Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

De skim⁽¹⁾ van Lene-Peet⁽²⁾. (Tessel.)

I.

‘Zie-e, zoo-e! Nou zel ik mien peet ereisies 'n vars kooltje in 'r stoofie doen en ers koffie zette, en dan zel ik onder 't koppie⁽³⁾ vertelle, hoe 'k 't had hew.’

Deuze woorde wiere sproke deur 'n lief, skalks meike, dat bezig was 'r ouwe peet na 'r makkeleke stoeël in de foorkamer te helpe. Handig ging 'r dat werk of; de koffie was heel gauw zet en in 'n amerijtje zat ze bij peet an 't half-elfie⁽⁴⁾.

De ouwe vrouw was zoo blied as 'n engel, dat nichtje weer thuus was. Ze was mit volle consent voor nachjes⁽⁵⁾ na Westergeest weest. Nicht Leen was verwonderd, dat het oudje 'r gaan late had, want peet kon aârs

(1) Skim, schim.

(2) Lene-peet, tante Leentje.

(3) Onder 't koppie, onder 't drinken van een kopje koffie.

(4) Half elfie, de koffie, om half elf gedronken.

(5) Voor nachjes, uit logeeren; op verschillende plaatsen wordt de tijd der afwezigheid bij nachten berekend.

[p. 310]

nooit bute 'r hulp; maar er wazze⁽¹⁾ twie redes, weerom 't meike van honk⁽²⁾ most. Peet had wat met den notaris te bestruke⁽³⁾, en nicht most om 'n goeie rede in kennis komme mit boer Ponse en fremilje op Westergeest, voorôl mit Jawwik, den zeun.

Lene-Peet was nooit trouwd weest. Ze bezat ten minste 'n ton, die ze bij 'r eerste testement elk voor de helft maakt had an 'r nicht Leentje Thanis en 'r neef Wullem Vlug. De neef, 'n ronde zeeman, had iensjes teuge peet seid: ‘As jow skip voor goed oftuugd wordt, denk ik mien vaartuug mit jow spul te kalfatere en dan fraag ik Leen om as opperstuurman bij me an boord te komme. Asse wil, fare we same op de huwelekszee, dat 't zon⁽⁴⁾ lust weze zel. Niet dat ik er na verlang, dat je op leëger wôl raakt; God bewaar me, nee! maar na ôlle menseleke rekening gaan je mit 'n jaar of wat het hoekje om. Omdat je well'ers praat het, dat je Leen bij je houwe wil tuut je dood en zurg had, weer ze dan anlande zel, deerom spreek ik er over. Leen zow mit heur aardeg bakkesje en 'n halve ton wel 'n beskermer fiende; maar weetje, ik hew mien lief nichtje, al had ze gien rooie duit, liever, as 'n aar mit 'n heele lading goud an boord. Kom, nicht! geef me je woord en van Leene-peet kriege we 'r dan den zegen op, dat hoort er nou ienmaal zoo bij.’

Dat was bij de ouwe vrouw: puusje de ooge uut; in de stad zowwe ze zegge: kweste⁽⁵⁾ majesteit. Heere, Heere! 't mensch leek wel opsternaat⁽⁶⁾!

‘Hoe durf je 't wage, om zoo over mien dood te prate! Je wow maar dat ik òl in de kist lag, hè! - Hoe durf je 't wage mij te spreke om mit Leen te trouwe? Je weet immers, dat ik er zoo teuge ben om mit fremielje te trouwe, dat ik deerom juust vrijster bleve ben, omdat ze me an 'n neef koppele wowwe. Ik verbied je mien huus en ik skraap⁽⁷⁾ je in mien testement!’

Nicht Leen docht er heel aars over. Ze had wat 'n zin in heur flinke neef. Ze had 'm deerom òllan foorsproke en seid, dat ze hoopte, dat peet 'm te minste niet deurskrape zow in 't testement. Toch hiew Lene-peet 'r streng stief, en dat was de eerste rede, dat 't meike van honk most. Het oudje had wat te bedissele⁽⁸⁾ mit den notaris tot skade van Vlug. - Weerom ze juust na Westergeest, na boer Ponse most, zelle we nou vertelle.

Lene-Peet had er niet òllan zoo rimpelig, zoo stokvisch- en stopfurfachtig⁽⁹⁾ uutsien as nou. Jonge nee! In heur jonge tied was ze 'n heel mooi meike, 'n gnap pestuurtje. Ze had vrijers bij de vleet kriege kenne. Heur ouwers wowwe 'r an 'r neef Weste koppele. Zij wow Jawwik Ponse. Die mocht ze niet en deerom wow ze 'r neef niet en ok 'n aar niet. Ze was maagd bleve tuut nou toe, en ze was twie-en-zeuvetig.

Ponse zow wel op Lene-peet wacht hewwe tuut 'r ouwers dood; maar er was in dien tusschentied wat beurd, weerdeur ie wel zoo wat hôlf en hôlf dwonge was mit 'n aâr te trouwe. Hij was mit Lene-peet ôllan op 'n

(1) Wazze, waren.

(2) Van honk, van huis.

(3) Bestruke, bezorgen, in orde brengen.

(4) Zon, zoo'n.

(5) Kweste, gekwetste.

(6) Opsternaat, in erge mate boos.

(7) Skrapen, schrappen, doorhalen.

(8) Bedisselen, in orde te maken (meestal in 't geheim).

(9) Stopfurfachtig, stopverfachtig, droog.

[p. 311]

goeien voet bleve; hij kwam veulse⁽¹⁾ bij 'r, en 't was tusschen die twie zoo goed as klonke⁽²⁾ werk, dat de zeun van Ponse, de snuggere Jawwik, iensjes de man worre zow van nicht Leentje. Zoodoende zow Ponse voor zien zeun 't kaptaal machtig worre, dat 'm zelf deur de koppigheid van de ouwers van Lene-peet ontgaan was. Deerom most nichtje na Westergeest, na boer Ponse voor nachjes, twiel peet 'r testement heelkedòl in 't foordeel van 't meike make liet.

We wete dan, weerom nichtje wegstuurd was en weerom ze juust na Westergeest most. Luustere we, wat er an 't hôlf-elfie tussche ouwe en jonge Leen ofhandeld wier.

‘Wel kiend,’ begon 't nuwskierig besje, ‘vertel me nou ereisies, wat seg je wel van den ouwen Ponse en zien vrouw?’

‘Minneleke lui! minneleke lui! ze drieve in de butter⁽³⁾,’ zei 't meike. ‘Ochtes⁽⁴⁾ ôllan 'n door⁽⁵⁾ van 'n eitje in de koffie; bij 't koppie krentebôl of warme tulband. Middags leek 't wel 'n brullofsmeel; ôllan heele klompe stoksuker⁽⁶⁾ bij de thee; 's eves⁽⁷⁾ ries-in-brij of sukelaad en ôlles navenant. In de pronkkamer zete, in 'n mooie kamer sleëpe, heele fiene lakes en sloope, 'n kostelek bèëd, ôlles navenant. Huis weer⁽⁸⁾, minneleke lui, drieve in de butter.’

Lene-peet was wàt in 'r skik mit dat relaas. Na ien ding was ze nog erg benuwd en wel, hoe Jawwik de zeun 'r bevalle was, deerom froeg ze 't ok zoo maar op den man of.

‘Nou,’ was 't antwoord, ‘niet ongnap voor de wereld; nog al gnap van kop en oore.’

Dat was na den zin van 't oudje, en doe volgde er 'n verhaal van peet uut 'r jonge jare; hoe ze hoopt had mit Jawwik Ponse te trouwe; hoe dat misloope was; hoe ze ôllan vriendskip mit 'm houwe had en hoe ze nou overien komme wazze, dat Leentje mit zien zeun Jawwik trouwe zouw. In heur jonge jare had ze er iens 'n zondig woord op seid, dat Leentje Thanis mit Jawwik Ponse trouwe most en zow. 't Was niet beurd⁽⁹⁾; maar nou zow 't toch beure. Nicht hiette net as zij. Jawwik net as zien vader, beiëgaar van naam en fan⁽¹⁰⁾.

Leentje most nou belove, dat ze dat doen zow as peet dood was. 't Zow 'r gien windeiere legge. - 't Was of 't meike de termine⁽¹¹⁾ op 'r lief kreeg, doe peet dat allegaar seide; want ze hoopte op neef Wullem, den stuurman, en ze foelde gien sikkepitje voor den snuggeren Jawwik. Ien ding stond 'r wel an. Peet had seid, maar niet foor ik dood ben. Ze docht deerom: ik zel 't ouwe mensch wel wat paaië en niet teugestribbele, en zeide dus: ‘Wel, peet! Jawwik is tuut nog toe niet om me weest, en as ie komt, is 't nog allan tied om te dissedeere⁽¹²⁾.’

‘Ja, kiend! komme zel ie wel, en je moet me belove, dat je ja segge zel en woord houwe ok, want mien skim zow spoke komme, as ik dood was en je deê 't niet.’

(1) Veulse, dikwijls.

(2) Klonke, beklonken, afgedaan.

(3) In de butter (boter) drieven, het zeer rijk hebben.

(4) Ochtes, des ochtends.

(5) Door, dooier.

(6) Stoksuker, kandij.

(7) 's Eves, 's avonds.

(8) Huis weer, heusch waar.

(9) Beurd, gebeurd.

(10) Fan, van, achternaam.

(11) Termine, stuipen.

(12) Dissedeere, besluiten.

[p. 312]

As Lene-peet dat seide, wist nicht wel, dat an heur besluut niks niemendôl te doen was. Ze begreep, dat 't best weze zow 't ouwe mensch maar niet teuge te spreke. Jawwik, die, twiel ze op Westergeest voor nachjes weest was, temet gien woord teuge 'r spreke dorst, zow toch geen koerasie hewwe 'r te frage, en deed ie 't, dan zow ze 'm wel stok en bôl in de hand geve⁽¹⁾ om 'm vooreerst van heur oftehouwe, en ze meende: tied wonne, veul wonne.

(1) Stok en bôl in de hand geven, op zijne plaats zetten.

II.

‘Wel, Jemes Kremes! wat 'n lief en aardig meike is die Leen!’ Mit deuze woorde gaf Jawwik Ponse, de zeun, an zien hart lucht, doe 't lozétje weg was. - Twiel ze er was, had ie 't hart niet had 'r antekieke en temet gien woord segge durve.

‘Nou, jonge!’ zei vader, ‘as je reis 'n deuntje trouwe ging, zow je 'r dan wel wille?’

‘Dat zow 'k meene, reeuw in biete⁽²⁾, reeuw in biete, as 'k maar dorst.’ Doe vader deerop vertelde, wat er tussche Leene-peet en himself over 'n huwelek van Leen mit him sproke was, wist Jawwik niet of ie blied of ang⁽³⁾ weze most. Blied zeker as ôlles klonke werk weest was, maar hij was betjoegd⁽⁴⁾ genog om te begriepe, dat ie zelvers 'n anval op Leen doen most, en die bui dorst ie niet an.

As ie deur zien uterlek en goeie rede ok 'n rieke bruud kriege most, dan sag het er miserabel uut, dat vatte ie zelvers wel. Nou dat het ies voor 'm broke was⁽⁵⁾, dorst ie nog niet, zo'n bloed was ie.

De ouwe Ponse zei, dat ie zundag bij Lene-peet te gast most. Skoorvoetend ging ie er na toe, op zien paas-best ankleed mit blauw lakes broek en baatje, streept sijd vest en 't gochem⁽⁶⁾ petje op ien oor. Zoo opdirkt⁽⁷⁾ sag ie 'r mit zien bolle wange, dikke lippe en groote ooge toch niet uut as 'n flinke vrijer voor 'n gnap meike os Leen.

‘Je moet de kot maar reis uut den boom kieke, en as je ken, je slag slaan,’ zei vader Ponse. ‘Bij Lene-peet ben je welkom, dat weet ik.’

't Was weer, wat de oue man seide; want Lene-peet dweepte mit zien zeun, ôllien omdat ie Jawwik hiette, net as zien vader, skoon ze toch segge most, dat heur vrijer er in zien tied heel aars, heel wat gnapper uut sien had as Jawwik nou.

Sjok, sjok, as mit loode skoene stapte de vrijer na 't huus van Lenepeet. Onderweg bedocht ie wat ie segge zow, as ie Leen ôllien te spreke kreeg.

De jonge wier heel vriendelek ontvange en most afseluut⁽⁸⁾ den heelen dag bluve. De ouwe vrouw maakte zien mond maar ope. Hij most vertelle hoeveul skeëpe er òl oond⁽⁹⁾ hadde; hoeveul twillinge⁽¹⁰⁾ ze ôl hadde; hoeveul

(2) Reeuw in biete, (rauw in bijten), ik zou ze heel graag willen hebben.

(3) Ang, (b)ang.

(4) Betjoegd, elders in N.-Holland betoegd, slim, geslepen.

(5) Nou het ies gebroken was, nu althans één hinderpaal uit den weg geruimd was.

(6) Gochem, fatterig; ook leep, slim, met het oog op personen.

(7) Opdirken, opsieren.

(8) Afseluut, absoluut, volstrekt.

(9) Oonen, lammeren werpen.

(10) Twillinge, tweelingen.

[p. 313]

maatjes⁽¹⁾ de swarte en de roodbonte ieder meel wel gavve; hoeveul groene keesjes ze wel maakte, as de keesmakerij goed an de gang was. Hoeveul lammertjes ze wel na Leije stuurde en zoo ôl meer. Peet liet 'm zoo veul prate as ie aârs in gien half jaar deed.

De jonge Leen vond ôl die praatjes saai en hoorde tuut 'r spiet, dat de droomer nog oppe sukelaad ok bluve most. Doe de ouwe vrouw na bèëd gong was ie er nog, maar Leen zei gauw: ‘Zow jij nou ok niet ereis opstappe? 't is kiendere bèëdtied; ik gaan te minste.’

Bij het heengaan skrabelde⁽²⁾ Jawwik ôl zien kerasie bij mekaêr en zei: ‘Hê je niks murke, Leen!’

‘Nin 'k⁽³⁾, - wat zow 'k murke hewwe? Ik begriep je niet,’ sprak Leen, en mit 'n: ‘Nou, gnavid! groetenis thuus,’ gooide ze de huusdeur dicht, zoodat zij er binne en hij er bute stond.

Are daags vertelde hij thuus, hoe ie 't had had. Lene- peet was heel vriendelek weest; ze hadde lekker ete, karmenade⁽⁴⁾ en rôlpens-in-goed⁽⁵⁾ en 's eves eerst 'n stik mit 'n fraai beskuut, doe nag 'n stik mit 'n fraai beskuut en doe zien buukje vol sukelaad. Op 't lest kwam er ok uut, dat ie Leen ôl ansproke had en fraagd, of ze niks murke had.

Vader vond dat begin nog al parmantig. Hij had ok wel docht, dat zien zeun voor 'n mooie bruud en 'n ton wel wat moeite doen wow. Hij zette 'm vervolges an, om 'n are keer maar weer as 'n hartig mantje⁽⁶⁾ er op los te gaan.

Jawwik beloofde 't.

De ouwe vrouw was are daags vol over de jonge Jawwik. Ze vond 'm 'n aardege snuter.

Nicht zei ronduut, dat ze 'r niet veul aardigheid an vond en vroeg, of peet wel sien had, dat ie na 't ete zien bord mit sien finger uutslikt had.

De ouwe vrouw kwam ôlweer op heur stokpeerdje, het huwelik van 'n Leentje Thanis mit 'n Jawwik Ponse en seide nog ereis, dat 'r skim spoke komme zow, as zij heur woord niet hieuw.

Gedurig kwam de vrooleke vrijer bij Lene-peet an huus en iensjes, deur vader en peet deertoe anzet, had ie de portaligheid⁽⁷⁾ om an 't meike te frage of ze ok skikke kon, dat ze zin in 'm kreeg, en dat nog wel, twiel Lene-peet er bij sat.

Wat most het arme kiend doen, nou 'r 't fier zoo na an de skene leid wier? Ze had zoo veul an 't ouwe mensch te danke, dat ze die niet voor 't hoofd stoote mocht. Ze zei deerom: ‘Omdat Lene-peet het zoo wil, zel 'k je na 'r dood anneme, maar zoo lang die leeft, moet er gien woord meer over kikt⁽⁸⁾ worre, das mien kondisie.’

Lene-peet en Jawwik leeke wel kontent mit die belofte. Hij kwam van tied tuut tied ansjokke, maar had òlles behalve 'n wit voetje bij zien anstaande. Op zien laffe aardigheidjes wier mit skarpte en heel vlis⁽⁹⁾ antwoord

(1) Maatjes, maatjes (melk).

(2) Skrabelen, bijeenhalen.

(3) Nin 'k, neen ik.

(4) Karmenade, carbonade.

(5) Rolpens-in-goed, rolpens en dergelijke dingen, en wat er alzoo bij behoort.

(6) Hartig mantje, dapper man.

(7) Portaligheid (brutaligheid), vrijmoedigheid.

(8) Kikken, spreken.

(9) Vlis, afdoend.

[p. 314]

en prabeerde ie somties òltemes om 'r anterake of te soene, dan wier ie heel gauw ofstoffeerd⁽¹⁾.

Jawwik klaagde zien nood bij vader en de ouwe klaagde bij Lene-peet, die daarover lang niet kontent was en nicht ieder keer weer met 'r skim driegde.

Op 't lest was er weer wat tussche de oudjes konkeld, en nichtje most nog ers van honk, omdat de notaris wat aârs in 't testement zette most, dat gien mensch wete mocht.

Lene-peet begon erg te krukke en nichtje zuchtte dan: ‘Och Heer, och Heer! wat moet ik beginne as 't mensch dood is?! - Ik gaan twie jaar lang in de sweere rouw, dan zel ie mij in dien tied ten minste niet mit 'n huwelek an boord komme en meskien weet Wullem dan nog wel raad.’

As Lene-peet wat beter was, dankte ze ons lieven Heer niet ôllien voor 't mensch, maar ok, omdat de tied van 'n huwelek mit saaie Jawwik deerdeur verskove wier....

(1) Ofstoffeerd, met kracht afgewezen.

III.

Wullem Vlug was van 'n varre reis weerom komme. De ouwe vrouw had wel teuge 'm seid: ‘Ik verbied je mien huus,’ maar deer steurde de jonge zeeman 'm niet an. Voorôl omdat ze siek was, meende ie, dat 't zien plicht was om 'r te bezoeke. Doe ie uut de siekekamer kwam, zeide ie teuge Leen: ‘Ik had wel hoord, dat de ouwe, twiel ik weg was, verskeie maal op 'n klip stoote had, maar niet docht, dat ze in zoo korten tied van 'n goed tuugd skip temet in 'n vrak veranderd weze zow. In 'r nachtspulle staat ze onder 't tuug as 'n galjas, die deur 'n onweersbui uut de zeile slege is. Ik denk: maste kappe, lading over boord, pompe, pompe, tuut ze as 'n bakstien na den kelder gaat.’

‘Ja, Wullem! ze is 'n heele boel ofvôlle, sund jij 'r 't leste sien het; 't is nou zeuve maante, dat ze krukt, en jij het, laww'ers sien, net tien maante uutweest.’

‘En, Leen! as de ouwe over stag gaat, kom je dan bij me an boord? Zij ken dan 'r anker niet meer tussche ons infalle late, om ons te belette mekaar an boord te klampe.’

‘Je weet, Wullem! hoe ik over je denk, as ik mien zin doen mocht; maar twiel je weg was, hew ik Lene-peet wat belove moete, weerom ik al zoo veulse graaid⁽²⁾ hew.’

Twiel ze deuze woorde sprak, kwam er 'n stroom van trane uut heur lieve ooge en graaiende vertelde ze de plannen van Ponse en heur peet, om 'r te koppele an 'n nare, droge, fleeuwe jonge, 'n lomp stik fleis. ‘Had jij peet maar 'n beetje na den mond praat om in 'n goed blaadje bij 'r te komme, dan zow het meskien nou wel aars weze.’

‘'t Is licht meugelek, Leen! maar ik stuur ôllan recht deur zee. Ik faar liever mit dichtreefde marszeils in de Noordzee of zonder kompas op de

(2) Graaien, schreien, huilen.

[p. 315]

groote oceaan, as rondom zon zeeskip te laveere; maar Leen, as 'r skuut na den kelder gaat, dan zeil ik zoo lang om je heen, dat die Ponse van zelf ofhoudt; wee! as ie in mien faarwater komt, dan geef ik 'm de volle laag en praai ik 'm bij nacht of ontied, dan slaan ik de glaze uut zien kiekers. Ik zel 'm wel van koers verandere late en make, dat ie van jow ofstuurt. Mit Lene-pect zeur je maar wat vort; we zélle ôlével wiezer weze en niet om 'n gril van 't ouwe mensch, dat ik voor kiends hou, jow levesgeluk na de maan helpe. Hou maar moed, Leen, ik gaan voor 'n tiedje hier ten anker en we zelle sien uut wat hoek de wiend waaie gaat.’

As Lene-peet 's eves goed en wel op 'r nachtrust lag, dan wist Leen wel 'n middeltje te fiene om 'n holf uurtje mit neef te prate.

Iensjes op 'n evet⁽¹⁾ was Leentje wat stil en niet best musd. ‘Wat skort er an, meike?’ zei Vlug, ‘'t is of je mit blakstilte deur den stroom uut je koers raakt bent en er niet weer inkomme ken. Wat is er beurd? Kom, vertel me, dan zel ik je op sleeptouw neme en weer in 't ouwe zog⁽²⁾ weerom brenge. Hè je 'n kaper op je sien anhouwe, of ben je verbauwereerd deur 't sien van 'n zeemonster. Seg me 't maar, en, hoe moeielek ok, ik zel je er wel uutloose⁽³⁾.’

Leen had de hulp van neef wel noodig. Wat ze vertelde, kwam hierop neer: De jonge Ponse was bij de sieke weest; hij had over 'r stroefheid klaagd en overbriefd, dat ze wel tied had om mit neef en niet om mit him 'n praatje an te legge. Peet was miserabel boos weest en had ouwer geweunte mit 'r skim driegd, as ze 'r belofte niet hieuw.

‘Bij olle sturme en orkane,’ begon neef, ‘as ik die lompe zolderskuut niet in den grond boor, al zow 't mien heele foorsteve ok koste, dan zel ik nooit meer kans hewwe om as stuurman an te munstere. - Den eersten keer, dat ie van Westergeest na hier laveert, zeil ik 'm an, eer ie tied het 'n kurkezak uut te hange, en foor de wiend gaat ie na moeder weerom; hij zel je vooreerst niet weer op zij skiete, of 'm⁽⁴⁾ bij dat ouwe vrak vastlegge.’

Leen begreep, dat ie Ponse te lief wow en waarskuwde voor de gevolge.

‘Wees maar gerust, Leen, ik zel wel van zeil mindere, as 'k sien, dat de anzeiling voor 'm te gevaarlek worre zow. Zonder 'm heelkedôl te ontreddere, wil ik maar toone, dat 'n flink zeeskip gien zolderskuut in zien sog dulde ken. En wat die belofte en die praatjes van 'r skim angaat, ik zel je segge, hoe ik deerover denk: de ouwe is kiends, ken geen stuur meer houwe. 't Is mit 'r verstand net as mit 'n skip, dat sien roer kwiet is, of er niet meer na luustert. Je kent eve min mit zon mensch as mit zon skip land bezeile; semirem semarem⁽⁵⁾: je hoeft dus gien notitie te neme van die praatjes. Kwam later de skim, dan zow ik die voor me rekening neme, al was ie ok zoo groot as 'n driemaster.’

Kort na de ontmoeting van neef en nicht wow Jawwik Ponse zien geweun bezoek bij de sieke brenge; maar tussche 't Skil en Westergeest kwam Vlug 'm teuge. ‘Hoor reis,’ begon Vlug, ‘ik moet je eve praaie; ik was juust op verkenning uut. 't Is goed, dat onze koers niet meer as 'n kabels-

(1) Evet, avond.

(2) Ouwe zog, oude vaarwater.

(3) Uutloose, uitloodsen.

(4) 'M, zich.

(5) Semirem semarem, summa summarum. Vergelijk voor het plaatsen der i voor de a: liflaf en dergelijke door verdubbeling ontstane woorden.

[p. 316]

lengte uut mekaar liep; want het zow me razend spete hewwe, as ik je niet op zij skote was. Je moet wete, ik hew zoowat hoore luie, dat je bang bent voor kapers. Ik verzeker je, dat ik er ien ben van top tuut toon. Klaag jij nou maar as je durft, dat ik op de kust ben, dan breng ik je zonder genade op. Ik leg je nou ôl vast an de ketting, zoodat je den steven niet na dat ouwe vrak wende zelt. - Ik weet niet, of je me begriept; zoo niet, dan zel ik duidelijker spreke. Mars! na Westergeest weerom!’

Ponse spartelde wel 'n beetje teuge en zei, dat de sieke ziel boos op 'm weze zow, maar Vlug antwoordde: ‘Dat raakt niet, dan vertel je maar, dat je zeil skeurd is, of je roer broke, of dat er 'n aar mankement an je skuut was, zoodat je niet komme kon. Ik zel je vast 'n end vortboegseere en dan is je koers rechtuut op Westergeest, weer je voor 14 dage je anker fôlle laat. Wil je 'n are koers uut, ollebeneur, maar 14 dage lang bluf je uut dut faarwater, of ik boor je zoo in den grond, dat je nooit weer bove water komt.’

Jawwik Ponse most wel na huus toe.

Are daags eves vertelde de zeeman an zien nicht, dat de zolderskuut voor 14 dage op Westergeest vertuid lag en dus in dien tied niet in de have van de ouwe binneloope zow.

Lene-peet begreep niets van zien lang wegbluve. Doe de straftied om was, kwam ie mit de boeskip, dat ie zelf siek weest was en niet komme kon. De eigelijke rede dorst ie niet uutbrenge.

IV.

Bom, bam! bom, bam! klonk het akelig geluud uut de grasgroen furfde tore van 't Ouwe Skil. De skoolmeister, die ok klokluier van zien ambacht was, had zes in plaas van drie jonges na bove stuurd om 't werk te doen, want er most 'n uur langer luid worre as rechttoe. Het kostte den man de helft meer an penne en papier, weermeê ie zien helpers betaalde; maar hoe sunig ie was, deer sag ie gien bezweer in, omdat het lange luie ok kaplake⁽¹⁾ voor him was.

De skool was dien namiddag in de war; want de ondermeister kon den boel ollien niet recht houwe, omdat de ouwe, de bovemeister, bij het liek leze most. - Wie of er dan dood is? Wel, 't is licht te begriepe: Lenepeet is er voor optornd. Wuw van Sieze, die mit de huik omseide⁽²⁾, had twie dage foorof bij 'n hoope ouwe Skilders de boeskip brocht: ‘Je wordt bij Lene-Thanis te begraffenis nood as vriend in huus en na de begraffenis weerom in huus.’ - 't Was dan ok 'n heele drokte an 't Skil. Weg en weer sag je de lui heelkedol in de rouw, de vrouwe mit kapers op, na 't sturfhuus gaan. De dragers en kleedoplegsters lachte in 'r vuustje, want Lene-peet was 'n gelddoodje⁽³⁾. Er zou geld in plaas van 'n brood voor 't drege geve worre. Wuw had ze influusterd, dat ze 'n driegulde kriege zowwe.

(1) Kaplake, kaplaken, buitengewoon voordeel, dat gezagvoerders van schepen genieten.

(2) Omseide, ('t overlijden) rondzei.

(3) Gelddoodje. Dit eigenaardig verkleinwoord vindt zijne verklaring in den volgenden zin.

[p. 317]

't Ouwe mensch had lang mit den dood strede. Nichtje had er heel wat meê omtobd. De anspraak van neef was ze ok weer kwiet raakt; want Wullem was weer na zee gaan.

De heele siekte deur had Lene-peet mit nichtje over 'r huwelek met Jawwik Ponse sproke. As ze goed bij 'r possetieve was, heel ernstig; as ze ielde, heel verward; maar ôltied was skering en inslag van ôl 'r praat: ‘Je moet me belove, en as je de belofte niet houdt, zel mien skim je niet mit rust late.’ De leste verstaanbare woorde, die ze sproke had, wazze weest: ‘Mien skim, mien skim!’ 't Was om meêlijen mit 't arme kiend te kriege, voorôl as je wist, hoe 'n inkankerde hekel ze an den jongen Ponse krege had.

De begraffenis was ofloope, - de vriende weerom in huus hadde 'r natje en droogje had en wazze vort. Nichtje was ôllien in 't sturfhuus overbleve mit den ouwen Ponse, die 'r vertelde, dat ie boêlredder⁽¹⁾ was; dat Peet beschikt had, dat ze vooreerst in 't huus bluve zow en over 'n jaar mit zien zeun trouwd weze most. Aredaags zow ie mit den notaris komme om het testement-in goed⁽²⁾ foorteleze.

't Was 'n skrikkeleke evet en nacht, die voor Leentje volgde. Sleëpe kon ze niet; ze lag er ôl maar over te denke, wat ze doen zow, om van 'n huwelek mit Jawwik Ponse frij te komme.

De dag kwam an. De notaris, volgd deur Ponse as 'n skietelek hondje, zat om tien ure ôl in de foorkamer. Het leze begon. Leentje Thanis was ienig en ôllien urfgenaam, mis kondisie, dat ze binne 't jaar trouwd was mit Jawwik Ponse. Was het huwelek zonder dat zij 't niet helpe kon, niet slote as 't jaar om was, dan kwam de iene helft van Lene-peet's nalatenskip an 't weeshuus en de are helft an de diakenie.

Neef onturfd, in 't testement uutskraapt, - dat was 'n verskrikkelek nuws voor nichtje.

As ze wellers mankeliek⁽³⁾ weest was over peet's bemoeisel mit heur huwelik, dan had neef 'r troost, deur te segge: ‘De helft hoort jow en de are helft is voor mij; maar as 't nipt en weer nipt, dan gooi jij je helft over boord; mit de halve lading kenne we 't ok wel doen.’ Hieran had ze ôllan vasthouwe, as de gedachte an 'n huwelek mit Ponse heur zoo mankeliek maakte.

'n Jaar uutstel, dat was 'n groote troost voor het kiend. Neef zow over twie of drie maande binnekomme en die zow meskien wel raad wete. Docht ie er net over as zij, dan zow ze in Gosnaam maar ofstand doen van den heelen boêl; want ze zow mit neef liever van 'n middelmatig of skraal inkomme leve, as mit de are in riekdom en overvloed.

Zes weke na de begraffenis was er 'n heele drokte voor 't huus van Lenepeet. Er wier boelhuus houwe. Dat had 't ouwe mensch zoo beskikt. Kwaje tonge seide: ‘Groosigheid na 'r dood van Lene-peet,’ om sien te late hoeveul goed ze wel had.

Van ôlle durpe wasze manne, maar voorôl vrouwe samekomme, om op

(1) Boêlredder, boedelberedder, executeur.

(2) Testement - in - goed, zie bl. 313, aant. 5.

(3) Mankeliek, melancholiek.

[p. 318]

de boelhuus van ouwe Lene Thanis koopies te doen. Op 't midde van de street stond de boêltafel, eigelek 'n paar lange planke op skrage, weer op 'n man stond mit de dinge in zien hand, die verkocht of ôfslege wiere. Rondom de boêltafel stonde rijen stoele, die je voor 'n dubbeltje 't stik hure kon. De sunigste huusvrouwe stonde achter die stoele tuut groot plezier van 'n troep kwaje jonges, die bezig wazze in stilte de rokke van die vrouwe mit neeld en dreed an mekaar te riege⁽¹⁾, en wàt 'n pret hadde, as ze dan weg wowwe en murke, dat ze vast zatte. - De notaris en zien klerk zat mit de ouwe Ponse, as boelredder, binne voor het raam om op te skrieve. De ôfsleger stond bute voor 't raam en de man op de boêltafel had wat 'n praats, om de dinge an te rikkommedeere. Hij is op zien menier grappig ok. Luuster maar wat ie ôl uutroept: ‘Kiek, mensche! hier hê je nou zooveul as 'n gatepetiel⁽²⁾. 't Ding liekt wel van postelein, maar ik zow je niet anrade het te koope, want het is vol gaatjes.’

Dut gekheidje maakt te met ôl 't volk an 't lache, dat ze niet sien kenne. Er is 'n tiedje 'n leve, dat je de ôfsleger haast niet hoore ken; maar Maartje van Giel, die nooit 'n boelhuus overslaat en goed de kot uut den boom kiekt, roept mit lude stem: ‘Mien!’ en is niet weinig in 'r skik, dat ze de gatepetiel voor zon kleintje krege het, want ieder seit, dat 'n koopie is.

De boelhuus en drokte er van was ôfloope. Leentje had zoo veul koope late as ze noodig had voor 'n weun- en sleepkamer, en deer ze volges het testement tuut 'r trouwdag in het huus bluve most, was de rest 'n leege romp.

Jawwik Ponse, de zeun, kwam temet ôlle dage bij Leen in huus en wow heur soene en liefkoze, maar dat ken je net begriepe! Ze zeide dan: ‘Gaan jij maar na je moeder en seg dat het mis is.’ En as Jawwik anvoerde, dat ze over 'n jaar toch man en vrouw weze zowwe, dan zei ze: ‘Deer wil ik mien neus nog niet op geve, - dat is nog niet zoo vast as 'n mus mit keelebande.’ Zag ze den vroolijken vrijer ankomme, dan gooide ze gauw de deur op slot, en dan kon Jawwik weer na Westergeest gaan.

De nachte ôllien in dat groote huus wazze nog ôl ang voor 'r. Heel veul keer sag ze dan as ze wakker lag, het gezicht van ouwe Peet, zoo as ze deer op 'r leste siekbèëd lag en dan was 't ok of ze de woorde: ‘Mien skim, mien skim’ hoorde. Sliep ze eindlek en ten leste in, dan skrikte ze menigmaal weer wakker, as ze van het ouwe mensch droomd had.

Gelukkig kwam 't skip van neef drie maande na 't sturfgeval binne. De tieng⁽³⁾ dat ie onturfd was, klonk 'm lillek in de oore. En wat zeide ie wel van de môlle⁽⁴⁾ voorwaarde van 't testement? ‘Hoor, Leen! gooi jij de heele lading over boord en munster bij me an. Kenne we op gien driemaster fare, dan zelle we 't op 'n kof of smak wel doen. As je mit dien saaien Jawwik na zee ging, stuurde de lompert je op 'n klip en de heele kostbare lading zow je tuut ballast weze.’ - Ofskoon Leentje niet dadelek toegaf, geloof ik, dat ze na 'n beetje beraad wel toehappe zel.

(1) Riege, rijgen of rijen, vastmaken van voorwerpen in opeenvolging, in eene rij.

(2) Gatepetiel, gatenplateel, vergiettest.

(3) Tieng, tieding, tijding.

(4) Môlle, malle, dwaze.

[p. 319]

V.

't Is ruum zes maande lede dat 't testement opend is. In 'n kamer van Westergeest fiende we vader en zeun Ponse, ôllebei niet best musd.

‘Zoo zow dan voor den twieden keer 't uutzicht op hetzelfde kaptaal voor 'n Jawwik Ponse verlore gaan. Er moet raad skaft worre.’

Ja, vader! raad skaft worre, das makkelek seid. Wat kenne we meer doen as we deen hewwe. Het ze, na ôl wat we 'r foorhiewe, ons niet uutlacht en ôfstand deen van de heele urfenis?’

‘Dat is juust wat me zoo opsternaat⁽¹⁾ maakt; je bent 'n onbehendige sukkel. Mij most zoo ies beurt hewwe, doe ik 'n jong kerel was. Ik zow ze wel an me bonde hewwe en me niet mit 'n kluutje in 't riet sture late zoo as jij. Ik zow dat vette happie mien neusje niet voorbij hewwe late gaan. Ik seg, je bent 'n sukkel, dat je voor 'n aar de baan ruumt.’

‘Vader, ik kon er nies an doen. Olles wat ik seide of deed, was butter teuge de gôlg.’

‘Hoor, jonge! er is nog ien middel om ons zin te kriege; makkelek is het niet. As je 't doen wil, ben je 'n kerel. Gaan mit me meê na butene, na 't land, weer gien mensch ons beluustere ken, en deer zel ik je uutlegge, wat er nog deen worre ken om het vette kluufje machtig te worre.’

Leentje Thanis had na 'n kort tiedje van beraad het besluut nome om de urfenis in den steek te late en mit 'r neef te trouwe; maar ze wow wachte tuut het jaar om was, want je kon niet ers wete wat er in dien tied beure kon.

‘Jawwik Ponse kon well'ers om zeep gaan, eer het jaar om was: we benne ôllegaar sturfelek.’

‘Wil ik 'm overzeile, dat ie zinkt as 'n bakstien?’

‘Kriestene ziele nee, Wullem! begaan gien ongeluk an 'm. Gien gerustig uur zowwe we meer beleve. Maar ik weet nog wat: as we 'm de helft ereis prisenteerde, as ie 'n ding teekende, dat ie mij niet trouwe wil?’

‘Nee, Leen! gien rooie duit zel ie van Lene-peet's kaptaal machtig worre; want je begriept, dat 't 'n kolfje na zien hand weze zow. Hij doet het om de kostbare lading, - voor 't skip het ie gien hart. In olle gevôl komt de lading in goeie pakhuze, as wij ze niet kriege, en ons reis zel er meskien des te foordeeliger om weze. Je het olével geliek, dat je 't jaar uutwachte wil, maar dan gaan ik nog 'n reisje doen in dien tusschentied, zon reisje na de West-Injes, want lang leegloope, dat ken de brune nou niet trekke.’

Leentje fond het wel naar, maar ze most 'm toch geliek geve. Vlug vond gauw 'n stuurmanshuur en bij 't ofskeid trooste ie Leen mit het fooruutzicht, dat ie binnen 't hôlf jaar weerom, en dat zij dan voor goed bij 'm an boord kwam.

Langzaam kroop de tied om, en ze was ôlle dage eve mankeliek. En dan dat akelige huus, weer ze overôl het gezicht van 't sieke ouwe mensch meende te sien. Ze kon toch niet aars as in 't huus bluve tuut an 't end

(1) Opsternaat, zie blz. 310, aant. 6.

[p. 320]

van 't jaar. Bij ofwieking van ôl de môlligheid, die in 't testement stong, zow ze 't jaar rente ok nog kwiet weze.

As ze dan 's nachts zoo sleëpeloos lag en over de dinge docht, was 't net of ze de akelige tronie van Lene-peet sag, en of ze 'r hoorde roepen: ‘Mien skim!’

Iens op 'n nacht was 't huis⁽¹⁾, of ze wat hoorde bewege in de kamer weer de sieke lege had en sturve was. In groote angst luusterde ze, en ja, 't was net of ze sachte voetstappe hoorde; de deur van heur kamer ging ope en 'n gedaante, net as Lene-peet, doe ze op zien ergst lag, zweefde deur de kamer en zacht fluusterde 'n stem: ‘Mien skim, mien skim zel je niet mit rust late, as je de belofte niet nakomt.’

Mit 'n lude skreeuw viel Leen van heur zelf. Doe ze weer bijkomme was en 't dag wier, stond ze op, keek ôlles na, vond de deure goed slote en zeide in 'r zelf: ‘'t Is 'n droom weest. Ik weet toch immers, dat zokke môlle dinge niet beure kenne.’

Het duurde olével niet lang, of ze sag de verskiening ôlweer en nog ôll'ers⁽²⁾ weer. Dat kon nou toch niet ôllegaar verbeelding weze. Ze nam 'n vrouw bij 'r in de kamer te sleëpe en zeide niet teuge 'r weerom.

De skim kwam; de vrouw sag ok de verskiening en bedankte er wel voor om in zon spookhuus te sleëpe. Leentje bleef weer ôllien in huus. Om de nacht of drie, vier sag ze striek en zet de skim, en 't deed er zoo an, dat ze verging as snuw voor de zon.

Doe de ouwe Ponse heur in dien tied 'n termien van den intrest brocht en er weer zoo op stong, dat ze met Jawwik trouwe zow, had ze temet toegeve. Maar gelukkig, neef most gauw binne komme en zoo lang zow ze 'r sjagrien⁽³⁾ opkroppe.

't Skip was binne. Neef was fris en gezond. Een lange brief van nicht had 'm de tieng brocht van ôlles, wat er foorvôlle was, sund ie de reis deed. Hij vond het in het eerst vreemd en gek, maar hij leek toch wel gauw te begriepe, hoe de vurk in de steel stak. Hij skreef deerom onder are dinge dut: ‘Zoodra ik ofmunsterd ben, zeil ik op 'n evet na je toe en laat mien anker in jow have fôlle. Ik neem 'n vriend van me meê op sleeptouw en die mot ok 'n ankerplaas in jow have hewwe. An gien sturveling vertel je, dat we bij je binneloope benne, want we zelle ons zoolang bij je vertuie, tuut de skim van Lene-peet verskient. Ik hew juust plezier om ze reis an boord te klampe en rekenskip te frage, weerom ze mij onturfd het.’

In ôlle stilte kwam Vlug op 'n evet mit zien vriend bij Leentje an. In de nacht, die op hande was, verwachte ze juust 'n verskiening, want ze was er ôl in etteleke nachte niet weest. In 'n kamer naast die van nicht zatte de twie manne in 't donker stil bij mekaar om de skim oftewachte. 't Sloeg 12 ure. Ja wel, gerissel an de achterdeur. Er wordt 'n sleutel in 't slot stoke en omdraaid; de deur gaat ope, 'n gedaante sluupt zachtjes binne en zet koers na de kamer van Leen.

Vlug kon temet niet late het spook antevliege; maar ie wow toch de heele komedie sien.

(1) Huis, heusch.

(2) Ollers, al reis, al eens.

(3) Sjagrien, verdriet, ongeluk (Fr. chagrin).

[p. 321]

De deur van Leentjes kamer wier deur 't spook opemaakt en de bekende woorde: ‘Mien skim, mien skim’ enz. uutsproke.

‘Bij olle sturme en orkane!’ riep Vlug, twiel ie 't spook in zien lurve pakte; ‘juust mit de skim van Leentje Thanis hew ik 'n appeltje te skille.’

De skim kermde van pien, zoo hieuw ie 'm vast.

‘Nou laveer je mit mij na de eerste have. Deer wordt ol vast 'n fierbaak opstoke en dan zelle we sien wat zeeskip ik opbrocht hew.’

De vriend had de lamp ol opstoke, doe Vlug het spook in de kamer sleepte. Leentje, die mit 'r kleere en ol op bèëd gaan was, kwam er gauw bij. Deer wier het spook onttakeld, en bibberend van angst en skrik kwam uut het nachtgoed en fladdermus⁽¹⁾ van Lene-peet: Jawwik Ponse, de jonge. Vader had dien rommel geliek met de sleutels inpolmd en zien zeun tot die spokerij anzet.

‘Docht ik het niet, botterik! dat jij die komedie speulde,’ riep Vlug, twiel ie 'm bij den strot pakte. ‘Je leste uur het slege. Maak je klaar om te sturve. Mien plan staat vast. Eerst stop ik je den mond en dan wor je in de pet⁽²⁾ achter op de plaas verzope. - Eerst op je knieë voor Leen, die je temet den dood andeen het.’

‘Genade! genade!’ riep het oftakelde⁽³⁾ spook. ‘Mien vader het seid, dat ik most, maar ik was zelf zoo ang.’

Leentje en de vriend van Vlug sprakke in 't foordeel van 't spook. Deer kreeg de stuurman 'n invôl. ‘Hoor!’ riep ie, ‘in mien macht ben je. Gien haan kraait er na, as ik je mit je mooi pakje an verzuup. Wor je fonde, dan zelle ze zegge: het spook is er in 't donker infôlle, twiel het dessel ope stong, want je weet, dat de mond van de pet geliek is mit de plaas. Op ien kondisie wil ik je leve spare. Je teekent 'n ding, dat ik skrieve zel, weerin staat, dat je ofstand doet van de hand van Leentje Thanis.’

Het uutkleede spook was zoo blied as 'n engel, dat ie op die kondisie vrij mocht en Vlug skreef: ‘Ik Jawwik Ponse verklaar, dat ik Leentje Thanis niet tuut vrouw hewwe wil. 't Is mien vast besluut, ik neem ze niet; ze is heelkedol⁽⁴⁾ frij.’ Mit bevende hand zette de geweze skim naam en datum op het stik en dankte ons lieven Heer, dat ie levendig uut de hande van den stuurman komme was.

‘Zie zoo, Leen!’ zei Vlug, ‘je munstert, ol is het murge dien dag, bij mij en de lading is ons; want je kent de môlle bepaling: “Is het huwelek, zonder dat zij 't niet helpe ken, binne 't jaar niet slote,” enz. - Nou, as hij niet wil, volstrek niet wil, - en hier staat het, - dan ken jij het toch niet helpe. De verklaring is op zegel, deer hew ik voor zurgd en 't zel deur den zegeleboer⁽⁵⁾ regestreed worre, das voor mien briefie⁽⁶⁾.’

Het paar maakte nou heel gauw of mit trouwe en gaf van heurlui ton 'n mooi plokkie an het weeshuus en an de diakenie.

Den Helder.

D. Dekker.

(1) Fladdermus, muts met daaraan fladderende kant of lint.

(2) Pet, put.

(3) Oftakeld, schippersterm voor: van het uiterlijke gewaad beroofd.

(4) Heelkedol, geheel en al.

(5) Zegeleboer, de man die de gezegelde stukken registreert.

(6) Das voor mien briefie, daar geef ik u een briefje (het bewijs) voor, dat geef ik u op een briefje (zwart op wit).