Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Piet Bras. (West-friesland.)

Hè je der nou senie⁽¹⁾ in om ers⁽²⁾ nee de lustige skaseraiers te kaiken, bind den je skase onder je biene en volg main. En as je bai geval niet raie kenne, verekskeseer je den liever, want je loope in dut geval groot gevaar om je an de bespotting en skimpskeute van Jan, Piet en Klaas bloot te stellen.

De pret is bij ons ankomst in volle gang. Kaik nou ers goed uit je ooge. D'r is wat te zien. De grooste bollebaze benne al bezig. Deer hè je Jaap Smit, die raidt net zoo makkelijk achteruit as vooruit. Die deer, mit z'n aishaak over z'n skouwer, dat is Jan Smal, die z'n naam op 't ais krasse ken of 't stiendrukt is. Kaik ers, wat miserabele bochte en droaie of ie maakt, om deur al 't volk heen te kommen. En as ie er gien kans toe ziet om er tusken deur te vlienen, den springt ie er overheen of 't maar niks is. Een endje veerderop zien je een heele rist moaide, allegaar mit 't gouwen of zulveren aizer op, wel twintig achter mekaar. En deer vlak neest an een heele zood vraiers, ok achter mekaar. Maar 't zel niet lang dure of de jongens vrage: ‘Neel of Train of Griet, wil ik je ers trekke?’ En den stuift de heele rist uit mekaar en iedere jongen neemt een vraister mee op 't sleeptouw.

As ze zoo een half uurtje of een kertiertje reden hewwe, zoait de trekker: ‘Nou zus! nou moet je me eerst ers traktreere, hoor!’ En dat beurt den ok krant vast. An 't end van de baan, net op 't hoekje, staat ‘mottige Tais’ mit z'n marketent. Hai het een ‘krol’⁽³⁾ op z'n hoofd, een ouwe duffelse pijekker an en hulfte⁽⁴⁾ an z'n biene. As de vleet an komt slieren, roept ie zoo luid as ie maar ken:

Legge res an, legge res an!
Heete melk en kouwe jan⁽⁵⁾!

(1) Senie, genie, zin.

(2) Ers, ereis, een keer.

(3) Krol, ruige muts.

(4) Hulfte, klompen of holsblokken.

(5) Jan, verkorting van jannijs, voor annijs, de bekende likeur.

[p. 298]

Niet alle jongens en meisjes rijden echter gepaard. Waarom niet? Och je kenne alles zoo zonder spreken niet zegge. Weet je, weerom Piet de Boer en Jan Theunissen en Wullem Groot en Gert van Rain gien moaitje op sleeptouw meenomen hewwe? Ienvoudig omdat er niks van er gading meer is te vinden. Ze hewwe de veugel over 't touw hippe leeten. Ik zel je zegge, wat 't geval is. Zien je deer in de veerte die duvelse gnappe moaid heelkendal alliendig over de baan zwieren? Nou, dat is Guurtje Stam en as je nou een heel kloain beetje deurzicht hewwe, den zè je gouw op de hoogte van de zaak weze. Guurtje Stam is de ienigste dochter en 't ienigst kind van Jaap Stam en dat wil wat zegge. Jaap, heur vader, het ze⁽¹⁾: van dik hout zaagt men planke. Voor 'n ton raist ie niet op. Deer komt bai, dat Guurtje niet allien miserabel raik worre zel, as de ouwe lui 't hoofd ers komme neer te leggen, maar ze is ok meer as gnap van persoon. Ze het 'n gezichje zoo fain as een stasdame en handjes zoo zacht as verwiel⁽²⁾, kortom 't is een moaid om te stelen. Nag wat. Guurtjes vader het er in de stad op skool loaid⁽³⁾, op 't jongejufvrouwe skool, mien ik, en deer het ze van alles leerd: ze speult as 't zoo uitkomt, sivoeplé⁽⁴⁾ voor en sivouplé nee. Niet dat ze 't teugen main doet, och God, nee, maar domenee de Lange het 't me zoait, deer komt ze veul. En 't mooiste komt nag achternee. Guurtje is teugen ieder even gemien⁽⁵⁾. Of je om zoo te spreken de gouverneur wazze of dat je om een cent liepe, dat doet er niks toe, want groosk is ze niemendal. Al 't werkvolk houdt den ok allemachtig veul van der, dat begraip je. En toch is 't net, of alle jonge vraiers ang⁽⁶⁾ van er benne. Ze hewwe 't wel ers waagd om nee er uit vraien te gaan, maar d'ien nee d'aar kon opkrasse. En der ware er toch verskoaiene bai, deer niks op of te waizen viel. Piet de Boer en Jan Theunissen en die are twee, die je deer op zai of⁽⁷⁾ ziene raien, die hewwe 't allegaar al mit er prebeerd, maar ze krege ok alle vier de bons en 't binne toch jonges, die tot de elleboge in 't geld graipe kenne. Begraip jai er nou wat van? Ik niks.

‘Zien je der wel raien en zwieren, dat grooske⁽⁸⁾ nest?’ vraagt Jan Theunissen an Piet de Boer.

‘Nou, of 'k ok,’ is 't antwoord. ‘'k Heb er al 'n half uur in de gate.’

‘Dat het ze er nou voor, die nuf, nou ken ze allien raie; gien mensch, die er vrage zel.’

‘As we maar dorste. Maar we hewwe gien durf in ons laif, aars⁽⁹⁾ zou je ers zien hoe ze toepakte.’

‘Zou je den denke, dat ik er ok niet vrage dorst, Piet?’

‘Wel nee je zoowaar, Jan! Den had je 't ommers al lang deen⁽¹⁰⁾?’

‘Nee, deerom niet, hoor! Maar ik hew wacht of jee of 'n aar 't ok doen zouwe.’

(1) Het ze, (heeft ze) onbepaalde aanduiding van geld.

(2) Verwiel, fluweel.

(3) Loaid, gelegd.

(4) Sivoeplé speulen (s'il vous plait spelen); hier: Fransch spreken, hoofsche manieren hebben.

(5) Gemien, vriendelijk, alsof de ander haarsgelijke was.

(6) Ang, (b)ang.

(7) Op zai of, op zij af, ter zijde.

(8) Grooske, grootske, grootsche, trotsche.

(9) Aars, anders.

(10) Deen, gedaan.

[p. 299]

‘Nou, den ken je lang wachte, want ik heb ten mensten gien plan om voor de tweede keer me neus te stooten.’

‘Goed, den gaan ik er op of en de d.....haalt ze, as ze teugen main ok nee zoait.’

Na eerst een paar malen de rondte om haar gedaan te hebben, zegt hij, zonder haar evenwel aan te durven zien: ‘Guurt, wil ik je ers trekke?’

‘'k Dank je, Jan!’ is 't antwoord. ‘Ik heb plan om zoo aanstonds af te binden, en 't zou dus de moeite niet waard zijn.’

‘Wel, weerom niet?’ herneemt Theunissen. ‘Je binne nag een heel end van huis of en je hewwe allegaar teugen de wind. Kom, Guurt! leete we eerst nag een keer of wat de baan op en neer raie en as je 't den verkieze, zel ik je nee huis brenge.’

‘Och nee, Jan! doe zooveel moeite niet om mij; je weet, dat ik me zelf heel goed kan redden. Ik ben alleen gekomen en ik ga ook alleen weer naar huis,’ spreekt zij vriendelijk, maar op vasten toon.

‘Kom, kom!’ zegt Jan weer, ‘zoo erg mien je 't niet. Wat zou je nou al thuis doen? Je hoeve emmers niet te melken?’

‘Nee,’ antwoordt Guurtje, ‘daar heb je gelijk in, maar ik blijf toch bij mijn voornemen om spoedig naar huis te gaan. Dag Jan!’

Jan Theunissen, die hare vriendelijkheid voor gemaaktheid houdt en door haar tegenstand tot volhouden geprikkeld wordt, voelt den toorn bij zich opkomen, en voor 't uiterlijke kalm, maar van woede inwendig bevend over 't mislukken zijner pogingen en de plagerijen van Piet de Boer, waartoe hij tot mikpunt zal strekken, als hij zich van avond in de herberg vertoont, zegt thans:

‘Om de bl.....niet, dat zel niet beure! Je zelle me nou niet ontloope. Lest op 'n Zundig hè je me “de blauwe” geven, deer je niks gien reden voor hewwe konne en nou zou je me weer mit 'n kluitje in 't riet sture wille? 't Beurt niet, hoor! zoo waar as ik Jan Theunissen hiet. Nou, moet ik je trekke, ja of nee?’

‘Ik heb je immers al gezegd, dat ik me zelf heel goed kan redden,’ antwoordt Guurtje. ‘Waarom laat je me dan niet gaan? Ik heb je immers niets in den weg gelegd; en wat dat gevalletje van dien Zondag avond betreft, wat voor bijzonders steekt daar nu in? Dat zal je misschien weleens meer overkomen zijn.’

Deze laatste uitdrukking, meer waar dan voorzichtig, deed de woede van Theunissen uitbarsten.

‘Wat zeg de deer, lillijke nuf?’ riep hij buiten zich zelven van kwaadheid uit, ‘wou je me nou nag traitere ok? Déér!’ en te gelijk gaf hij het meisje een schop met de punt van zijn schaats, die haar in een luid kermen deed uitbarsten, terwijl zij op het ijs neerviel.....

't Gevallen meisje wordt nu bijgesprongen en opgeholpen door den knecht haars vaders, den wakkeren en voor zijne positie zeer beschaafden Piet Bras, dien de rijke, maar onontbolsterde boerenzoons niet ten onrechte houden voor eenen kaper op de kust. Leunende op zijnen arm verlaat zij ten aanschouwe en tot groote ergernis der lomperds het ijs.

De onverwachte tehuiskomst van den knecht met Guurtje aan den arm

[p. 300]

had in de woning van vader en moeder Stam groote opschudding verwekt. De oude lui waren eerst haast sprakeloos van schrik, toen zij hun geliefd kind, bleek en kermende van pijn en leunende op den arm van Piet zagen binnentreden. Piet gaf, nadat Guurtje door hare moeder te bed geholpen was, een omstandig verhaal van 't geen er gebeurd was en van de aanleiding daartoe. Hij hield daarbij zich zelven bescheiden zooveel mogelijk op den achtergrond, maar Guurtje, die in de woonkamer, of zooals de Kleidorpers zeiden, in de keuken te bed lag, prees de kordaatheid van Piet en zijne tegenwoordigheid van geest en zijne hulpvaardigheid hemelhoog en noemde hem herhaaldelijk den redder van haar leven.

Vader Stam scheen echter met deze welverdiende lofspraak op zijn knecht niet buitengewoon ingenomen te zijn; althans hij zette bij 't aanhooren van 't geen Guurtje vertelde, een tamelijk ontevreden gezicht en sprak eindelijk: ‘Dat is nou allegaar heel goed en best, en 't ken makkelijk waar weze ok, maar wat zelle de mense er wel van zegge? Want je begraipe wel, dat er wel benne, die zien hewwe, dat Piet je een arm gaf en zoodoende kenne der allerhande praatjes in de wereld komme, weer ik niks op steld ben.’

Piet kreeg een kleur tot over de ooren, doch sprak geen woord. Guurtje evenwel liet zich niet zoo gemakkelijk uit het veld slaan.

‘Maar vader,’ zei ze, ‘wat voor kwaad steekt daar nu in? Ik was immers niet in staat om alleen onze woning te bereiken, daarom ondersteunde Piet mij; deed hij daar dan zooveel kwaad aan? En als hij op het ijs niet tusschenbeiden gekomen was, wie weet waartoe Jan Theunissen zou gekomen zijn: want hij was buiten zich zelven van woede. Ik ril er nog van als ik aan dat vreeselijk oogenblik denk.’ Een zenuwachtig snikken verhinderde haar voort te gaan.

‘Kom, lieve kind!’ sprak moeder thans, ‘ontstel je nou zoo niet. Je moete bedaard blaive, hoor! aars worje nag ziek. Zien nou maar wat in sleep te kommen en geloof maar, dat vader 't goed mit je mient.’

Vader overdenkt intusschen met smart de mogelijkheid eener wederkeerige neiging en de onmogelijkheid eener vereeniging van zijne rijke, schoone dochter met den armen knecht.

.......Hier werd hij in zijne overpeinzingen gestoord door een diepen zucht, die uit de bedstede opsteeg. Voorzichtig sloop hij naar het bed en overtuigde zich, dat zijn kind nog sliep. Hij sloeg een langen en liefdevollen blik op haar.

‘Wat een gnappe moaid,’ zoo sprak hij in zich zelven. ‘Wat 'n plezier kenne we nag an der beleve. Ze ken zooveul vraiers kraige, as ze maar wil, de rikste uit de omtrek. 't Zou toch zonde en skande weze, as ze der nou verslingerde an 'n arme boereknecht. Dat zou main en der moeder de dood doen. D'r moeder ok? Deer ben ik nag zoo zeker niet van. Want ik loof hoailig, dat die mit'er onder ien hoedje speult. En den wordt 't er niet beter op. Den zel ik 't er mit twee te kwaad kraige, en 't zel een heele toer voor me weze, om 't van die twee te winnen.....Maar miskien komt 't zoo veer niet. Wie zoait me, dat Guurtje senie in Piet heb? Maak ik me niet ongerust over niks? Is 't me ooit bleken, dat zai hem wel laie mocht? Ze het 'm altaid vrindelijk behandeld, dat is waar. Maar deer staat

[p. 301]

teugenover, dat ze teugen iederien vrindelijk is. Dat het dus op z'n zelles niks te beduien. En ze het 'er goeie verstand, dat ze wel gebrukke zel ok. En dat zou ze niet doen, as ze mit Piet an 't vraien raakte. Ze is veuls te slim om niet te begraipen, dat ze, as ze 't deed, heur geluk mit voete skopte. Nee, nee, ik hoef me nag zoo erg ongerust niet te maken. In elk geval, ik ken 't zaakje nag ers bedaard ofwachte en de kat uit de boom kaike. Maar leet ik m'n ooge en oore voor 't vervolg goed de kost geve, want dat vrouwvolk is slim, verduveld slim. Ze kaike je mit 't onnoozelste gezicht van de wereld an, as je een appeltje mit er te skillen hewwe, ze zegge op alles ja en amen en ze belazere je deer je mit je neus baistane. En wat Piet anbelangt, 't zou miskien dom van me weze, as 'k hem murgen wegstuurde. Dat zou opspraak geve op 't durp, 't zou an me goeie naam meer kwaad as goed doen, want ik ken 't niet tengenspreke, dat ie men ienigst kind van een groot gevaar red heb. Maar ik zel hem van dut oogenblik of an skarp in de gate houwe, deer ken ie bliksem op zegge, en t' evend of murgen kom ik nag wel ers in de okazie om hem 't leven ongemurken zoo zuur te maken, dat ie 't hier niet langer uithouwe ken en den is de kermis uit. Maar leet ik vooral verzichtig weze, want ik hew 't mit drie gerammezeerde⁽¹⁾ lui te doen. Ze moete gien van drieën merke, dat ik ze in de kaart kaike wil en deerom hou ik me dom en 'k weet van niks en ik let op niks en zoo loope ze er juustement 't eerst in. 't Is alevel een beroerde historie, die me nag een boel hoofdbreken en sagrain bezurge ken. Maar ik hew wel voor heeter vure staan en deerom twaifel ik niet of ik zel 't er nou ok wel goed ofbrenge.’

Nauwelijks was dien avond het melken afgeloopen en de verzorging van het vee geschied, of vier, vijf buren traden kort na elkander de woning van Stam binnen. Waren zij hem in den regel recht welkom, nu had hij liever gezien, dat zij maar weggebleven waren, want hij twijfelde niet, of de geschiedenis met Guurtje was de voornaamste reden van hunne komst en daarover hoorde hij liefst maar zoo weinig mogelijk spreken. Toen dan ook een der bezoekers dat onderwerp te berde bracht, door te vragen: ‘Zeg ers, Jawikbuur! hoe is 't mit je dochter? Wel, wel, wat hew 'k deervan ophoord,’ antwoordde hij: ‘O, dat heb gelukkig niet veul te beteekenen. Murgen merkt ze er niks meer van. - Wat was 'n Vraidag de kees duur, hè? 'k Miende nag mit 'n stapel of te gaan⁽²⁾, maar 'k docht later: leet ik nag maar 'n week wachte; ze is nag wel wat jong.’

‘Nou, of ze duur was, ik heb ten mensten ien en dartig en 'n half had; maar wat dat zaakje mit Guurtje anbetreft, 't doet me veul plezier, dat 'k hoor, dat 't maar woainig beduidt,’ herneemt de eerste spreker.

‘Dat doet 't main ok,’ voegt een tweede er bij, ‘ik had al hoord, dat 't heel erg ankommen was, en 't heele durp is er vol van.’

‘Zoo as ik zoaide,’ herneemt Stam, ‘'t is niks, niks as 'n skrampskot. Guurtje sleept nou al een uur of twee rustig en as ze strak wakker wordt, wed ik, dat ze om 'n stik vraagt. - 'k Hew er nooit van hoord, dat er

(1) Gerammezeerde, flinke, degelijke, stevige, niet licht te achten.

(2) Of te gaan, van huis (naar de markt) te gaan.

[p. 302]

voor hooikees ien en dartig en een half geven worde, maar 't is allegaar duur teugenswoordig, de predukte staige mit de dag.’

‘Dat mag je zegge,’ neemt nu een derde 't woord, ‘maar om nag ers op Guurtje weerom te kommen, 't heb toch zeker nag al erg weest, omdat ik er zelf an de arm van je knecht hew zien loopen. As 't nou, zoo as je zegge, zoo'n beetje te beteekenen had, den hoefde ze dat niet te doen.’

‘Ja, dat moet 'k je toestemme,’ bevestigt een ander, ‘'t was wel een vreemd gezicht een paar arm in arm langs de street te zien gaan; dat beurt hier niet alle dage. In 'n geweun geval zou der nag al een mondje van open deen worre, maar mit Piet en Guurtje was 't wat aars. Nou ik moet zegge, dat de jongen 'm ferm houwen heb. Hai het Jan Theunissen een lesje geven, dat ie lang onthouwe ken.’

‘Hoe dat zoo?’ vraagt nu vrouw Stam, die tot nog toe zwijgend, maar aandachtig heeft toegeluisterd.

‘Wel nou, buurvrouw!’ is 't antwoord, ‘weet jai dat gien iens? Heb Piet je dat den niet verteld?’

‘Piet het woainig verteld, en we hewwe hem er ok niet nee vraagd,’ valt Stam daarop in, ‘'t geval was van veuls te woainig beteekenis, om er veul water om vuil te maken.’

‘Maar, buurman! wat het Piet den deen? Wat is er den nag meer beurd?’ dringt vrouw Stam aan, zonder op 't gezegde van haar man acht te slaan.

‘Och, Brechie, praat deer nou veerder maar niet meer over; deer is vandaag al zoo veul over lold en zeurd, dat je der gek van in je hoofd worre zouwe,’ herneemt deze.

Maar buurman liet zich door den blijkbaren tegenzin, waarmee Stam den gang van 't gesprek volgde, niet van zijn stuk brengen. Hij was in de eerste plaats gekomen om over 't geval met Jan Theunissen, Guurtje en Piet te praten en had zich vast voorgenomen, dat zaakje eens netjes af te handelen. Op 't gevaar af, van zich daardoor het ongenoegen van vader Stam op den hals te halen, hervatte hij dus: ‘'k Hoor 't al, jelui benne zoowat allegaar vreemdelinge in Jeruzalem. Dat ken er, zou 'k miene, niet voor deur. En deerom is 't niet meer as plicht, dat ik jelui vertel, wat er non oaigentlijk beurd is. Voorof moet ik je efter⁽¹⁾ zegge, dat 'k zelf niet zien heb, hoe 't in z'n werk gaan is, en as ik dus lieg, den lieg ik in kemissie. Nou, de zegger zoait den, dat 't Jan Theunissen nag niet mooi genog skien te wezen, dat ie Guurtje 'n skop mit z'n skaas geven had, maar dat ie ok nag van plan was om er mit z'n vuiste op te trommelen, ten mensten hai maakte al mienes om deer mee te beginnen. Maar juist toe ie weer op Guurtje miende an te vlienen, die op 't ais lag te kermen van pain, stond Piet Bras voor hem. Weer Piet zoo op iens van daan kommen was, dat wist Jan niet. Maar hai stond er eerst raar van te kaiken. Nou wordt ie nag woedender en hai trekt z'n mes, omdat ie zag, dat 't er nou op of onder most. Piet, ok niet links, pakt 'm efter zoo onzoet om z'n pols, dat ie 't uitbrult van pain en kwaiighaid. Wup! deer vliedt het mes

(1) Efter, echter.

[p. 303]

een gezicht veer over 't als. En vervolgens het Piet 'm den zoo ongenadig toetakeld, dat ie vooreerst gien lust had om meer te vragen. En op 't lest is ie druipsteertende en skeldende en vloekende nee huis gaan en van huurlui moaid hoorde ik, dat ie te met niet zitte of legge kon, zooas Piet 'm ofranseld heb. Nou, ik gun 't hem, want hai is altaid 'n erge driftkop weest en dat lessie zel 'm lang heugenskip geve, of ik ben 't vergeten. En wat je knecht betreft, ik zeg, dat ie 'n gladde jongen is en dat jullie 'm alle twee wel in goud beslaan magge. Wat zeg jee er van, Saimenbuur?’

Saimenbuur beaamde dit laatste ten volle, terwijl hij zijn gouwenaar op den nagel van zijn linkerduim uitklopte. Ook de andere buren stemden daarmee in en moeder Brechtje stond op, ging naar de bedstede, waar Guurtje lag en drukte haar een hartelijken kus op de wang, terwijl boer Stam er met gefronsd voorhoofd bijzat en zich achter dikke rookwolken verschool.

‘'t Is of jullie 't er allegaar op toelegge, om ons in opspraak te brengen,’ viel bij eindelijk uit. ‘'t Zel kort dure, of 't is over 't heele durp. Ik ken me nou in de wereld van God niet begraipe, hoe 't mogelijk is, dat alleman die zaak zoo skrikkelijk uitbazuint, asof 't puur wat om 't laif had. Je vatte toch wel, dat Piet 't zelf wel verteld hewwe zou, as er dat allegaar ok nag bai beurd was. 't Is goddorie net goed, om m'n knecht over 't peerd te tillen, en dat hoeft om den d.....niet, want hai is allang mans genog. Hai weet nou alles al veul beter as ik zelf, en door jullie gebabbel zel 't er niet beter op worre. 't Zou me niks verwondere, as d'ien of d'aar me t'evend of murgen vertelde, dat wai er uitschoaide mit boeren en dat m'n knecht mit Guurtje trouwen gong en dat ze op main plaas kwamme te weunen. Ik zeg jelui iens voor goed, dat 't ten mensten zoolang as ik leef, nooit beure zel, deer ken je duvel op zegge, hoor!’

De buren, die nu zeer goed bemerkt hadden, dat er met Stam geen land te bezeilen was en tamelijk juist begrepen, waar hem de schoen wrong, draafden niet langer op hun stokpaardje door, maar zwegen vooreerst, keken een minuut of wat stil voor zich en lieten de bui langzaam afdrijven. Eindelijk waagde Saimenbuur 't de pijnlijke stilte te verbreken door op te merken, dat hij in langen tijd zoo'n mooien stal vee niet gezien had als dezen avond, toen hij bij Stam langs de koeien had geloopen. Deze lofspraak deed vrij spoedig het gelaat van hem, dien zij gold, in zijne gewone plooi terugkeeren. Alle tongen geraakten ontboeid en weldra was 't gesprek weer in vollen gang. De staartklok in den hoek tusschen haard en bed sloeg negen, eer men 't bemerkte. Alsof zij 't met elkander hadden afgesproken, stonden alle buren thans te gelijk op. Met de uitnoodiging, om 't weer eens ‘gouw te verdoen,’ en: ‘zeg ze thuis g'nevend’ liet Stam zijne bezoekers de deur uit.

'k Ben er bepaald teugen, dat Guurtje er heen gaat,’ aldus hooren we op zekeren avond Stam tot zijne vrouw zeggen, terwijl zij met hun beiden in de woonkamer aan de tafel gezeten zijn, die voor de kachel geplaatst is. ‘'k Ben er bepaald teugen, vrouw! Wat zou ze der heen doen? Ze het

[p. 304]

er niks gien booskip en 't ouwe vuurtje wordt er maar weer deur anwakkerd.’

‘Wel nou kewan, Jaap! Nou wou ik je waizer hewwe. Wat skeelt je? 't Zou ok wat hindere. Alleman gaat er heen en wou je Guurtje nou allien thuis blaive leete? Dat ken je niet miene.’

‘Wel wis en zeker mien ik, wat ik zeg, Brechie! Ik vraag je nag ers, wat zou ze er doen? Leet ze stil thuis blaive. Van 't zeumer ken ze uitgaan zooveul as ze wil. Ze mag ankommende jaar nee Artis, nee Arem⁽¹⁾, nee Kleeft en nag veul veerder, al wil ze nee Parais, den ken ze mitien ers Fransch prate, en om 't geld hoeft ze 't niet te leeten.’

‘Maar Jaap, nou moet ik toch zegge, dat je onredelijk benne. Nou zou 'k temet beginne te glooven, dat je van je ienigst kind niet meer zooveul houwe as vroeger. Toe woaigerde je er nooit niks. Ze kon alles van je deen kraige en nou mag ze zoowat niks meer. De mense zouwe wel denke, dat we Guurtje in 'n non verandere wille.’

‘Leete de mense denke, wat ze wille. 't Gaat gien mensch wat an.’

‘Dat doet 't ok niet, maar vroeger docht je deer toch heel aars over. Toe kon 't je nag al veul skele, wat ze er van dochte. En as ik er nou kwaad of zonde in zag, den zou 'k ok zegge, nee, ze mag er niet nee toe. Maar d'r steekt nee main inzien niks in. En je moete me toestemme, dat ze hier niet te veul plezier heb. Je magge zegge, ankomende zeumer mag ze hier nee toe en deer nee toe; dat is allegaar goed en wel, maar ankomende jaar is nou niet. En alle moaitjes van heur jare gaan er heen en wai hewwe zelf er ommers ok plan op. We kenne den altaid een oochie in 't zoail houwe, en as 't je niet anstaat, dat ze langer blaift as wai, den kenne we der mee nee huis neme.’

‘Zeker gane wai er heen; weer betaal ik aars me riksdaalder kontrebusie voor? En ze speule mooi, dat moet ik ok zegge. Nou, leete we den Guurtje maar meeneme, maar den blaift Piet thuis.’

‘Dat ken niet, Jaap! Piet heb emmers 'n rol in 't voorstik. As hai er dus niet bai was, den konne ze niks beginne. En den zouwe ze z'n rol an 'n aar geve moete. Dat zou spaitig weze, want Piet is ien van de beste sprekers.’

‘Ja wel, ja wel! jee spreke Piet altaid voor, dat wete we al lang. Nou, ik zel je je zin maar weer geve; jee moete 't toch winne. Leete ze den alle twee maar mee gaan; maar as 't ofloopen is, gaat Guurtje mee nee huis.’

‘Nou goed, deer kenne we wel ers over prate, as 't zoo veer is.’

‘Nee, dat zel beure, dat beloof ik je.’

‘'k Zou as 'k jou was, niks belove, as 'k niet wist, dat 'k m'n woord houwe kon.’

‘Me woord houwe? Dat zel je ers zien.’

Moeder de vrouw krijgt haar zin. Allen wonen de opvoering van de rederijkerskamer ‘Hofdijk’ bij. Vader Stam is niet weinig in zijn schik, dat hij naast den ontvanger zit, die voor zijn zoon den angel uitwerpt naar Guurtje.

(1) Arem, Arnhem.

[p. 305]

‘Nou ontvanger!’ zegt Stam, ‘ik moet je volkomen glik geve. Ze is veuls te goed om an de keestomment te staan en melk te roomen en woai⁽¹⁾ nee de kalve te brengen. En wat Piet anbetreft, je hoeve niet te gelooven, dat ik ooit m'n toestemming tot 'n hailik mit hem geef. Deer zelje Jaap Stam wel voor kenne, zou 'k miene. Maar ik loof nag altaid niet, dat 't zooveer mit Guurtje komme zel. Piet is een gnappe jongen, da's waar, mit 'n gnap gezicht en 'n goed verstand van de boerderai, en as je'm zooas nou op 't tooneel ziene staan, den hoeft 't je niet te verwonderen, dat de moaitjes senie in 'm kraige. Maar as er nou ers 'n heer kwam, mit 'n snorretje en nee de nuwste mode gekleed, den zou 'k denke, dat main Guurtje van Piet gouw genog hewwe zou. En dat zou me weerlichs veul plezier doen. Deerom had 'k er strak zoo'n skik in, dat jou zeun 'n praatje mit er maakte en dat zai 'm ok vrindelijk ankeek. Kaik, docht ik, die twee, die zouwe nou ers 'n duvels gnap paar weze. Maar zeg ers, ontvanger, hoe komt jou Johan hier? Ik miende, dat ie te Loaien op 'n kantoor van de regestrasie was?’

‘Dat is hij nog, Stam! Maar zijne mama is aanstaanden Vrijdag jarig, en voor die gelegenheid is hij overgekomen. Vind je ook niet, dat hij er flink uit ziet? Ik geef je volkomen gelijk, als je zegt, dat hij een geschikt echtgenoot voor je dochter wezen zou. Nu, wie weet nog wat er gebeurt. Me dunkt, we moesten daarop ons glas eens ledigen.’

Voor 't bal begint, gaan Stam en vrouw naar huis. Guurtje en Piet Bras blijven. Nadat de zoon van den ontvanger, Johan de Visser, een aanval gewaagd heeft op het schoone boerinnetje, maar vrij onomwonden is afgewezen, gaat het paar ten dans, waarbij een wilde, ruwe, dronken paardenkoopersknecht, door de ontevreden boerenzoons opgestookt, op alle mogelijke wijzen den beiden overlast aandoet en het meisje onder den voet tracht te krijgen. Bras ziet zich genoodzaakt Guurtje te verdedigen en slaat den woesteling neer, die te vergeefs door een paar anderen wordt ondersteund en door de politie tot groote blijdschap van de meesten wordt ingerakeld.

Nauwelijks was 't geheele gezin den volgenden morgen om de ontbijttafel geschaard en 't gebed geëindigd - gedurende welke plechtigheid de mannelijke huisgenooten hun aangezicht achter hun pet verscholen - of Stam sprak: ‘Nou, Guurt! hè je je guster evend op 't bal braaf verammezeerd?’

‘Och, dat ging nog al, vader!’ was 't antwoord, ‘en we zouden allen nog veel meer pleizier gehad hebben, as die dronken Kurk er niet geweest was.’

‘Zoo, ja, ik hew ok opmurken, dat ie wel genog dronk. Maar jai hewwe zeker gien last van 'm had?’

‘Dat heb ik wel; maar gelukkig had ik iemand bij me’ - en hier keek ze ter sluiks Piet aan, die geweldig kleurde - ‘die goed op me gepast en Kurk zijn moedwil duchtig betaald gezet heeft.’

‘Kaik, dat doet me nou ers allemachtig veul plezier. Ik wist wel, dat de jonge menheer de Visser een glad tonkje had, maar ik had niet docht, dat ie teugen Maarten Kurk opwassen was. Zoo, den het ie 'm fiks op z'n voorman zet? Nou, zoo as 'k zeg, dat doet me meer plezier as 'k zegge ken.’

‘Dat is te zeggen, vader.’....

(1) Woai, hui, wei.

[p. 306]

‘Dat is te zeggen, kind, dat ik nou nag veul hooger teugen de Visser opkaik as guster evend.’

‘Ja, maar, vader!’....

‘Nou, zeg maar op! je hoeve van je hart gien smoorpan te maken.’

‘Johan de Visser heb ik in 't geheel niet bedoeld.’

‘Wat zeg je deer? Johan de Visser niet? Wie den?’

‘Dezelfde, die mij laatst uit de handen van Jan Theunissen verlost heeft.’

‘Wel godd.....! Hè jee 't weer deen, Piet?’

‘Ja, baas!’ zegt Piet, terwijl hij den baas flink in de oogen kijkt. ‘Zou je denken, dat ik Guurtje an er lot zou overlaten, als ik zag, dat zij door een dronken lap beleedigd werd? Ik vocht me liever dood, eer ik dat toeliet. Den geheelen avond had ik Jan Theunissen, Piet de Boer en Maarten Kurk al in de gaten gehad en ik verwachtte bepaald, dat er wat gebeuren zou. En pas was dan ook 't dansen begonnen, of Kurk probeerde of ie Guurtje onder den voet kon krijgen of haar bezeeren. En of je 't me nou kwalijk neemt of niet, baas! maar zeggen wil 'k het: als ik merk, dat 't er om te doen is, Guurtje een klad op den rug te gooien of de hand naar haar uit te steken, dan zal ik voor haar in de bres springen. Ik weet wel, dat je dat niet bevalt, maar ik weet ook, dat je me in je hart gelijk moet geven.’

't Viel niet te ontkennen: de ferme taal van Piet had op vader, zoowel als op moeder en dochter een geweldigen indruk gemaakt. Vrouw Brechtje pinkte gedurig een traan weg en lachte Piet door hare tranen goedkeurend toe. Guurtje hield den zakdoek voor de oogen en snikte hoorbaar. En Stam? 't Was hem aan te zien, dat in zijn binnenste de vadertrots een hevigen strijd voerde met de vaderliefde. Gedurende eenige oogenblikken hoorde men niets dan de snikjes en zuchten van Guurtje en 't tikken der klok in den hoek. Toen stond Stam op, reikte zijn knecht over de tafel heen de hand toe en sprak met een zeer bewogen stem:

‘Deer hè je m'n hand, Piet! Je bent een ferme kerel, hoor! je verdiene een vrouw as me dochter is. Lang hew ik er teugen weest, dat moet 'k bekenne, maar 't is over, ik ben van gevoelen veranderd. En deerom, as moeder er ok niet teugen is, den zeg ik: fiat! Ik hew al lang al zien, dat jelui 't goed met mekaar miene en God mag geve, dat jullie huwelijk even gelukkig weze mag, as dat van moeder en main altaid weest heb. Wat zeg jai, moeder?’

‘Ik zeg er van harte amen op, beste man. Ik ken jelui niet zegge, hoe gelokkig ik op dut oogenblik ben. God zegen je, Guurt en Piet!’

Guurtje stond nu op en bedekte eerst moeders en vervolgens vaders gelaat met hartelijke kussen en sprak eindelijk: ‘O beste vader en moeder! ik kan u onmogelijk zeggen, hoe dankbaar ik u voor uwe toestemming in de verkeering tusschen Piet en mij ben, en hoe gelukkig ik mij op dit oogenblik gevoel. Ik zou het dorp wel kunnen langs gaan en mijn geluk aan iedereen bekend maken.’

‘Foei, kind!’ viel moeder daarop in, ‘wat is dat nou weer voor praat? Zoo gek moet je je niet anstelle, hoor! de mense zouwe denke, dat 't je in je hoofd mekeerde. Wees maar niet ongerust, dat 't nuwtje niet gouw

[p. 307]

genog bekend worre zel. 'k Wed dat jan en alleman 't van evend weet, al vertel je 't zelf niet.’

‘Dat geloof ik ook, moeder! maar ik meende 't zoo erg ook niet. Ik zeide 't maar bij manier van spreken.’

‘Kom,’ - leet nou Stam 'm hoore, ‘leete wij nou zien, dat we de stikke⁽¹⁾ nee binnen kraige, den gaan we strak mit ons vieren nee de Alkmaarsche mark. Ik hew van daag wel niks te markten⁽²⁾ maar ik hew er toch 'n boosskip. Zeg efkes teugen de werkman, Piet! dat ie de twee bruintjes ers duchtig rost, dat ze glimme en dat ie de glazewagen uithaalt en de mooie tuige klaar zoekt, want we zelle 't er van daag ers extra van neme. 't Is van daag een extra dag ok en 't weer is nee de taid van 't jaar extra mooi.’

Een uur later stonden de twee mooie bruinen voor 't rijtuig te trappelen van ongeduld. Kobus, de werkman, hield ze met veel moeite zoolang in bedwang, totdat moeder en dochter achterin en vader en aanstaande schoonzoon op de voorste bank hadden plaats genomen. De vrouwen waren in ‘'t zaid’ gekleed en de mannen deftig in 't zwart met den hoed op. Op aller gelaat stond geluk en vreugde te lezen. Kobus wist niet recht, hoe hij 't had. Wat was de baas vriendelijk tegen Piet, en den laatsten tijd had hij toch niet meer tegen hem gesproken, dan volstrekt noodig was. Neen, dat ging boven het begrip van Kobus, die toch al niet bijzonder vlug van bevatting was. Daar zou hij straks Griet de meid eens over aanspreken. Griet was wel nooit spraakzaam meer jegens hem geweest sedert den tijd, dat hij aan 't gevrij tusschen hen beiden een eind had gemaakt en met ‘skele Neel’ getrouwd was, die een paar bonderd gulden van een verre ‘peet’ geërfd had, maar in dit bijzondere geval zou zij hem wel te woord staan, daaraan twijfelde bij niet.

‘Leet ze maar skiete⁽³⁾, Kobus!’ riep de baas, toen hij de leidsels goed in de handen had. Vroolijk draafde het tweespan de laan af, de poort voor het huis door en den straatweg langs.

Kobus spoedde zich ijlings naar binnen om bij Griet onderzoek te doen naar de zaak, die boven zijn begrip ging.

‘Nou Griet, wat zeg je er van?’

‘Weervan?’

‘Wel, van de baas en Piet en de vrouw en Guurtje?’

‘Wat zou ik deervan zegge? Ik denk, dat ze nee Alkmaar gaan.’

‘Ja, zoo wais ben ik zelf ok. Maar wat zou dat beduie?’

‘Dat weet ik niet; as je dat zoo graag wete woue, den had je 't an heurlui zelf vrage moete. Ik weet er niks van, en al wist ik 't, den zou ik 't jou nag niet zegge. Je hewwe der niks mee noodig, wel?’

Kobus bemerkte spoedig, dat hij hier aan 't verkeerde kantoor was; hij droop dus brommende af en begaf zich met loome schreden naar zijn werk.

‘Zou je 't ok niet goed vinde, moeder!’ aldus sprak Stam een avond of

(1) Stikken (stukken), boterhammen.

(2) Te markten, op de markt te verhandelen.

(3) Skieten, schieten, loopen.

[p. 308]

wat later, toen de jongelui bij meester de Jong ‘op de koffie’ waren, (‘zou je 't ok niet goedvinde, dat we Piet en Guurtje teugen Moai maar trouwe liete en de boerderai an er overliete?’

‘Zoo as jee wille, vader!’ is vrouw Brechtjes antwoord, ‘ik zien er wel erg teugen op, dat Guurtje bai ons van daan gaat, want wai zelle den nee'n aar huis diene uit te kaiken, maar ik vind 't aars ok wel goed. 't Slimste voor ons zel weze, om op 't durp behoorlijk onder dak te kommen.’

‘As dat je grooste zweerighaid is, den is 't niks. De erfsgename van Klaas Jut hewwe 't plan om 't huis, deer ie 't lest in weund het, publiek te verkoopen. En mit Moai is 't te anveerden. Da's net 'n huis voor ons. Niet te kloain, niet te groot, midden op 't durp, tusken 't raadhuis en de kerk. 't Kon nooit beter. Maar mondje dicht, hoor! gien mensch mag er wat van wete. Guurtje en Piet ok niet. De lui hewwe niet te weten, dat ik 't plan heb om 't te koopen. Den zouwe ze er misskien nag pleizier in hewwe om de boel op te jagen.’

De dag der verkooping kwam. 't Was vol in ‘de Jager’, waar de veiling gehouden werd. Toen 't huis van Jut aan de beurt zou komen, zei Kees de Geus, die met Stam aan 't zelfde tafeltje zat: ‘Nou, Jawikbuur! dat is net 'n huiske voor jou, teugen dat de jongelui trouwe gaan.’

‘Wat zou ik er mee doen? Krelisbuur!’ gaf Stam ten antwoord, ‘Piet en Guurtje benne alleboai nag jong, ze hewwe de taid wel.’

‘Da's waar,’ zegt Keesbuur, ‘maar 't was aars net geskikt voor 'n rentenier, en deerom docht 'k oaigentlijk, dat je der zoo wat om kommen ware.’

Stam meende nog iets te antwoorden, maar werd daarin verhinderd door den notarisklerk, die de verkoopsvoorwaarden begon voor te lezen. Dit gedaan zijnde, nam het bieden een aanvang. Er werd lustig geboden en eindelijk behaalde Kees de Geus het strijkgeld. Eenige oogenblikken later begon de afslag. Er werd 1000 gulden boven het hoogste bod gesteld. 't Werd doodstil in de zaal. Achtereenvolgens daalde de afslager af tot 950, 900, 850, 800 gulden. En nauwelijks had hij 750 gezegd, of Stam riep: ‘main!’ en was dus kooper van het huis.

Toen hij een half uur later thuis kwam, zaten zijne huisgenooten ‘kopke’ te drinken.

Stam begon met te vertellen, dat er een massa liefhebbers voor 't huis van Jut geweest waren, dat Keesbuur 't strijkgeld had gehaald op een bod van ƒ 2750 en dat er vervolgens ƒ 1000 boven gesteld was. Hij deed dit op een buitengewoon omslachtige manier en voegde er eindelijk bij, dat er op ƒ 750 ‘in slag’ gemijnd werd, zoodat de koopsom, zonder nog de 10 pCt. onkosten te rekenen, drie en een half duizend gulden bedroeg, eene som, die hij ‘skandalig’ hoog noemde, daar 't ‘kippehokkie’ met ƒ 1000 minder ruimschoots betaald was.

‘Maar, vader!’ vroeg Guurtje nu. ‘Vertel ons eens, wie was er dan zoo op dat huisje verzot? Me dunkt, 't was wel geschikt voor een rentenier, maar voor zoover ik weet, is er op dit oogenblik te Kleidorp niemand, die plan heeft om te gaan stilleven. Of was de kooper iemand van eene andere plaats?’

[p. 309]

‘Nee, 't was een goeie kennis van ons, hier van 't durp. Reed eres?’

‘Och, vader! dat kan ik niet. En 't kan me niet veel schelen ook. Om de waarheid te zeggen, stel ik er weinig belang in.’

‘Maar as ik nou ers zoaide, dat ik 't huis kocht heb? Zou 't je den ok niks skele kenne?’

‘O vader!’ - terwijl ze kleurt - ‘dat verandert de zaak.’

‘Nou, 't is zoo; ik hew 't huiske kocht. Ik en je moeder hewwe begrepen, om mit 't boeren uit te skoaien en de heele boel an jullie over te doen. 't Kon evenwel weze, dat jelui er gien zin in hadde, en in dat geval blaift alles bai 't ouwe.....Hoe is 't, Piet en Guurtje! zegge jelui niks?’

‘Wat zel ik zegge, baas? 't Komt mijn en Guurtje zeker ok zoo onverwacht over, dat we niet wete, wat we zegge zelle.’

‘Nou, wil ik 't er den maar voor houwe, dat jelui mit m'n voorslag innomen benne?....Kom, zeg den wat?’

‘Ja, vader! ik dank u voor uwe goedheid. Ik zal u ook maar uit naam van Piet bedanken, want die staat daar nog, of hij geen tien tellen kan.’

‘Ik weet zoo gouw gien woord te vinden om mijn dankbaarheid uit te spreken, baas en vrouw! maar ik hoop je te toonen, dat ik niet ondankbaar ben.’

‘Deer hewwe we niks gien sweerighaid over, m'n jongen! We kenne jou lang genog, om je mit 'n gerust hart ons ienigst kind en de boerderai over te geven. En nou gien woord meer; 't blaift alzoo ofsproken: jullie boere en wai renteniere.’

Beemster.

D. Dekker.