Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Bai 't herdvuur⁽⁵⁾. (Gemert.)

Toe 'k zoënen òkommende jonge⁽⁶⁾ waor van 'n jaor of zuvvetien, wonden er 'n twentig treei van ons af 'nen boer, die nie anders as onder den naom van Hannes Willem Nùlle bekèend stond. Nie um dattie er veur zen aige zoveul naomen op nô hiel, maor umdè ze vaojer Willem en ze grooëtvaojer Nùl gedeupt waore. Bai diën boer gong ik 's aoves nog al dik romme⁽⁷⁾ haole en daor waos ik vreet⁽⁸⁾ op; want bai Hannes Willem Nùlle trof ik diksentijd⁽⁹⁾ ennige⁽¹⁰⁾ boeren um 't vuur zitte, die dan nog wel us⁽¹¹⁾ aorige historiekes wiste te vertelle. Op 'nen aovend, det er wir zo'n vergaoiering um den herd zaot en den eenen en den anderen al outgepròt ròkte, kwaom onverwaachs Nélis den huvender⁽¹²⁾ binne en zé ons goeien aovend. Den eenen nao den andere schikte wa op en Nélis gonk oëk bai den herd zitte. We waoren um wa nijds⁽¹³⁾ verlege en um dè we wisse dè Nélis nao de jaormergt te G. gewist waos, dochte we wel, dettie wa opgelooëpe zô hebbe.

Eurst begost ie te vertelle, dettie zen zeuvewikse bagge⁽¹⁴⁾ tége twèlef gulde verkòcht hai, maor det de kalfkoei minder willig waore, de haover

(5) De é is open, doch wordt korter uitgesproken dan ee; è wordt als de Fransche è uitgesproken, zelfs nog iets langer; ë wordt afzonderlijk gehoord, maar kort; ù wordt uitgesproken als eu, maar zeer kort; ò wordt lang uitgesproken, maar behoudt toch den klank der geslotene o; ao luidt eenigszins als tweeklank.

(6) Zoënen òkommende jonge, zoo'n aankomende jongen.

(7) Romme, room.

(8) Vreet, happig.

(9) Diksentijd, dikwijls, meestal.

(10) Ennige, eenige.

(11) Us, eens.

(12) Huvender, pachter.

(13) Nijds, nieuws.

(14) Zeuvewikse bagge, zevenweeksche bigge.

[p. 344]

waos aon zennen aauwen prijs; pèrd waoren er nie veul aon de lint en dè waos jommer, want er waore zat kooplui; 't speet um dettie zen vùske⁽¹⁾ nie meegenommen en hai; maor allo! hai kùst et oak nie goe misse.

‘Maor hedde gin dùrpsnijds geheurd, Nélis?’ vroeg Hannes Willem Nùlle.

‘Jao!’ zé Nélis, ‘dè hoefde wel te vraoge; me kumt ummers in dè durpke ze leve nie, of me heurt zo wa, maor 't is diksentaid nie veul bezunders. Nau is er wir zoo iet aan 't hèndje gewist en daor geget⁽²⁾ druk over. Ik zellew⁽³⁾ us vertelle, wa 'k er zoo al van geheurd hè.

‘Tementij⁽⁴⁾ gon'k al vruug nao de mergt en 'k waos er nog gin uur, of 'k hai men baggen al verkòcht. Ik beurde me geld en, lek ge wit⁽⁵⁾, dan moet de koapman getrecteerd worre. We gonge bai Klaos in 't Fontaintje en pruufden er de man twee borrels. Krek toe 'k wò gaon, klopten er iemes op mene schoùwer; ik keek um, en jao wel, 't waos me de vliegende snijer, die 'k zo af en toe nog al us 'n boks⁽⁶⁾ en 'n vesje hè laote maoke. Oe 't kumt, dè weet ik nie, mar dië kèl⁽⁷⁾ hè 'k aaltijd goe meuge laaie, en um dè 'k weet, dettie van de natte geminte is, en det in zen tès⁽⁸⁾ host aaltijd donkere maon is, gaof ik um 'nen borrel en vroeg of ie zo niks naids wist te liege.’

‘Bè jao, Nélis,’ zé ie; ‘ik weet wel zo wa, maor 't is zo lank um te vertelle en meschien heddet ook al wel geheurd.’

‘Dè moet naauw lukke⁽⁹⁾,’ zèk tégenem, ‘laot ons aon dè tùffelke gaon zitte: 'k geef er nog eene.’

Zoo gezee, zoo gedaon.

‘Jao, Nélis,’ zé de vliegende snijer, ‘as me maor taid van leven hé, dan zie en heurt me van alles. Zo ge meschien wel wit, dan wont er bai Lammerdien Taisen 'en Baokelsch vrommes vùr maid. Jenneke hait ze. Dèt die maid nauw èrrig⁽¹⁰⁾ gek is, dè ka me ze nie kwellik néme, want de miste jong vrellie zain mé die saus overgote. Nauw dan: In de vùrtaid gonk Jenneke alle mèreges de koei tuiere⁽¹¹⁾ in 't Laang Steegske, en nauw ha me wel gezien, dè Kùp de mùldersknècht, daor oak dik lanks kuierde en dan è prùtje me Jennekes maokte, maor zonder er alèvel errig in te hebbe, dè die twee iets me bekanderen out te staon han. Maor lèst op 'nen aovend, dè Jenneke nò de spînning⁽¹²⁾ bai Jùp van Klaos Hentjes gewist waos, worde ze 's aoves dùr Kùppe afgehaold en van diën taid af waos 't vùr niemes è gehaim, dèt die twee bekandere zòchte. Dè waos ammol goed en wel en veul worde der ook al nie meer over gepraot; maor me zieget⁽¹³⁾ toch maor dik, Nélis, detter zo iets tusse baie kùmt as me zoo veul van mekare hèlt. Zo waor 't mee Kùppen en Jennekes: Kùp kreeg op de meule rusing mee zenen baos, en dè kwaom zoo veer, dettie mé de zes weke zò vertrekke. Vùr Kùppe waos dè nauw nie errig, want 't is 'ne goeie werker, en hai wist, dettie alledaog bai zenen aauwen baos te H.

(1) Vùske, vosje (paard).

(2) Geget, gaat het.

(3) Zellew, zal (ouw) u.

(4) Tementij, te metten tijd, vroeg in den morgen.

(5) Lek ge wit, lijk (zooals) ge weet.

(6) Boks, broek.

(7) Kèl, kerel.

(8) Tès, zak, (geld-)tasch.

(9) Lukke, gelukken, zoo zijn.

(10) Errig, erg, zeer.

(11) Tuiere, tuien.

(12) Spînning, spinpartij; ‘spinmaal’ in Drente.

(13) Zieget, ziet het.

[p. 345]

klaor kost komme. Maor wa zo Jenneke daorvan zegge? Oe zòi 't aonlegge um heur dê te doen wete? Hai wist er aiges ginne goeie mauw an te paasse.

's Aoves, nao dettie ruzing mé zenen baos gehad hai, trekt ie zen astrante⁽¹⁾ schoen aon. Hai gé recht nao Lammerdien Taisse en vraogt of Jenneke ook bai honk is.

‘Jao,’ zé Lammerdien, ‘z' is krek nao den eere⁽²⁾ gegaon, as ge ze te spreken het, kunde ze daor vijne.’

Kùp gaot er eewees⁽³⁾ op af en nô dettie me Jennekes zo wa over 't weer en over kuuskes en kelfkes gepraot hé, zé ie:

‘Maor Jenneke, nauw moet ik auw es wa nijds vertelle.’

‘En wa zel dè zijn, Kùp: 't is toch niks kaods?’

‘Jao, Jenneke, dè weet ik zo nie; maor 'k schat aaltijd, dè ge 't nie verwaachtte zult.’

‘Laot us heure, Kùp!’

‘Jenneke, 'k zel oe moete verlaote; 'k hè ruzing mé menen baos g'had, zoodè 'k oe wò zegge, dè 'k over vaif weke wir nao menen aauwen dienst gao. Mar dès niks errig.’....

En veul vaiven en zesse meer. Maor Jenneke lousterde der nie nao. Kùp zò vertrekke! En 't sprikword: outerooge, outerharte! En vrémd dùrske⁽⁴⁾, en nij liefde! ‘Sprékt er nie van, jonge! schai out!’ En ze kreeg en dreiing in dere kop en 'nen mujighed in der been; ze wist nie of ze dromde of waokte, ze viel kwellik⁽⁵⁾.

Kùp stond er verbauwereerd bai te kieke. ‘Jenneke, wa schildoe?’

Gin antwoord! Nor aachtere, bai de voeirkoul⁽⁶⁾ waos Lammerdien.

‘Lammerdien! ellie Jenneke is van der aige gevalle! In Goseere naome spoeidoe! Watter! Watter!’

En tierewaile Lammerdien op der aauw been toeschoot, gonk Kùp de veurdeur out, hillemol van ze stukke en zo wit as roggeblom.

Rècht op de meule hielt ie 't aon, dan nao hous, en toe de mùlderin vroeg wat em schou⁽⁷⁾, gonk ie zonder en gebenedaid woord te spreke nao zen slaopkaomer. Hai trok zen aigen out en gonk slaope; maor daor waos gin denken aon. Slaope, en Jenneke most er us in blieve, ze waos toch zo veraltereerd!

Den heelen naacht hai⁽⁸⁾ zoo geprakkezeerd, watem nauw toch te doen stond, en toe ie 's mèreges nao ze wèrk gonk, wist ie er nog ginne raod mé. Vùr zo'n heet vuur hai nog ze leven nie gestaon.

‘'k Zel 't maor op zen belaop laote,’ daacht ie bai zen aige, ‘en kieke de kat mar is out den boam.’

Den eenen dag nao den andere verliep, en ie liet Jennekes maor in der wezen⁽⁹⁾.

Daogs vùr z'n vertrek kost ie et nóg nie van zen aige verkriegen um

(1) Astrante, stout, brutaal.

(2) Eere, stal.

(3) Eewees, eensweegs, dadelijk, rechtstreeks.

(4) Dùrske, deernke, meisje.

(5) Viel kwellik, (kwalijk) onwel worden, van zich zelf vallen.

(6) Voeierkoul, kuil, in welks water het veevoeder wordt gereinigd.

(7) Schou, scheelde (schol).

(8) Hai, had hij.

(9) Wezen, toestand.

[p. 346]

van heur afschaid te gaon neme, en ie mende zó mar mè in stil trom te vertrekke; maor dè viel 'm tege.

Nao zenen baos goeien dag gezé te hebbe, gonk ie mé zen pekske aon de haand de deur out en hai is nog gin dartig treeï den hous out, of ie zie in de veerte en vrommes aonkomme, mé de scholk⁽¹⁾ vùr d'ooge.

't Waor Jenneke en niemes aanders!

Toe ie naoder kwaam, helt z' em staonde⁽²⁾, en onder schreuwen en lamenteere verklaort z' em, dettie heur de daod an dee, as ie 't volhaauwt um te vertrekke.

‘Dùrfde te gaon,’ zé ze, ‘dan kunde over virtien daog op men outvaort komme, want ge doe me de daod aon!’

Kùp, allewel bleui van aord, hiel zen aige goeëd.

‘Bè, Jenneke,’ zé ie, ‘ge gao krèk te keer, of dè 'k 't laand wel out gonk; ge wit ummers dè'k aaltijd veul van auw gehaauwen hè, en dè doe 'k nog. Ik blief auw konstaant, laang me de haand!’

En Jenneke gaaf 'em de rechterhaand en der gezicht klaorden op.

‘Ge zù 't me dik bezuuke?’ vroeg ze half laachend, half schreuwend.

‘'k Za 'w um den aandere Zondag komme bezuuke, Jenneke!’

En toe proatte ze nog e lutske zuutjes me bekandere en toe gonk te leste Kùp over de graote baon 't durp out.

‘Nauw begrepte wel, Hannes Willem Nùlle, detter dè te G. schrikkelik druk over gé. Bai de dùrskes in 't dùrp heget Jenneke errig begaoid⁽³⁾. Ze wete nie, oe ze ze genog in de maoling zò'n neme: De haover leupet perd nao! 't Za niks outhaolen⁽⁴⁾. En al haolet out, 't kan alèvel gin goei hauwelik zijn. - En profecij out afgunst! Kùp ha'n goeie spaorspot, begreptet? Ik haauw et er veur, zé Nélis op 't lest, dè 't goed gaon za mé allebaai: ze mène bekandere goed en daor kummet maor op aon.’

't Is al laang geléje dè 'k en aokommende jonge van zuvvetien jaor waos en dè 'k romme haolde bai Hannes Willem Nùlle, en dè Nélis dé vertelselke vertèld hé.

Toe 'k lest wir in me geboortedùrp kwaom, hè 'k geheurd, dè Kùp ne meule gehuurd hé, en dettie me Jennekes getrouwd is.

Ze hebbe saome fraoikes de kòst, ze hebben en goei gemaol, wone goeiekaop, leggen en dùitje vùr den aauwen dag over, brenge Lammerdiene trauw aon der aind, vùje der kijnder kristelik en goed op en haauwe⁽⁵⁾ veul van mekandere; maor ik vùr mai schat, dè Jenneke, as Kùp ze is vùr d'aorigheid plaoge wil, dè grepke van vruger nog al is mé zal moeten heure.

A.W.

(1) Scholk, voorschoot, schort.

(2) Staonde, staande.

(3) Begaoid, verkorven.

(4) Outhaole, uitwerken, (geene) gevolgen hebben.

(5) Haauwe, houden.