Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 348]

Geldrup.

Geldrup is 'n durp in de Maaieroi vaan den Bosch, in die contraai - dè witte wel - dor de mense nog zo stom zoin en altoid 'n voiftig joar aachter aander contraai vaan ons laand. Toch zoddew⁽¹⁾ vergisse, as ge op de proot vaan aander mense gingt geleuve, dè 't er hè-jer⁽²⁾ zo miseroabel oitzie. Neê, as ge dè mènt, kom daan mer is in Aindouven en Helmut⁽³⁾ en vuiël aander platse van de Maaieroi, kom mer is in Geldrup kèke en ge zelt hjel⁽⁴⁾ aanders praote. Ik zeg mer, al zittew⁽⁵⁾ he-jer in de haai⁽⁶⁾, 't is ter nog zo kŏ⁽⁷⁾ nie, en is de grond al wè schroal, we prakkezeire mer wa-j-aanders⁽⁸⁾ um oän de kôst te komme. Wŏr zie de zo vuiël⁽⁹⁾ en zo'n schoän fabrieke as in Tilburg, in Aindouven en in Helmut? En - Geldrup spult oäk op gjinne⁽¹⁰⁾ klomp⁽¹¹⁾!

Geldrup he vruger Gelderdurp gehèite. Wor dè vaan daen kumt? Dè za'k oe zegge.

Vruger - vur 'n honderd joar of veef, zes, misschien zuiven - hurdent⁽¹²⁾ oän de groave of hertouge van Gelder. Die baauwden d'r 'n kerteel me-j-ennen hjellen dikken torre⁽¹³⁾, wor de mure vur jenige joare nog aaf stonne, mer new vur 'n aander naai kasteël plats gemakt hebbe. Loater hebbe de groave van Hŏrne 't in leën gekrigge en durrum ha Geldrup vruger, krek as new nog verschaaie umliggende gemaint, drie hŏrres in z'n woapie⁽¹⁴⁾. Die hŏrres zoin in drie hartjes veraanderd, wurrum, de zŏ'k nie kunne zegge, en dè's jŏmmer genog, waant op ezaard⁽¹⁵⁾ zel 't z'n beteikenis toch wel hebbe.

Geldrup moet al vruug 'n knap durp geweist zoin. In 'n aauw boek hè'k is gelèze, dèt 'r in 't joar dartien honderd en zovul - waanneer percies dŏr wi'k af zoin⁽¹⁶⁾ - d' êgeste mergte⁽¹⁷⁾, die new nog bestaon, al druk bezôcht wierre, en det er toen Vraidegs zo'n drukke weikmergt woar, dèt die van Helmut en Aindouven d'r niks baai woare. Die weikmergte zoin evvèl in loateren toid verslabbakt⁽¹⁸⁾ en op de lange weg hjel aachterbaks geblivve.

In den toid van de republiek mot 't er he-jer nie krek gegow zoin. New, onder ons geze⁽¹⁹⁾, diën toid hoeve waai, Nŏrd-Braobaanders, gjen van alle terug te wense. Vur 'n voiftig joar zaag 't Geldrup nie geloik⁽²⁰⁾, dè 't zo'n schoän, flink durp zŏ geweist zoin. Ge zaagt gjen eën fesoenlijk hois in 't hjel durp, en de stroate? Me nat weir moste toe oän de knêst⁽²¹⁾ dur 't sloik boaien, en me dreuig weir konde 't nie haauwe van 't mouw-

(1) Zoddew, zoudt ge u.

(2) Hè-jer, hier.

(3) Aindouven en Helmut, Eindhoven en Helmond.

(4) Hjel, heel.

(5) Zittew, zitten we.

(6) Haai, heide.

(7) Kŏ, kwaad; ŏ als in om.

(8) Wa-j-aanders, wat anders.

(9) Vuiël, veel.

(10) Gjinne, geene.

(11) Spult oäk op gjinne klomp! op geen klomp spelen = niet achterstaan.

(12) Hurden 't, behoorde het.

(13) Me-j-ennen hjellen dikken torre, met een heel dikken toren.

(14) Woapie, wapen.

(15) Op ezaard (op hasard?), waarschijnlijk.

(16) Dŏr wi'k af zoin, daar wil ik af zijn, daar wil ik niet om twisten, dat weet ik niet juist.

(17) D'êgeste mergte, dezelfde markten.

(18) Verslabbakt, in verval geraakt.

(19) Geze, gezegd.

(20) Zaag 't Geldrup nie geloik, zag G. er niet naar uit.

(21) Knêst, knieën.

[p. 349]

sel⁽¹⁾. Mer tegeswŏrrig kum 't er wir hjel bouven op. As ge die schoän heus, die ferm fabrieke en die flinke stroate ziet, zŏdde denke, dè ge in 'n stad woart. En 't blief er nie baai! Alle daag wurren 'r naai heus baai gezet.

't Volk he-jer verdient zenne kôst meëste paart⁽²⁾ mit fabriek. Boer hè d'r zo te zegge nie, as nen enkelde op Braokeze⁽³⁾, en dè zoin daan nog mer truggelers⁽⁴⁾. New, as ge noagoat dè Geldrup kloin va grond is, dè 't groätste paart haaigrond en de rest nie bjel vet is, dan za'k ew nie hoeve te zegge، wurrum de boere he-jer nie veul in 't mulk⁽⁵⁾ te brokke hebbe⁽⁶⁾. Mer de fabrikaante zovul te meër. Ge het he-jer zes groate stoamfabrieke en nog 'n stuk of twêlf, voiftien aander. 't Djerde paart zowè is loine-, 't aander wullefabriek⁽⁷⁾. Vruger woar 't niks as loake, dèt 'r gemakt wier en dŏr ginge ze daan de mergte mee-j-af. 't Geldrups loake woar toen de hjel wirreld deur bekend. 't Woar ok aaltoid steivig en goëd, krek as 't volk êges.

Ge kaant begrèpe, dèt die fabrieke vuiël drukte en vertejer geive. As ge zaagt, wè he-jer in Geldrup - en 't is toch mar 'n durp van 2300 man - af- en oängebrocht wurd, dŏr zŏdde af ston te kèke. Al ligget nie oân 't spoar, toch hebbew veuël geleggenighaid um op rais te gow⁽⁸⁾. Behaalve de postkaars, die tweè kjerres he-jer ovver raid, gjet 'r nog aalle doag drie kjerres 'ne waoge nao-j-Aindouven. We hebbe tegesworrig oäk 'ne pôst en 'nen tillegroaf. Um kort te gow, 't is 'n durp, dè hard vuroit gjè.

De Geldrupsche mense zoin, krek as aal 't volk oän dees kaante, vieze⁽⁹⁾ maanne; mer goei volk ees 't, dè mot geze wurre. As ze oan 'r putjen bi-jer zitte, me 'n peep of 'n s'goar, daan zoin ze 't bêst content en durrum hebbe ze nog aal vuiël mit de herreberg op. Die zoin d'r daan oäk 'n hjel partaai en 's Zondags zoin ze opgestampt vol. Dan kum 'et fabrieksvolk as hjerre ten blakke⁽¹⁰⁾ en gon er baai vuiël verschaaie dubbeltjes dur de kêil. Toe jonges van voiftien, zêstien joar doen aal goëd mai, en as die der tractement nie grŏt genog is, daan witte ze Zŏtterdaags nog wel 'n voifje te ketsen⁽¹¹⁾. Sneivel⁽¹²⁾ drinke ze 's aachteres⁽¹³⁾ nie, dè zo schaand zoin. Mer 's mèrreges? Nèw! En thois.....toe de wees⁽¹⁴⁾ toew. Mer alla⁽¹⁵⁾, dŏr za'k mer aaf zwège. Dè zoin d'r daan ok mer enkelde.

Ik geleuf nie, dèt 'r jen⁽¹⁶⁾ durp in de wirreld is, dŏ ge noavenaant zoveul compenie of gezelschaappe het as he-jer. Ge het 'r bekaant in ieder herreberg éën. Sins 't kunnigsfjest hebbe ze aallemŏl e vendel, dŏr ze me-j-oittrekke, as ze teire; waant baai ieder gezelschap is 'nen artikel in 't rigglement - dè sté vaast - ‘da ze jens in 't joar zelle teiren en smeire net as ons vuraauwers gedow hebbe.’

Gin grŏtter fjest in 't joar as Geldrup-kermis. Dan is 't volk kompleit

(1) Mouwsel, stof.

(2) Meëste paart, grootendeels.

(3) Braokeze, Braakhuizen, een gehucht onder G.

(4) Truggelers, sukkelaars.

(5) Mulk, melk.

(6) Nie veul in 't mulk te brokke hebbe, niet veel in de melk te brokken hebben, wordt in de heele Meierij gehoord voor: niet veel te beteekenen hebben.

(7) Loineen wullefabriek, linnen- en wollenfabrieken.

(8) Gow, gaan.

(9) Vieze, aardig, wonderlijk.

(10) Ten blakke, voor den dag.

(11) Ketsen, weekloon achterhouden. In Tilburg heet het smooren.

(12) Sneivel, jenever.

(13) 's Aachteres, 's namiddags.

(14) Wees, wijven.

(15) Mer alla, maar komaan.

(16) Jen, één.

[p. 350]

gek van plezier. 't Wo-uif⁽¹⁾ en 't djirske⁽²⁾ muigen daan ok mei nŏ de herreberg. Dŏr wurt daan gedaanst en gedow, toe dè 't licht oängestŏkt wurt. En as daan aalles in eir en duigd is afgeloëpen, daan brèngt de jonge z'n djirske nŏ hois; en as ge daan um 'n huukske gingt stow, dan zŏdde wel is kanne heure dèt ie zo-j-astraant⁽³⁾ was um te zegge: ‘Kom, Mieke, 'k hè ew nèw van te mèntjen⁽⁴⁾ af vraai gehaauwe, ge het êr⁽⁵⁾, schullekes⁽⁶⁾ en bi-jer me soiker gehaad, zo vuiël as ge mer wŏd, nèw maa'k 'et toch oëk wel is doew⁽⁷⁾?’ En zo-j-ondaankboar is Mieke daan nie, of ze lŏt d'r êge wel is dur d're vraaier genaacht poene⁽⁸⁾.

Ovver de zoinighaid van de Geldrupse mense kaan 'k new percies niet hard steute⁽⁹⁾, en um de worrend te zegge, prouper zoin ze ok nie. Baai de sommigte is de onnuttighaaid⁽¹⁰⁾ zo-j-êrg, dè ge te vies zod zoin um 'r ovver den hjerd te komme. Mer alla, weffere⁽¹¹⁾ mens is ok volmakt! Ze hebbe he-jer in de ploats zo vuiël goei dinge ovverum, dè me op zo'n klên bietje nie mot gon legge sikkeneire⁽¹²⁾. Ze zoin, um mar is iets te zegge, zo-j-erlijk⁽¹³⁾ as gaaud. Den tribunoal in Aindouven hit er nie vuiël laast af. As ze is vur motte komme, ees 't dur de baank⁽¹⁴⁾ um dè ze wè loat in de herreberg gezeite of mekoare is 'n afremmeling gegivve hebbe. Mer 't lêst gebeuirt nog nie hjel dik⁽¹⁵⁾. Ruzingmoakers zoin 't nie, dè za'k nie zegge, mer lawaidschuppers⁽¹⁶⁾, dè wel! Proats hebbe ze zat, en as ze 'n stuksken in krêgen, dan beginnen ze te zinge en somkjerre te lallen⁽¹⁷⁾ dè ge 'r vaan zŏd gon loëpe.

De mense he-jer zoin oäk hjel broaf en Chriestelik. Ze gon net zo gère nŏ de kerk as nŏ de herreberg, en as 't er op oän kumt um vur d'r gevules oit te komme, dŏr zoin ze ok gjinnen hond op⁽¹⁸⁾.

Te goeier traauwer volk as 't Geldrups volk hedde nie. Dor ste dan ok de hjel Maaieroi wel vur bekênd. Boitendurpse wurren he-jer me-j-oupen èrm ontvaange⁽¹⁹⁾, en umdèt die z'n êge he-jer seffes zo thois vulen, hebbe ze ok doalik den oard⁽²⁰⁾ he-jer, of 't motte van die pinteneukers zoin, te gierig um 'n saans⁽²¹⁾ te verteire, of vaan die opsnaaiers, die te grjuts zoin dè ze jenne oänspreike. Zo'n volk is he-jer niks in tel.

En as ge new mènt dè 't Geldrups volk stom is, daan zeg ik oew, dè'k nie geleuf dèt 'r jenne vaan de voiftig is, die nie leizen en schrève kaan. Behaalve 'nen enkelde, die thois wè vuiël mot spoewle of new en daan is schoulwaacht haauwt, komme ze daan ok traauw no de schoul, zommer en wointer, toe d'r twèlfde joar toew.

Mer as ik zo vort ging en alles wŏ schrèven, wat 'r vaan ons durp te

(1) Wo-uif, wijf.

(2) Djirske, meisje.

(3) Astraant, vrijpostig.

(4) Te mèntjen, dezen morgen (zie 344, 4).

(5) Êr, eieren.

(6) Schullekes, (gedroogde) scharren en schollen.

(7) Maa 'k 'et toch wel is doew, mag ik het toch wel eens doen = kussen.

(8) Poene, zoenen.

(9) Steute, roemen. Algemeen in gebruik in N.-Brabant.

(10) Onnuttighaaid, onzindelijkheid.

(11) Weffere, welke.

(12) Sikkeneire, (elders: sikkeneure), vitten, bedillen, zaniken.

(13) Zo-j-erlijk, zoo eerlijk.

(14) Dur de baank, doorgaans.

(15) Dik, dikwijls.

(16) Lawaidschuppers, levenmakers.

(17) Lallen, schreeuwend, gillend zingen.

(18) Dor zoin ze ok gjinnen hond op, daar zijn ze niet bevreesd voor.

(19) Boitendurpse wurren he-jer me-j-oupen èrm ontvaange, buitendorpschen (vreemdelingen) worden hier met open armen ontvangen.

(20) Den oard, goeden schik.

(21) Saans, cent.

[p. 351]

zegge vêlt, daan kreek wel 'n oäling⁽¹⁾ boek vol. Ik zul d'r durrum mer is me-j-oitschaaie⁽²⁾ en verzujken de mense, die d'r mejer aaf wille weëte, um is hejer te komme kèke, daan kaanne ze d'r êge overteuge, dè'k niks te vuiël geze heb en dè 't hejer nog zo'n kŏ strèik nie is, as ze wel is zegge.

En nou wens ik oe allemŏl gezondhaid. Kom, alla haauwdoe⁽³⁾!

A.J.H. Simons.

(1) Oäling, geheel.

(2) Oitschaaie, ophouden.

(3) Kom, alla haauwdoe, kom, houd u goed, vaarwel.