Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Begraoven. 'n Waor vertelselke. ('s Gravenmoer - Dongen.)

‘En ze hèn allemaol de laamfers om d'r hoej⁽¹⁾ en ze gaon sekuur nao 'n begraofenis,’ zeej Aolidao, die krek veur d'r kaomerke op de straotsteenen ston, mit 'r eene haand in d'r zij. Twee meskes⁽²⁾ stonden aachter heur te speulen en 't driede haaj ze op d'r aander aarm. 't Waoren kijnders van 'r dochter. ‘Schrèt⁽³⁾ toch zoo nie jong,’ zeej ze oppernieuw, ‘schrèt zoo nie! O, minsen,’ 'n haalf dezijntje staot bij 'r, ‘zoo-e duuvels ondeugend as dâ Mieke toch is! m'n zouder z'n aiges an begaon; g'leufde dâ wel? Dar, 'k gaaf 'r effekis nog 'n pepermunje, mar as ze d'r een gezien hèt, daan mos ze d' aander ok. Houd oe bakkes toch, lillik ding.’

En Aolidao hiel toch zoo veul vaan dâ kijnd, maor waor waar 't, 't waar biester dingsig, en 't haaj oogskes zoo zwaart as...as....'k Doch bij me aige-zelvers, nou dâ zaal me d'r ok eentje worre!

‘Nou, 't is wel ies⁽⁴⁾,’ zeej Aolidao weer, ‘hoeveul zijn 't er wel? Zeuven.....Nao 'n begraofenis gaon ze sekuur.’

En 't waar waor ok.

Mieke, de vrouw van Jaonis op d'n aachterhoek, naost 't laand van Peerke den doo-even, waor gesturven, gesturven an 'n beslag⁽⁵⁾. Och, ze deej 't zoo nooj⁽⁶⁾, mar d'r viel niks an te keskediejen⁽⁷⁾. Ze haaj nog drie daog op d'r bed gelegen, mar ze wouw nie meer sprèken, neeje, ze wouw nie, hoe of de minsen 'r ok meuite vur deejen. Ze deej mar mit d'r eene aarm of ze de minsen weg wouw jaogen, en mit d'r aander deej ze niks, ok nie mit d'r eene bee-en; 't waar 'n spektaokel; 't waar of ze rusing⁽⁸⁾ zocht. - Alloo, de geregtigheejen⁽⁹⁾ hèt ze gehad, ze waar in tijs bedie-end

(1) Hoej, hoeden.

(2) Meskes, meisjes.

(3) Schrètten, schreien van kinders.

(4) 't Is wel ies, 't is van belang.

(5) Beslag, beroerte.

(6) Nooij, noode.

(7) Keskediejen, tegen te doen of te zeggen.

(8) Rusing, ruzie, twist.

(9) Geregtigheejen, de sacramenten des stervenden.

[p. 330]

geworre. En nouw mot ze begraoven. - Dâ waoren daan minsen, die bij heur ter lijk gongen, die Aolidaos zaag. Mar dieje nie allennig. Vaan alle kaanten kwaamp de fremielie, zwaogers, nêven, nichten, ooms en meuies. Ze kwaomen vaan Warsbeek⁽¹⁾, 't Vair⁽²⁾, vaan Oosterhout, vaan de Zaandschel, ze kwaomen, o zoo wijt, 'k wit zelvers nie hoe wijt welle. Dâ kunde naagaon, zo'n uitvaort is plezierig; èten, drinken, nao de kaark en 't kaarkhof, nou, 't is er zoo goed!

't Waar 's mergens aacht uur, toe Aolidao de minsen laangs de straotweg zaag kuieren en ze mosten nog nar 'n aander darp, mar nie wijt weg. Hollaandsche minsen weëten 't nie, dâ de darpen in Braobaand mistentied krek bij mekaor liggen; die minsen mosten daan ok mar 'n groot kartier loo-epen en daan waoren ze aan 't starfhuus.

We zullen ze allemaol de dooje Mieke, de vrouw van Jaonis op den aachterhoek mar laoten begraoven, waant 't is zoo werrem en de kaark is zoo wijt en 't kaarkhof nog wijjer. Nou, ge kost aanders, zoo laang 'r dienst waar, wel 'n slokske gaon nimmen, waant bij de kaark staon wel drie harbargen. 't Deejen 'r daan ok wel; mar nie allemaol, hurde. Neeje nie!....We gaon liever strakskes is zie-en, hoe de minsen allemaol binnen zitten praoten, èten en drinken, waant ‘erst eten,’ zeggen die vaan Oosterhout. Nou, da's 't beste ok nog mar; daor houde oe verstaand bij.

Jongens, jongens, wâ 'n volk zit daor bij mekaor op stoelen en op tonnekes mit plaanken beleed veur taofels van schraogen en plaanken gemakt. 't Waoren 'r wel virtig dáór, en daan zaoten 'r nog zoo veul in de moos⁽³⁾ en in de beste kaomer, daor waar 't de naoste fremielje en de aaflegsters. Ze glommen allemaol as potjes van de waarmt, en muuj as 'r veul waoren, dâ kosde wel zie-en. Nou, die wijt waar gekommen, waar veur 't lamieren⁽⁴⁾ vaan d'n daag al vaan huus gestapt. 't Waar daan ok bij veul deur d'r vestje hinnen gegaon. Moerziel allennig waar 'n oud menneke koo-emen loo-epen, vier uur wijt, en dâ in zo'n hit! Warre⁽⁵⁾, en daan zouw we haost nie meer kunne? Mar te middag mos ie weer weg. - Kijnders waoren 'r nie bij, neeje; ze lie-epen op de waaref en speulden mit d'r titaai⁽⁶⁾. 't Is toch onnozel, docht ik bij me zelvers, gin moeijer meer en ze speulen net krek ènder⁽⁷⁾ of ze nog lèèfde! Jaoneke en Peer, ze gavven 'r niks um, en Driekske, mit Sus en Ties, ze daansten of 't Sinte Levrens⁽⁸⁾ waar. Mar in de rouw warren ze prooperkes, allemaal in 't zwaart. Neeje, daor mankeerde niks an. - Veur 't huis, vlak an de weg waar 'n klain hofke mit zoo wâ slaoj⁽⁹⁾ en moffe boo-enen⁽¹⁰⁾ der in. Ze waar haalf gereneweerd⁽¹¹⁾, waant moeders de vrouw mos daorveur zörgen en dâ deej ze altoo-es goe-ed, toe ze lèèfde, mar nou regeerden er de hinde⁽¹²⁾; 't woar allis umgewroet en umgekraapt en 't krielde 'r van zekmoeijers⁽¹³⁾.

We laoten ze allemaol ok mar èten en drinken en gaon allennig in de kaomer, die nog al prooper waar. De zolder waar pas geschilderd, schèt-

(1) Warsbeek, Warpik.

(2) 't Vair, Raamsdonk Veer.

(3) Moos, karnhuis.

(4) Lamieren, krieken.

(5) Warre, niet waar?

(6) Tietaai, bal.

(7) Krek ènder, (correct) juist (eender) zoo.

(8) Sinte Levrèns, Sint Laurens, een drukke marktdag te Dongen.

(9) Slaoj, salade.

(10) Moffe boo-enen, huisboonen, groote boonen, platte peters.

(11) Gereneweerd, geruineerd.

(12) Hinde, kippen.

(13) Zekmoeijers, mieren.

[p. 331]

gèèl⁽¹⁾, dat kosde goed ruuken. Daor zit de fremielje, maor alèvel waar daor niks meer te keskediejen as in de moos of in de schuur; 't waar overal allemaol 't zelfde. Behalvers Jaonis, de boer, zitten daor nog in de kaomer z'n zwaogerman uit Oosterhout, Baldus Snoere, z'n bruur uit 't daarp, Knellis, twee nèven, Peer en Driek Haaikaant, de Sikkertaoris en drie vrouwluu; de een waar z'n vrouws gezuster Sjooke, de twee aandere waoren gebuuren, die Miekes⁽²⁾ haaijen afgeleed⁽³⁾ en opgepaast, toe ze ziek waar.

't Is 'n wonder ies bij de boerenminsen, ten minste as ze zoo wâ nao de virtig⁽⁴⁾ gaon. Ze laachen nooit, hè, mar schreeuwen doe-en ze ok nie, neeje. Ge kos 't an Jaonis niks zie-en, dat ie z'n vrouw paas haaj weg gebrocht, zoo zaat ie te happen an z'n taarwebrooike mit dik op kaes, en 't krukske bie-er liet ie nie staon. - Jao, 't is 't gebruuk bij 't boerenvolk hier te laand, dâ me op zo'n begraofenis vol op te eten en te drinken krijgt en 'r daarum mit maanden vol broo-ed is, en ok overschot, waant er maag gin krimp⁽⁵⁾ zijn, dâ zou lillik staon. Daorom waoren de taofels ok vol vaan beschuit, kaes, botter, suuker, bier, koffie, jao, aallis wà 'n boer gaern bij 'n bottram lust. Nou, allemaol in de kaomér deejen ze d'r best en 't waar er nou zoo stillekes, dâ je goed 't gekaauw van de minsen kos hoo-eren. Irst most 'r geschaft worre en daan zouën ze wel wâ praoten, aal gong 't daan nog laangzaom genog. 't Waar of ze muuj vaan 't êten waoren....En raoj is, waorover ze doende waoren? Raoj is! Mar ge kunt 't onmeuglik raoijen. Ze praoten over trouwen, jao, werrempel....Ze riseleveerden⁽⁶⁾ nou al, wie Jaonis weer tot vrouw mos nimmen....'N boerenmins is toch mar 'n boerenmins! Als d'n dooije de deur uit is, of 't 'n ennige zeun is of de vrouw, 't duut 'r nie toe; as ie z'n geregtigheejen hèt gehaad, as ie in tijds bedie-end is, as 'r 'n lekdienst veur 'm gehouwen is, daan is aalles bekaans⁽⁷⁾ veurbij. ‘'t Hè zoo motten wezen, we hèn er niks an kunnen doe-en,’ zeggen ze.

‘Jao,’ zeet Baldus Snoere uit Oosterhout, ‘zoo allennig kunde gij nie blijven zitten. Verbild oe zelvers is, wie mot op de kijnders passen, as gij nao den hakker⁽⁸⁾ gaot om out te akken, of zoo mitdeene⁽⁹⁾ gaat ooijen? En witte wâ, 'n maid motte betaolen nog d'rboven, en je vrouw stikt dâ geld zelvers in d'r zaak, en daan is de maid mar altied maid, en trouwde, dan et de de vrouw op de koop toe, jonge.....’

‘Ge sprekt goe-ed,’ zeet de weeuwenaer, ‘mar 'r iene krijgen, dâ 's de kunst; - wie zaal zo'n vent as ik bin nimmen, mit vier bluuikes vaan jong⁽¹⁰⁾?’

‘Krijgen?....Krijgen?....Gij ginne vrouw kunne krijgen? As ge gin vier bunders ooilaand ad;....as ge ginne zeuventien lupzaod⁽¹¹⁾ zaailaand ad;....as ge gin twee ofsteeije veruurde en je staal nie vol vee waar,

(1) Schèt-gèèl, bruin-geel.

(2) Miekes, Mieke, de overledene.

(3) Ofgeleed, afgelegd.

(4) Virtig, veertig.

(5) Krimp, gebrek.

(6) Riseleveerden, overlegden.

(7) Bekaans, bijkans.

(8) De geboren Oosterhouter spreekt de h niet uit, waar 't moet wezen, maar juist daar, waar hij weggelaten dient te worden; als Hongaar, Hongarije = Ongaar, Ongarije en ongaar eten = hongaar eten.

(9) Zoo mitdeene, zoo meteen, straks.

(10) Bluuikes vaan jong, bloedjes van (jongen) kinderen.

(11) Lupzaod, eene zekere lengtemaat, bij de boeren gebruikelijk.

[p. 332]

daan waar 't wâ aanders, mar nou....wâ zegde gij er van, Uiberdien?’

Huiberdien, die naost hum zaat, waar de buryrouw van Jaonis, 'n weeuwke van drie en virtig jaor. Wâ zou ze zeggen? Ze docht misschien: ‘Kwaam ie mar om mij.’ Mar ze zeej 't toch nie. Ze zeej allennig:

‘Wâ 'k zeg, Baldus, 'n boer kaan nie zonder vrouwvolk, en wâ Jaonis angaat, hij mot weer trouwen, dâ mot ie; wâ zaal ie toch mit die bluuijen van kijnders aonvaangen?’

Nou begos m'n de buurt zoo wâ deur te scharrelen. Wachten konnen ze nie en hoe vrèmd 't waar, in 'n starfhuus makte m'n al daodelek weer 'n brulleft as 't waor klaor. - M'n zou haost zeggen, dâ Jaonis z'n oogskes wâ opflikkerden, toen Driek Haaikaant de naom nuumde vaan Linao Gommers. Nou, die waar ok nog zoo kwaod nie. Ze huufde veur ginne virtig duuzend op te staon. Ze waar wel nie mooi, neeje, lillik; och, mar daor gewent de mins gaauw an, dâ waar mar vaan d'n buitenkaant; en jong waar ze ok nie, zeuven en virtig, gleuf 'k. - Nou, dâ 's mar goe-ed ok, an vier jong êt ie genog, en miraokels zullen 'r bij Linaokes toch ok wel nie gebeuren. Ze is onder de haand van de taand.

Toe Baldus die naom hurde nuumen van Linao Gommers, wreef ie in z'n haand en 'r begos zo'n laachstripke⁽¹⁾ om z'n mond te kommen, mar laachen deej ie toch nie,....neeje.

‘Dâ 's 'n goeje raod, Driek, die ge daor an m'n zwaoger gift. Bèter is 'r ginnen iene. En krijgen kaan Jaonis ze gerust, dâ wed ik. 'k Wou ze mar in Hoosterout gewond aaij! 'k aaj ze misschien al geâd. Has ge mit eur getrouwd zijt, oefde ok nie meer te gaon ooijen.’

Ze zaoten nog 'n haalf urke over die zaoken te praoten, en Jaonis zeej ten letste, dat ie 't daan mar is zouw probieren. Wou 't nie, daan in Gosnaom mar wâ aanders opgescharreld; hij zou tot zoo laang mar zoo wâ zien aon te kwaanselen⁽²⁾.

En er waoren nog ginne drie maond verloo-epen, of Jaonis stond aal onder de gebooj mit Linaokes. En virtien daogen laoter waar 'r brulleft, en 't waar d'r bij Linao krek ènder as bij Jaonis, toe z'n vrouw waar gesturven, krukskes bier en koffie en bottrammen. Jao, 't is waor, 'r waoren 'n paor flessen witte en rooije wijn op de taofel, waor de getrouwde lun mit d'r getuigen zaoten, en 'n pèperkuukske laag 'r ok nog; mar as ge de minsen goed aonkikte, daan waoren d'r faosies⁽³⁾ krek ènder as bij de begraofenis van Miekes. Ze laachten nie en ze schriewden nie, mar ge kos ook nie bepaolen, waor 't 't miste op leeken. Raore minsen, die boeren, hè? Wâ mot 'n boer toch 'n lillek gezicht trekke, as ie kiespijn het warre⁽⁴⁾?

De geneuiden⁽⁵⁾ gongen allemaol om aacht uur eweg, ok 't oud menneke.

En Aolidao stond weer buiten te kwè-èken, toe de minsen vaan 's mergens weer deur de straot waandelden. Ze haaj weer d'r gebuuren om zich

(1) Laachstripke, lett. lachstreepje, een lachende trek.

(2) Aonkwaanselen, zich weten te behelpen.

(3) Faosies, aangezichten.

(4) Warre? niet waar? Is het niet zoo?

(5) Geneuiden, genood(igd)en.

[p. 333]

staon. Nou, 't waar ok aovend en wermkes gewist; ze wouwen ok wel is 'n lochtje scheppen.

‘Hè-'k 't vaan mergen nie gezeet, ze gaon op begraofenis!....Ziede wel, ze hèn 't al weer op. Nou, 't zaal daor ok wâ kostelik gewist zijn. Mar Jaones vaan d'n aachterhoek hèt ze van d'n die-ën⁽¹⁾. Jao, hij kaan 't betaolen - mar minsen, aal zijn ze daor nou al Roms⁽²⁾, ze hebben toch alèvel wâ meer veur d'r dooijen over as hier in ons daarp. 'n Aarm mins mag niks meer hebben, neeje, ge wit 't ummers genog. De klok maag nie meer gaon....foei, 't is schaant, as we begraoven worre; en daan doe-en de groote meneeren ok gin maantels meer om of laamfers an der hoej....'t Gaot 'r krek ènder nao toe as nao 'n brulleft. Op 't lest trekken ze nog gèle bruukskes an....Dá, jongens, komt nou allemaol vaan die libberaolen....Bij onzen ouden burgemister zouën die fraatsen⁽³⁾ nie gebeurd zijn, neeje, die gong zelvers aaltijd aachter 't lijk bij rijkeluu net as bij aarme minsen...., mar nou...., 'k zaal mar nie te veul zeggen, waant 'k mot 't aalles veraantwoorden en bezuuren ok....waant d'n dezen is ginnen gemekkelijken. (Bij d'r aigen zeit ze: ‘Ze meugen hum veur m'n part vet misten mit mollebiest’⁽⁴⁾. - ‘Wâ nog mar 't beste is, minsen, aarme minsen krijgen wel nievers en nooi-it gelijk, mar staarven motten toch alle minsen, en da duut de rechtvaordige lieven Heer,....en dâ is m'n troo-est, waant ins toch, ins toch, daor boo-even zullen we.....- Hou toch stil, jong,’ dâ zeej ze teugen Miekes, 't kijnd van d'r dochter. Jao, ze mot as grootmoeder 'r mistentijds op paassen. ‘Gleufde wel, minsen, dâ dâ jong 'n oud mins kaan juudaassen⁽⁵⁾...., judaassen,....ge wit 't nie haalf.’

Veul minsen luusterden, en veul liepen d'r ok veurbij. In d'r redenaosie haaj Aolidao nie gezie-en, dâ 'r 'n Hirke⁽⁶⁾ ankwaam. Hij riep, toe ie bij d'r waar: ‘Gaat het goed, Alida?’ en ze besturf 't bekaans vaan schrik, toe ze dieë stem hurde⁽⁷⁾, mar ze waar toch ok veur gin klain geruchtje vervaord. Ze zeej: ‘Zij de gij dâ, meneer, ach alèvel toch, wâ zie d'r goed uit en wâ zijde groot geworre, dâ 's waor!’

‘Ja, Alida, kleine kind'ren worden groot; morgen kom ik wat praten. Weet je nog wel van dat braoike⁽⁸⁾?’ en hij liep deur.

Mar Aolidao kreeg 'n kop as enkel bloeëd. 't Praotje waar nou nog nie gedaon. Dâ mossen de minsen weten, wâ dâ braoike beteikende.

‘Kèk me dâ Hirke daor is hinnenwaandelen,’ zeej ze, ‘mar hij maag 't ok wel. Mar wâ dunkte gullie wel vaan da braioke? 'k Zaal 't oe is gaauw vertellen. - Nou, z'n moeder, de juffer, ge kent ze wel, ok 'n goe-d mins....nou, bij z'n moeders ben ik is baokster gewist en toe waar dâ Hirke zeuven jaor. Alles kaan 'k e-ëten, mar aol of paoling, ziede, 't is net of dâ goed me weer de kèèl uit wil kruu-epen, as 'k ze geëten hè....'s Aovens haaj 'k altied 'n braoike. Zullie haajen 's middags gestoofde paoling geëten, en wâ duut me nou dâ duuvels jong....jao, 'k

(1) D'n die-en, geldstukken, geld.

(2) Roms, Roomsch-Katholiek.

(3) Fraatsen, fratsen.

(4) Mollebiest. Biest is de eerste melk van koeien; overdrachtelijk dus hier van een mol. Volksuitdrukking, niet veel goeds wenschende.

(5) Judaassen, plagen, sarren.

(6) Hirke, heertje.

(7) Hurde, hoorde.

(8) Braoike, eten in de pan gebraden.

[p. 334]

wor 'r nog kwaod om;...'k haaj 't druk en 'k liet hum 't braoike in de koekepan doe-en,...en wâ duut ie me? Vaan de paoling de saus in de pan en 'n paor stukskes visch en ruurt 't toe deur mekaor. 'k Aat zonder arg, dâ begripte, maor wâa 'k diejen naacht belèèfd hè, minsen, nog wor 'k 'r misselijk vaan.’....(Tot Miekes:) ‘Houd oe bakkes toch, jong! Neeje, dâ wilde nie, warre?...Nou, daan za 'k oe mar is gaauwkes in de krib stoppen, ge zijt net zo'n ippekras⁽¹⁾....Nou, minsen, slaop gerust, hurde!’....

W.J. Van Bommel Van Vloten.

(1) Ippekras, valschaard, plagert.