Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

De heks in den braauwketel. (Uit de acht zaligheden⁽⁴⁾.)

Daor zen⁽⁵⁾ tereworig⁽⁶⁾ veul mense, die zegge dèt er geën hekse zen; ik weet wel bèter; want, ziede, me moeder zolliger⁽⁷⁾ wis daorvan te vertelle, dè 't haor staal⁽⁸⁾ op de kop gonk stăon⁽⁹⁾. Ze⁽¹⁰⁾ zulle gaauw găon zegge, dèt er geëne lieven Heer meër is, zo slêcht is de werreld. Esser⁽¹¹⁾ geën hekse wăorre, dan zoô⁽¹²⁾ 't nie in de catechissemus stăon. Ze moete nie mane⁽¹³⁾, dè⁽¹⁴⁾ de duvel zo veul nie over de mense te zeggen hé⁽¹⁵⁾, dèt ie ze nie zo wêd⁽¹⁶⁾ brenge kan, dèsse⁽¹⁷⁾ ander mense allerhande kaod doen. Een heks, moete wete, sté mé⁽¹⁸⁾ de duvel in vrindschap; ze hé 't er aaigen⁽¹⁹⁾ um zo te zegge verkocht.

Eën dink heb ik altè⁽²⁰⁾ nog goed onthaauwe, wa moeder zolliger vertelde. Dè wăos van een heks, die er aaigen in een kat kos verandere. Die heks wăor in dere⁽²¹⁾ jongen fêd⁽²²⁾ een greutsch⁽²³⁾ dink; ze kos niet bèter es er aaigen opschikke. Knap wăos ze avel⁽²⁴⁾ nie, mer ze wăos ijselek gek op eenen braauwer, die neffen der woönde. Dieën braauwer wăos ne ferme jonge mens, die ze gek bürmèske⁽²⁵⁾ niks dee ès ùitlaage⁽²⁶⁾. Dăor worde me dè gèkske⁽²⁷⁾ zo kaod um, dè ze de duvel um hulp vroeg. En Hentje liet nie lank op zen aaige wochte⁽²⁸⁾. Hij gaf heur veul maacht en ze verkocht er ziel daorveur. Nou zoô ze dieë greutschen braauwer is leëre en wel zeurge⁽²⁹⁾, dèt ie zo veùl nie meër te doen hăoi⁽³⁰⁾.

Op 'ne naacht desse braauwe zôn⁽³¹⁾, gonk ze năor de braauwerei. Ze loerde deur een achterrăomke en in eëns waos z' een kat en sprong op 't dak, en zo kwăomp ze in de braauwerei. Toen ze dăorin wăos, gonk madam op den rand van den braauwketel zitte en deè niks es in 't biër kêke⁽³²⁾.

(4) De volgende acht dorpen in de Meierij: Bladel, Reusel, Hulsel, Netersel, Eersel, Knegsel, Duizel en Steensel. Wat het dialect van dit stukje betreft, moet men het meest aan de hoofdplaats Bladel denken.

(5) Zen, zijn.

(6) Tereworig, tegenwoordig, thans.

(7) Zolliger, zaliger.

(8) Staal, steil, overeind.

(9) Waar de klank tusschen a en o zeer kort klinkt, is hij voorgesteld door ăo.

(10) Ze voor men.

(11) Esser, als er.

(12) Zoô, zou.

(13) Mane, meenen.

(14) Dè, dat.

(15) Hé, heeft.

(16) Wêd, wijd, ver.

(17) Dèsse, dat zij.

(18) Sté mé, staat met.

(19) Er aaige, zich.

(20) Altè, altijd.

(21) Dere, haar.

(22) Têd, tijd.

(23) Greutsch, trotsch.

(24) Avel, evenwel.

(25) Bürmèske, buurmeisje.

(26) Uitlaage, uitlachen.

(27) Gèkske, zottin, ijdeltuit.

(28) Wochte, wachten.

(29) Zeurge, zorgen, bewerken, maken.

(30) Hăoi, had.

(31) Desse braauwe zôn, dat zij (men) brouwen zouden (zou).

(32) Kêke, kijken.

[p. 352]

Toen ze dăor zoo'n menuut of vêf gezeten hăoi, lieëp ze weër eweg en gonk năo bed. 's Anderendăogs zaggen ze, dè 't biër gelèk bedeurve wăos en den braauwer moes op enoe⁽¹⁾ aan 't werk. Mer de kat kwăomp weër en 't braauwsel mislukte nog eëns. Den èreme braauwer kos zen klante nou nie bediene en ze gongen năo nen andere. Hij perbeerde⁽²⁾ van alles, joeg zen knêchs eweg, liet vréëmde knêchs komme, gaf ze hoôg loôn, mer 't holp um ammol niks: hij zoô dóod èrem geworre zen. Te leste kréëg ie ne knêcht, die veul van hekse hăoi heurre vertelle en er nie bang at wăos. Hij hăoi nog nie lank bij den braauwer gewoënd, of hij begréëp 't speulleke; want hij hăoi al tweemol de kat op de ketel gezien. Hij docht zo in zen aaige: ‘Menne⁽³⁾ baos hé zo geweldig tege me opgespeuld, dè⁽⁴⁾ éërgiestere 't biër mislukt wăor, mer dè zal nou nie meër gebeure. Dè zoô de duvel doen, dè 'k nou nie meër zoò kunne braauwe: vruger kos ik 't toch. Die leeleke kat duget um⁽⁵⁾ en anders niks. Mer ik zal ze hekse leëren, es ze mèrege naacht weër kumt.’

Nou, dè wăos goed en wel; 't worde braauwenstêd en de ketel wăos goed heët en - dăor kumt me padorrie⁽⁶⁾ de kat weer ăon.

Mee dè de knècht ze zie komme, vat ie 'nen bessem en docht in zen aaige: ‘Wocht mer, deze keër zal 't nie năo we⁽⁷⁾ zin găon.’ Tjoep⁽⁸⁾ zat de heks op de kant, en pats! dăor kreëg ze me nen oorpeuter, dè s' in de kokende ketel vieël. Wà ze toen jankte en maauwde en spoúwde! Te leste kroôp ze der öt⁽⁹⁾ en măokte dè ze vort kwam. Mee feul moeite kwăomp ze boven op er slăopkăomer.

Wà dieë knêcht blei wăos. Hij lieëp năo binnen en rieëp zennen băos op en zee: ‘Băos, dè 's de leste keër, dè 't bier bedeurve zal zèn; mèrege zè 'k goei biër braauwe, want nou weet ik, waor um de kneuëp zat. Nou zal ze deren beuik wel vol hebbe!’ En nou mos ie den băos vertelle wat er gebeurd wăos. Die verschoot in 't eurst zen best, want ăon hekserei hăoi nie chedocht. Den andere mèrege braauwde de knecht weër en 't bier wăos goed, net ès van te vurre⁽¹⁰⁾.

Toen nou de meid van den braauwer in de mèrege buite kwăomp, zag ze de meid van deren buurman hard de deur uitloòpe. ‘Heui, Zjoo⁽¹¹⁾, wăor loôpte zo hard nao toe?’ vroeg ze. - Zjoo kwăomp efkes terug en zee mee ter haost: ‘'k Moet gaauw năo den dokter; want ons juuffrouw hè heël der lijf haost verbrand.’ En vort wăos ze.

Nou vertelde de braauwersmeid dè in heuis en den băos zee et tege de knêcht. Die tweë wisse wel, wăor de juuffrouw der aaige gebrand hăoi.

Van dieën têd aaf is er noït nie meër gehekst in de braauwerei. Den braauwer kreëg zen aauw klante weër terug en worde rêk. Zen bürmèske worde hard ziek en toen ze gedăon wăos, wăos ze hillendal veranderd en dee niks liever ès nao de kerk găon en ăon den êreme gêve.

Meegedeeld door J.J. De Vlam.

(1) Op enoe, (op een nieuw), opnieuw.

(2) Perbeerde, probeerde.

(3) Menne, mijn.

(4) Dè, omdat.

(5) Duget um, doet het (hem).

(6) Padorrie, basterdvloek.

(7) We, (u)we.

(8) Tjoep (van tjoepen, huppelen), in één sprong.

(9) Ot, uit.

(10) Van te vurre, te voren.

(11) Heui, Zjoo!, hei, Zjoo! elders: Sjo, verkorting voor Johanna.