁽²⁰⁾, as er nie gaauw en end an gekoëmme waor! Mar - krêk⁽²¹⁾ of 't zoo zijn en mos⁽²²⁾ - de Rooie Ridder was in 't Aolster bosch op de jàcht, en toen ie al dá geruup en laweit heurde, goonk ie der⁽²³⁾ op àf en kwàmp nog sjust op tijd, wànt Feroon zò⁽²⁴⁾ 't nie lank meër volgehaauwen hebbe. De joonker viet⁽²⁵⁾ het pèrd mee zunne kop en kreeëg het mee veul moeite toe staon. Toen viet ie de juffrauw zôft⁽²⁶⁾ van 't pèrd en leei der op de groeës⁽²⁷⁾ en gàf ur wà-j'-out zun bobbelke⁽²⁸⁾ te drinke; want ze was meeër doëd as lèvendig.

Toen ze weeër wà toe heur eige gekoëmme⁽²⁹⁾ waor, brôcht ie ze naor 't kasteeël van Blaortum, mar hij mooch nog nie eeëns binne koëmme, wà avèl⁽³⁰⁾ nie schoeën was van den graof.

(1) Eurste flierefloiter, eerste losbol.

(2) Altij (klemtoon op de 2de lettergreep) beteekent althans.

(3) Daor wier wel gezeeè, er werd wel gezegd.

(4) Um en um, omtrent.

(5) Dà ge 't oe nie en kànt verbelde, dat ge 't u niet verbeelden kunt.

(6) Feroon voor Veronica.

(7) Angedaon, (aan)gekleed.

(8) Der, haar.

(9) Hij hà veul te zeër het lànd, hij had al te zeer een' afkeer.

(10) Streuis en groat van stuk, struisch (sterk gespierd) en groot van gestalte.

(11) Te goei, op zijn hoogst.

(12) Speuiserde, van spuiseren, spuitseren(?), knorren, grommen, ontevredenheid toonen.

(13) Locht, luchtig, vlug.

(14) Verschooët, van verschieten, schrikken.

(15) Goonk er van deur, ging er van door, ging op den loop.

(16) Ze lève, nooit.

(17) Het, hebt.

(18) Ruupen en schreûwe, roepen en schreeuwen.

(19) Wuster, woester, wilder.

(20) Dà sô èrg gedaon hebbe, dat zou erg verloopen zijn.

(21) Krêk, juist.

(22) Mos, moest.

(23) Der, er.

(24) Zò, zou.

(25) Viet, van vatten, grijpen.

(26) Zôft, zacht.

(27) Leei der op de groeës, lei haar op het gras.

(28) Gàf ur wà-j'-out zun bobbelke, gaf haar wat uit zijn veldfleschje.

(29) Toe heur eige gekoëmme, tot zich zelve gekomen.

(30) Avèl, echter, evenwel.

II.

Onderwijl de joonker en Froon naor 't kasteeël trokke, hân⁽³¹⁾ ze saome veul gepraot en overleê⁽³²⁾, wà ze doën zôn⁽³³⁾, as den aauwe graof nie

(31) Hân, hadden.

(32) Overleê, overlegd.

(33) Zôn, zouden.

[p. 356]

toe en kwàmp⁽¹⁾. Eeër ze thous waore, gàf Feroon an den Joonker eeën gaauwe riengeske⁽²⁾ en zeê, dà z'um noït nie en zô vergète, ja, dà ze mee hum wel veur goed meetrekke wò⁽³⁾.

Feroon hà àltij⁽⁴⁾ gedàcht, dat het wel bijgeleê zou worre; mar jawel, de graof wier hoe langer hoe kolèriger⁽⁵⁾. Hij zeê, dat ie Feroon liever naor 't kèrkhof zag draoge, as mee den joonker treûwe, en dat ie heur vàst zou laote zette, as ze nie van hem af en bleeëf.

't Ees toch wel iet, as 't zoo geè⁽⁶⁾! Onze lieven Heeër mot er zen eige wel mee moeije, wonnie⁽⁷⁾?

Um kurt te gaon⁽⁸⁾, op ne keeër in den veurtijd⁽⁹⁾ kwàmp er op 't kasteeël van den Rooie Ridder ne paôter, die op termijn waor⁽¹⁰⁾. De joonker hieuw den paôter op den eeët⁽¹¹⁾ en schepte goeëd op, gelèk ge wel dènke kànt.

Ze aoten zen bèst en droonken der glêske⁽¹²⁾ goeëd out, wànt de paôter hà goeien appetijt en de joonker schoonk goeëd in.

Toen de Rooie geheurd hâ, dà de paôter nog naor 't Blartumsch kasteeëleke wou, zee ie tègen hum:

‘Eerweêrde paôter, zôdde⁽¹³⁾ mijn nie un plezier wille doen?’

‘Jaowel, ter liefde Goeds⁽¹⁴⁾,’ zee de paôter.

‘Hier hè 'k ne gaauwe ring, die ge aon juffrauw Feroon most gève, meê een briefke; mar heuren aauwe mâg er niks van mèrke,’ zeej⁽¹⁵⁾.

‘Dà doei⁽¹⁶⁾ ik nie gèr⁽¹⁷⁾,’ zeê de paôter, ‘dà geë nie goê⁽¹⁸⁾ veur ons.’

‘Wà sô 't⁽¹⁹⁾? 't Is nog gunne spreëk wèrd⁽²⁰⁾,’ zeej de joonker. ‘Daor zit toch gen kaod in. Kom, drink mar is out,’ zeej; ‘ik zul⁽²¹⁾ nog is een ànder flèsch haôle,’ zeej.

Hij haolde toen een flesch van zunne bèsten aauwe wijn en schoonk mar in. Ze kreëge stillekes aon de hooëgte⁽²²⁾, wànt de paôter waor oëk geeëne sikkeneur⁽²³⁾ nie, en het waor erge stràffe⁽²⁴⁾ wijn.

Nao veul reeës euver en weeër⁽²⁵⁾ zou de paôter den briëf meenème en de joonker gàf zun bêste pèrd van stàl, dan huufde⁽²⁶⁾ de paôter nie te vutèere⁽²⁷⁾, wànt hij waor nie goeëd te beeën en de weg mar slècht. 's Aovens zô de paôter nog bescheeëd⁽²⁸⁾ koëmme brènge.

Toen de paôter een end op weg waor en stillekes deur de hai⁽²⁹⁾ reê, kreeg ie beraauw van 'tgeën hij gedaon hà.

Hij zàt er geweldig over in⁽³⁰⁾ en hà wel terug gewild, mar dà goonk

(1) Toekomen, toegeven.

(2) Gaauwe riengeske, gouden ringetje.

(3) Wô, wou.

(4) Altij, altijd. (Klemtoon 1ste lettergreep).

(5) Kolèriger, boozer.

(6) 't Ees toch wel iet enz., 't is toch wel iets, als 't zoo gaat; 't is erg als, enz.

(7) Wonnie? niet waar?

(8) Um kurt te gaon, in 't kort.

(9) Veurtijd, voorjaar, lente.

(10) Op termijn zijn (of gaan), op vaste tijden aalmoezen inzamelen.

(11) Op den eeët haauwe, ten eten houden.

(12) Der glêske, hun glaasje.

(13) Zôdde, zoudt gij.

(14) Goeds, Gods.

(15) ‘Heuren aauwe màg er niks van mèrke,’ zeej, ‘haar ouwe (vader) mag er niets van merken,’ zei hij.

(16) Doei, doe.

(17) Gèr, gaarne.

(18) Geeë nie goê, gaat niet goed.

(19) Wà sô 't, wat zou dat.

(20) 't Is nog gunne spreeëk wèrd, 't is geen sprekens waard.

(21) Zul, zal, even als kun voor kan.

(22) De hooëgte krijgen, een roesje krijgen.

(23) Sikkeneur, kwezelaar (chicaneur?).

(24) Straf, sterk, zwaar.

(25) Nao veul reeës euver en weeër, na veel redeneeren over en weer.

(26) Hnufde, behoefde.

(27) Vutèere, (vocteeren), te voet gaan.

(28) Bescheeëd, bescheid.

(29) Hai, heide.

(30) Er over in zitten, beducht over iets zijn.

[p. 357]

ok nie goeëd. Zoo prakkezeeërende, reei ie⁽¹⁾ stillekes vôrt, toe dat ie te leste in slaôp vieël en heeël zôft van 't pèrd op den groond schooëf.

Het pèrd lieëp naor zunnen stàl terug, en toen de joonker het pèrd alleeën zàg, zonder den paôter, wier ie zoo kolèrig, dat ie een beslàg⁽²⁾ kreeëg en der⁽³⁾ in bleeëf.

Toen de paôter wakker wier, keek ie aorig⁽⁴⁾ op; hij vreef over zun ooëgen en wis nie waor ie 't hau⁽⁵⁾. Hij stong⁽⁶⁾ op en goonk den weg op naor Blaortum.

Toen ie aon 't kasteeëlleke gekoëmme waor, vruug ie naor juffrauw Feroon. Mar, wà stong ie te kijke, toen ie in plak⁽⁷⁾ van een joonk mêske⁽⁸⁾ een aauw vrummes⁽⁹⁾ veur hum zàg! Eurst docht ie dà z' um veur 't làpke hieuwen⁽¹⁰⁾, maor te leste menden ie⁽¹¹⁾, dat de duvel mee hum aon den gànk waor, en hij sproonk perdoes⁽¹²⁾ het hous out en - rècht naor zun klooëster.

Mar, daor stong het hum niks bèter aon; hij kende ginnen eeënen paôter meeër; alles waor daor veranderd. Hij lieëp naor de kapel en begos zun best te bidde, toedat er te leste nen aauwe bruûr⁽¹³⁾ kwàmp, die nog iet wis van veur vèftig jaor, toen der is ne paôter weggelooëpe waor.

Mar wà waor der nou gebeurd? Hij hà, toen ie van de joonker zun pêrd gevalle waor, vèftig jaor lànk in de hai geslaope, toe straf van 't geën ie misdaon hà, omdat ie zun eige in dienge ha gestooëke⁽¹⁴⁾, die veur ne paôter nie te pas en koëmme.

J.J. De Vlam.

(1) Prakkezeerende reei ie, peinzende reed hij.

(2) Beslag, beroerte.

(3) Der' er.

(4) Aorig, vreemd.

(5) Waor ie 't hau, waar hij 't had.

(6) Stong' stond.

(7) In plak, in plaats.

(8) Mêske, meisje.

(9) Vrummes, vrouwmensch.

(10) Iemand veur 't làpke haauwen, met iemand den draak steken.

(11) Menden ie, meende hij.

(12) Sproonk perdoes, sprong eensklaps.

(13) Nen aauwe bruûr, een oude broeder.

(14) In dienge hà gestooëke, in dingen had gestoken.