Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 325]

Noord-Brabant.

'n Romantise 'istorie^*). (Baronie van Breda.)

Den meëster, daor ik bij op school gelegen 'eb, eedin⁽¹⁾ zen leven al wad-ondervonde, en toch wistie iedere keër zen aege goed te redde.

Ge mot dan wete, dattie 'nen kusterszeun waar, daor veuraon uit Braobant, en bij 't lote veur de Franse vielie er toe de kop⁽²⁾ toe in; mer dae soldaoteleve vaorden 'em⁽³⁾ wadal te veul, ennie gong dezerteure.

Dadái⁽⁴⁾ slecht getroffe, want 'n paor daoge van te veure warie in kwartier gewist bij 'nen keuiper, die net eënder 'iet⁽⁵⁾ as 'ij, en van wies⁽⁶⁾ in diën aegeste naacht tweë zusters, die alleën woönde, vermoord wiere; en omda diën baos den eënigsten erfgenaom waar, wierie veur 't manneke of den daoder g'ouwe en seffes opg'aold⁽⁷⁾. Merrie zaat er niefeul⁽⁸⁾ over in, want den rekruut K. kon getuige, dattie van heël diën naacht de deur nie uit waar gewist, en tonie⁽⁹⁾ oörde, dat K. er uitgetrokke⁽¹⁰⁾ waar, loofdenie duzend gulden uit aon al die 'em aonbrocht. Onze meëster wier daorom van tweë kaante naogezete, en 't is gebeurd, da de zjanderme in 't bos, daorie in waar, op den meët⁽¹¹⁾ kwamme, daor 'ij in 'nen boöm verborrege zaat.

*) Algemeene eigenaardigheden. a. De h wordt altijd onderdrukt: ij ad geoord = hij had gehoord. Hiervan zijn alleen de grensdorpen, de stad Breda en enkele andere plaatsen uitgezonderd, waar vreemde invloeden niet te miskennen zijn. - b. Eveneens de d tusschen twee klinkers, om plaats te maken voor de overgangsletters: kwaoje, ouwe, hoejen = kwade, oude, hoeden. Zelden voorkomende of edeler woorden houden stand: vader naast vaojer, dat allerplatst is. - c. De afkapping veler slotconsonanten en tengevolge daarvan samentrekking van vele woorden: tege = tegen; da zak doen = dat zal ik doen. - d. De uitgang ke voor je: moederke. - e. Letterverwisseling van r en s: verlieren, hij waar enz. - f. Verplaatsing der r en s: Berda naast Breda; geps, weps voor gesp enz. - g. De onvolkomene a wordt gerekt (aa): van naacht voor van nacht. De volkomene a wordt ao: van daog. - h. De zachtlange e is in vele woorden de e van 't Holl. wereld: smaer of smêr = smeer; slêpen = slepen en ook sleepen (in Breda hondt men er geen twee woorden op na); gêl = geel, schêl enz. De scherplange e en o zijn hier tweeklanken, waar ze dit oudtijds waren, d.i. waar ze uit ai, ei en au, ou ontstaan zijn. Keët en woönen zijn strijdig met de gevolgde spelling. Is een woord uit samentrekking ontstaan, dan zijn e en o hier zachtlang: preken, vrolijk. Hier zegt de taal dat dro-ig ook voor een tweeklank gold, daarom droög. - i. De ij luidt op 't eind eener lettergreep als in 't Holl., dus: ei; overal elders als êi, maar zóó, dat de i als een zwakke nagalm luidt, gelijk men dien wel op 't einde eens woords bij de zachtlange e hoort, als deze het woord sluit; thee klinkt eenigermate als thëë-ĭĕ. En zoo gaat ij bij de lagere volksklasse schier geheel in ê over: begrijpen is begrêpen, schrijven is schrêven enz. Hoe duidelijker de naslag der i is, hoe beschaafder de taal des sprekers. - j. Au = aau, uitgezonderd pous en sous voor paus en saus. - k. Ei is op 't eind eens woords bij de bewoners der grensdorpen, die de h laten hooren, veelal ai of aai: de haai = de hei. - l. Eu wisselt hier in veel woorden de zachtlange o af: deur, zeun, meulen. - m. Ui = eui of een klank tusschen eu en ui in: buiten = beu-ie-ten, als tweelettergrepig uitgesproken.

(1) Eedin, had in.

(2) Toe de kop toe, lootte hij zich vast en goed vast ook.

(3) Vaorden 'em, kwam hem vreemd aan, beviel hem niet.

(4) Dadái, dat had hij.

(5) 'Iet, hiet, heette.

(6) Van wies, van wien, wien.

(7) Seffes opg'aold, dadelijk opgehaald, ingepakt.

(8) Niefeul, niet veel.

(9) Tonie, toen hij.

(10) Uitgetrokke, er van door gegaan.

(11) Meët, stuk gronds.

[p. 326]

't Sprekt van aeges⁽¹⁾, dattie nao zen ouwers 'uis zaag te komme, want op een aander 'addie niks te ete g'ad; en 'ier mossie daodlek weer de bossen in, offie⁽²⁾ zower gaauw bij zen gewist. En ton z' 'em vertelde, watter me den keuiper veurgevalle waar, ton 'addie er toch spaet van, dattie er van deurgegaon waar, zoo gaere zowie diën goeje man verlost 'ebbe. Eën woord van 'em, en den man waar vrij; mer dan kreeg 'ijzelf den kogel!

En eëns schildenet⁽³⁾ mer zus of zowe, of z' 'adden 'em gepakt: 'ij waar op 'nen Zondag nao de kerk gegaon en da wisse de merresjesees⁽⁴⁾: ze bezette de deur en de mense mochten er mer éën veur éën uit; en ton 't volk weg waar en 'ij er toch nie bij, ton gongeze nao binne, om d'eële kerk af te zuke, mer ze konnen 'em nergerans vinne, wantie waar in d'eurgelkas⁽⁵⁾ gekrope en daor 'addeze gen aerg in. Wel aacht daoge lang bleveze in 't durp en rommetom⁽⁶⁾ de kerk, en onzen meëster zo⁽⁷⁾ van 'onger vergaon zen, as zen jonger bruurs 'em gen eten 'adde gebrocht; mer omda zeulie kuster ware, mosseze toch 's middags de klok op gaon winne en 's aoves gaon luië, en dan stakkeze mer een deël botter'amme veur bruur Piet in de zak, diesem nie gave, as de baon nie suiver waar. Ten leste dochte zeker de zjanderme, dase verkeërd ingelicht ware, en ze gongen 'eenen: mer de Fransche mesjeur begreep gemakkelek, dattie den één of aandere taed weer verraoje zo worre, ennie dáór nie blaeve kon; daorom zaggie stillekes over de graenze te komme naor 'Olland, da ton nog gen frans waar.

En raoidis⁽⁸⁾ wattie 'ier deeï! 'IJ 'ad 'nen naef in O....., 'nen goudsmid; die sneeï veur 'em de stempels en 'ijzelf maokten 'n pas (wantie kon o zoo mooi schraeve!) en op die manier 'addie 'n vrijstelling van dienst, die klonk as 'n klok.

Binnen etteleke maonde wierie grefier (sekertaoris) en schoolmeëster te E. Mer 'k 'eb'm dikkels 'oöre zegge, dattie laoter, ton de Fransen ook 'ier ware, 'onderde keëre in d'erberg aon éën taofel zaat me d'overste van de soldaote, die meschien de pampiere in de zak 'adde, waorinnie as overloöper stond aongeteëkend; en assem bij geval goed aonkeke, dan warie niks meër op zen gemak; want al 'addie éën letter in zen'n naom veraanderd, 'ij docht altij aon Aantwerpe, waorie as dezerteurder te boek stond.

(1) Aeges, (eigens), zelf.

(2) Offic enz., of hij zou er gauw bij geweest zijn, ze zouden hem gauw gehad hebben.

(3) Schildenet, scheelde(n) het.

(4) Merresjesees, marechaussees.

(5) Eurgelkas, orgelkast.

(6) Rommetom, rondom, omtrent.

(7) Zo, zou.

(8) Raoidis, raad eens.