Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland
(1882)–L. Leopold, Joh. A. Leopold– Auteursrechtvrij
[pagina 274]
| |
Oitje met een jachie. (Zaandam.)'t Volgend schetsje werd me aan de Zaan gedicteerd door een man uit het volk. 't Was Zaandamse kermis. - Al een week had er een rumoer en gejoel e-weest, dat hoore en zien je vergong, en 't was ook wel te begraipe. Op zoo'n kermis den rake die mensche, zooals olieslagers, pelders en andere, eres uit er dommelechaid eskud. Voor heurloi is 't alle dage maar net hetzelfde: van daag begin je zoo en morge is 't nag zoo. Maar met zoo'n kermis, den haal je je asem nag eres bai je regGa naar voetnoot(1) op en je slane je vlerke nag eres oit as en veugeltje in de lucht. Zóó dochte ook Griet en Train, MaGa naar voetnoot(2) en Neel. Ze hadde een potje op-egaart; alle weke een stoiver, om deer veur met 'et jachie te kermis te gaan. Ook hadde ze 'et esteld op Vraidag, dat was nag al een drokke dag; want hoe drokker, hoe liever. Dus, 'et jachie en die het roeie most, ware 'ehuurd voor Vraidag; den most het beure - weer of gien weer; - ze hadde er al goeie luchtGa naar voetnoot(3) op. Maar wie zou 'et jachie oitresteGa naar voetnoot(4)? Gien ien leek er eerst zin in te hewwe. Achterné zait Griet: ‘Nou, den zel ik 'et wel doen. Ik bak een dikke-koek of twee; - wet brood met vleesch, wet garreneel, sla met aiere, en, om niet te vergete, een avvekateborrel, en we binne klaar.’ ‘Goed,’ zegge de are, ‘of-esproke.’ De Vraidag kwam. 't Was wel wet windig, maar toch aars goed weer. Nou aan 't klaar make. Griet dribbelde op er moile zonder hiele, om toch de boel maar goed in orde te brenge en om het zoo netjes, as ze op heur menier kon, voor te zette. De knecht kwam met 'et jachie en nou wier de boel 'elade. Wel man, 'et zag er maar avvenantGa naar voetnoot(5) oit. | |
[pagina 275]
| |
‘Hè,’ zai Griet, ‘ik ben der loofGa naar voetnoot(1) van. Deer is heel wet an te stunnikeGa naar voetnoot(2) eer het zoo veer is, maar dat doet er niet toe. Ik loof, dat we toch wel ket en norrieGa naar voetnoot(3) hewwe zelle. Deer mekeert het nooit an, asse we oit benne. De op-egaarde Zeeuwe zelle der an geloove, al zoue we der ook voor in de mallemole gaan of ze aan bulleboissiesGa naar voetnoot(4) versnoepe.’ De are drie kwamme nou ook en héel gauw gonge ze skeep. Elk had en nuwe jasGa naar voetnoot(5) an en de kap met drie naalde op. Ze keke allegaar eve bloemzoet en meukelGa naar voetnoot(6) en ze kakelde as kippe, die pas een bietje garst ekrege hewwe. Wet zatte ze premantig achter de gerdaintjes te glure, toe ze zoo langs de Zaan eroeit wiere as prinsesse. Je konne wel zien, dat ze 'et alle dage niet ewend ware om oit te gaan. Wet lachte ze, as een turfskipper veurbai voer, die een pus met water skepte en derloi een mal woordje toeriep. Ja, ze gierde het bai taie oit om 't lekker oitje en dat ze nou al zoo'n lol hadde. Op iens zait Neel: ‘Groote groen in 't hoissie, weer is me knippie?’ - Ze voelt in der zakke, maar vindt het niet. ‘Wet,’ vrage de are, ‘je hèt je knippie toch niet estrooidGa naar voetnoot(7), Neel?’ ‘Nee,’ zegt deuze, ‘maar da's nou toch nochter van me. Ik bedenk me deer net. 'k Heb het leete legge op 't bontjeGa naar voetnoot(8), vlak bij 't hoochie van den smoigerGa naar voetnoot(9). “Da 's een malle boel. - Maar wacht eres. 'k Heb nag een buultje in me zak, deer ik dikke cente in opgaar. Deer ken ik het wel mee redde, om eres in een kaikspul te gaan of in de rollebol te speule.” “Nou,” zait Ma, die ook ereis in der zak voelt of ze wet vergete hêt, “je hewwe toch zeker meer noodig. Je wille toch zeker ook welderes bai een liedebord of Jan Klaasse-spul kaike, dat kost je toch ook gauw een cent of wet, as je ten minste niet al te gierig benne.” “Wet,” zait Neel, “ik gierig? Nee, ik durf van me arremoed of nag wel een cent te geve an een kerel mit ien arm of ien bien, en hew ik hem niet, dan zou ik hem nag wel te lien kraige van deuze of giene.” “Hou nou je groote babbelbek maar es dicht,” zait Griet. “Deer hê-je een avvekaatje.” “Zoip, zwager, oome Jan is jarig!” Meteen neme ze elk een ferme wup oit er glaassie. Nou kwam er an 't kakele gien end. De ien wist dut, de aar dat. Die praatte over der man, die over der lieve kind; de ien over der buurwaif en de are over de dure taid. Ze leke wel spraakwater in ekrege te hewwe en zagge zoo rood as een haan.
Deer komme ze achterné te Zaandam an. “Zoek een goeie plaas!” roept moeder Ma toe de knecht, “datte we nog wet oit kunne kaike, asse we hier an de dikke koek zitte, want ik wil van daag zoo veul zien as meucheluk is.” | |
[pagina 276]
| |
“Nou, 't is hier nag al gien kwaluk hoekie, dunkt me,” zait ie, “hier ken je die loertkraamGa naar voetnoot(1) net zien, en ze zegge, dat het Jan-Klaasse-spul hier van middag ook voorbai komt.” “Deer hè je ook wet an,” roept Griet, “dat scheelt me gien lor! 't Zou al vrai noosselukGa naar voetnoot(2) weze, as 't hier niet staan bleef. Nee, den wil ik liever me cente verkaike bai een waarzegger, deer ik men tweede man nag eres zien ken, of hoe oud ik worre zel.” “Dat moet jai ook noodig wete,” zait Train; “want as je zoo borrele van die avvekaat, den zel jai gauw dood en wai gauw blodder wezeGa naar voetnoot(3).” “Nou,” zait Griet, “zoo mien ik het niet; ”maar toch nog een klain wuppie, en hoera voor de Prins! Kom, kindere, we zelle ete!’ Ze gonge an de slag en het gong er nag al aardig van langs. Zoo as ze deer zatte te proime, komt er een kerel met ien bien anstrompele. ‘Main gort!’ zait Ma, ‘deer heb ik wel een cent voor over. Zoo'n man most ik hewwe. Wet zou ik een mooie kous veur hem braie en een mooie sok, en wet zou ik die éene skoen glad poesse. Ie had van elks maar ien noodig, dat had ik om een bietje.’ ‘Da 's ook een rare zoinigaid,’ antwoordt Neel. ‘'k Hew jou wel meer ezien! Wou jai een man met ien bien?’ ‘Stil,’ zait Griet, ‘we gane nou de kermis eres in; meucheluk ziene we der wel mensche mit drie biene, deer zel Ma zeker in 't geheel niet van houe.’ Zoo gonge ze den ook heel klakGa naar voetnoot(4) de kermis in. De ien keek nag meukelder as de aar. ‘Ik zel lol make,’ zait Ma. ‘Ik mot er van hewwe, wet 'k er van kraige ken. Me man zel ze van daag wel slikke, en ik zel em mit geldjes-dag wel op zen kop tikke.’ ‘Da's wet moois, hou je den niet van je man?’ vraagt Train. ‘Ja wel, as ie maar wet veul achterwieleGa naar voetnoot(5) thois brengt, den ken ik het nag wel met em plooie, maar aars....’ ‘Jai maakt er lollemansdoopGa naar voetnoot(6) van, Ma. Een aar zou denke, dat je niet erg manvast benne,’ zait Griet. ‘Nou, manvast en manvast is twee....As ie maar wet veul doite thois brengt, den zeg ik: “dag me lievert!” maar ik mien der niks van.’ ‘Jai bent een raar ootje Tontel,’ zait Griet, ‘dat zeg ik. “Nee, as ik me man een zoen geef - en bai taie klapt ie - den mien ik het ook voor dat moment; hoe ik er later over denk, dat gaat jou niet an.” “Jai bent ook zoo froitigGa naar voetnoot(7),” zait Ma. “'t Is net of je man onze Lieve-Heertje is. Je laike nou al weer langstGa naar voetnoot(8) né 'em te hewwe. Ik zeg maar: alles op zen taid, en voor de rest, hou ze op een ofstand.” “Main goster! roept Neel, “kaik nou eres hier. Die kerel doet deer stutelebolleGa naar voetnoot(9) of het een hoepel is. Zou ie gien biene in zen laif hewwe? Hai ken em oprolle, net as of ik main kleere oitvring.” | |
[pagina 277]
| |
“Hai het zeker zoete olie in enome,” zait Train, “en zen hoid inesmeert met geest van salemonsjak. Den ken je je boige, loof ik, as een knipmes.” “Nou, den mag jai dat ook wel deres doen, Neel,” zait Ma, “jai loope net of je een stok deur eslikt hewwe.” “Ja, kind,” zait deuze, “ik ben groos op me nuwe jas. En niet alleen dat ik van bovene mooi ben, ik durf ook wel met men ondergoed veur de krame langs. 'k Heb een nuw haaklaifGa naar voetnoot(1) aan met een wachieGa naar voetnoot(2) van men grootmoeder. Deerom stap ik as een haan van een stooter.” Nou, ze stapte den ook - wel te verstaan metter viere - maar dapper vooroit. Eerst de Spoorstraat op, den den Dam over en zoo né de Burcht. Ze moste toch ook bai de spulle deres kaike. De dikke dame, Judels, Spriet, nee, dat kon derloi niet skele. Maar de pieasse, ja, deer hadde ze ket van. Dat was een kollefie né der hand, om eres lekker te lache. Deer zien ze het spul: “de opvolger van Steffens.” “Deer kenne ze waarzegge,” zait Neel. “Kom, deer gane we deres in.” “Goed,” zegge ze allegaar. - “Ik wil wel wete, hoeveul poppies of ik nag hale mot en hoe men tweede man er oit ziet.” Ze geve der doitjes en gane binne. Maar, och heerejé! de profeet belooft ze allegaar gien tweede man - en het poppies hale? - - nou de kerel ziet wel, dat ze allegaar de vaiftig zoo wet te pakke hewwe. 't Is allien: die zel lang leve, die kraigt een errefenis over de zee van deen. Veur de rest kenne ze droipsteertend ofzakke, net as een hondje, dat zen steertje ofekapt is. Ze gonge ook heen en riepe: “Genach, gena...chtGa naar voetnoot(3), hoor!!!” De kerel begreep dat niet, want ie was gien Zaankanter, maar ie lachte in zen voissie over de ontvange cente van het jachiesgeld. “Me dunkt,” zait Train, “we mochte nou wel deres een koppie doen. 't Is al over zeuvene. As ik thois was, had ik al lang een koppie edeen. Wille we den maar deres kaike, of et jachie nag bove water is?” “'t Zou, bai me ziel, wet moois weze, as 't jachie ezonke was,” zait Griet, “den was onze heele zootje ook voor de vissies.” Per geluk, het jachie lag er nag en de knecht had kokend-water emaakt om koffie te zette. Dadelijk wier der een koppie “troost” klaar emaakt. Het lekkers, dat ze ekocht hadde bai Toens, most er an geloove. Ze kwamme om gien kaikie, mit dat koppie doen. Nou, ze ware den ook te kermis en den most het ook maar es volop weze. Dat er gien gebrek aan praat was, is wel te begraipe. Ze hadde een boel ezien en een heele boel, deer ze nag eres lekker om lache konne. Dat koppie doen was dan ook niet gauw ofeloope. Die had nag een alderhandje, deuze nag een doodkissie, een are nog wet pitmoppe, dat zoodoende was het al over twaleve, toe Neel zoo uit een ope redeGa naar voetnoot(4) zei: “Nou we motte toch de kerremis nag eres in, dunkt me.” | |
[pagina 278]
| |
“Ja, da 's ook wel goed,” zait Ma, “maar eerst moste we met mekaar nog wet garreneel pelle. Den hewwe we, azze we weer op hois of gane, nog een lekker boltje voor een hartig bietje. Dat smaakt nag al op die zoetechaid.” Dat kwam nog al goed in. Elk nam een bordje vol, en haalde kop en steert er of, net zoo lang, dat ze een heele skaal vol hadde. Toe weer an de koier, de kermis in, en nou was het de lichies-kermisGa naar voetnoot(1). Dat is altaid nag het mooiste. Train, die nag al een meukel oitzicht had en der op heur manier nag al jonk veurdoen kon, wier heel gauw van zoo en rare snoiter evraagd of ze zinnigheid had, om van nacht wet ket mettem te make. Train, - braaf lache, dat begraip je, - hiel zich eerst nag als of ze der niet vreemd van was, en zai: “Nou, 'k weet niet.....” Maar toe keek ze Ma an en borst oit. “Malle jonge,” zai ze toe, “ken je 't niet an me zien, dat 'k al lang al een man heb?” Een lachboi volgde op dat grappie. “Nou,” zait Griet, “je neus krulde ook maar niet, dat je nag veur een vraister anekeke wiere, hè? maar ze moste je bai dag maar es zien mit je zeumersproete! Den liete ze je ook wel links legge, net zoo goed as main.” “Ja, dat steekt je, hé?” zait Train. “Maar hoor es, juffrouw Grietje, ik denk maar zoo: leet de heele boel maar waie, want me Jan wordt rampelezant!” “Gien ruzie, gien ruzie, hoor!” zait Ma; “den is 't mooitje van 't oitje en deer heb ik een poist an.” “Nou, kind,” zait Train, “'t is gien ruzie, hoor! 't Is allegaar maar lollemansdoop. Der mot een grappie bai, wet zè jai, Griet?” “Wel wis en waarachtig. 't Is van evend nies as ket. Rom, bom, wet maal ik er om? - Maar ik voor main begin toch eres om hois te denke. Zoue we niet eres opkarreGa naar voetnoot(2)?” “Ja,” roept Neel, “maar eerst koope we nag een wellekom-toissieGa naar voetnoot(3) voor onze manne. Die ziele leete ons altaid op Vraidag van kermis maar zoetsappig gaan en blaive stil op et hois passe.” “Ziele? Jemig kremig! zóó hoef je ze niet te noeme,” zait Train. “Ze zelle ook wel oppasse, dat ze gien gebrek hewwe. Misschien wel né 't bierhuis of bai mekaar keertspeule. Neel der man is ten minste van evend ovverdanGa naar voetnoot(4), die most né de kusteboodGa naar voetnoot(5) op de Koog en deer gaat het ook niet loi om weg.” “De manne binne, die ze binne,” zait Griet, “maar wille we in deuse winkel niet eres kaike, of deer niet wet van onze gading is?” “Griet, verdikkie, nee!” zait Train. Zoetechaid houe die manloi niet van. Leete we den liever een pond loert, of een bos scharre of gerookte eelGa naar voetnoot(6) | |
[pagina 279]
| |
koope, deer happe ze liever in, want ze zelle van evend ook wel een bietje een sliertGa naar voetnoot(1) an hewwe en den smaakt dat beter.” Elk keek nou nag eres in der knippie, hoe veul of het nag laie kon. Gerookte eel, dat was de oore van je hoofd. Ze moste toch ook nag een fooitje voor de knecht overhouwe Een pond loert, dat kwam er nag al het goedkoopst veur en dat leek ook nag al wet. “Dat zelle we doen!” roept Griet. “Klaar is Kees, en hai zag zen vader hange!” De spekslager bai 't oploope van den Dam, ja, deer lag nag een ferme bak vol. Elk kocht deer zen zootje en zoo gong het weer van lieverdela op 't jachie of. De knecht was mooi blait, toe ie ze zag komme, want ie zat tem al te verkroimele, dat ze zoo lang weg bleve. “Nou outGa naar voetnoot(2)!” hier benne we weer,’ riepe ze. ‘Zet nou maar van wal, den gaan we maar weer op onze lieverts of. Ze zelle meucheluk al een tokkieGa naar voetnoot(3) oit hewwe, asse we komme.’ ‘Ja, ja,’ zait de knecht, ‘maar dat zit em nag zoo reed nietGa naar voetnoot(4). Deer is pas een turfschipper aneskote, deer ik afgerazend slecht voorbai ken. - Hé!!!’ roept ie, ‘zel je een bietje omhale, dat ik er deur ken?’ 't Was gelukkig, dat de schipper gien knoestGa naar voetnoot(5) was. Hai maakte zen touw zoo veer los, dat ze er onderdeur konne, ja of neeGa naar voetnoot(6). Maar een bietje bai tille en wet vooroit douwe.....deer gong ie. Nou wier der weer een goeie pot koffie ezet, de garreneel voor den dag ehaald en wet flippiesGa naar voetnoot(7). Het was weer: val an as jonge Turreke. ‘Maar nee, deer staat nag een lessieGa naar voetnoot(8) avvekaat van van ochend,’ zait Griet, ‘zouwe dat eerst nog niet oppeuzele?’ ‘Ja, wis en drie,’ riepe ze. ‘We moete gien zier thois brenge; went den zou het net weze, ovve we zoo veul ehad hadde, datte we het niet op konne. - Train, geef dat kraffie deres an, den zelle we 't maar in een bierglaassie doen, in bediensteGa naar voetnoot(9).’ ‘Ja; maar 't glaassie is niet al te skoon!’ ‘Nou, main gort! we benne zoo maltentigGa naar voetnoot(10) niet,’ zait Ka. ‘Je moete het nou maar zoo nauw niet neme, 't loopt op 't lessie.’ 't Was nou van ‘wupt-em Keessie!’ en in een tik was 't glaassie leeg. ‘We gane nou een boltje met garreneel klaar make en den an de schaft,’ zait Griet. ‘Bidde zelle we morge wel doen.’ ‘Ja, bidde,’ zait Train, ‘ken ik teugenswoordigGa naar voetnoot(11) niet, vooral as ik an die jonge denk, die mè vroeg, dan kraig ik nag zoo'n kreupele lach in men laif, as ik weet niet hoe.’ ‘'k Loof, dat je er graag van hoore wille!....’ Stil!....wè 's dat?....Zoo op iens is het: bons!! ‘Blees het licht oit,’ roept Mie, ‘der kenne wel kerels ook bai weze!’ | |
[pagina 280]
| |
Maar de knecht roept: ‘'t Is niks; hou je maar zoo stil meucheluk, 't is een vlot balleke deer ik toe anroei; steek je keersie maar weer op!’ ‘Deur dat bonze is me koppie omevalle,’ zait Ma. ‘Geef effe de spoeldoek eres an, den zal ik et opfailenGa naar voetnoot(1). Zie zoo, nou zel ik hem oitspoele ook.’ Maar, o Gorsie maine! deer leet ze em los en het jachie gaat natuurluk weg. ‘Hé!’ zait Ma toe de knecht, ‘hè je nag een kraitjeGa naar voetnoot(2) in je zak?’ ‘Ja wel,’ zait ie. ‘Nou, geef den deres effe an.’ Ma geeft nou met het kraitje een skrap an 't jachie. ‘Zie zoo,’ zait ze, ‘nou zel ik hier morge wel deres grutteGa naar voetnoot(3) mit een haak of een dut of een dat.’ De knecht keek, of ie pas wakker was en docht: deer begraip ik niks van. Moet jai morge bai die streep grutte, om né die estrooide doek te zoeke? - Hai dorst alevel niet veul zegge, want ie had zen fooitje nag niet ekrege. Toe Ma 't binne vertelde, borstte ze alle oit van lache, dat ken je denke. ‘Nou, der mot een aardechaidje bai veur de klaine jonge,’ zegt Train. ‘Maar, deer zien ik verdompelt de Kooger-kerk al. Nou zel 't gauw ebeurt weze.’ ‘'t Wordt taid ook,’ is 't antwoord van Neel. ‘Ik ken et an me laifGa naar voetnoot(4) wel voele, dat het al laat is. 'k Wou, dat 'k van ochend nou maar es uitrozenGa naar voetnoot(5) kon, maar ik zel wel weer gauw an de peesGa naar voetnoot(6) moete.’ ‘Ja, kind,’ troost Train haar, ‘bai nacht een man, bai dag een man, en je doene straks maar weer van Jantje pak an.’ ‘Wellekom an den wal!’ roept de knecht. ‘We benne der, hoor!’ Elk neemt nou het voornaamste mee né binnene toe. Ze geve den knecht elk een kwartje, die met ien het jachie sloit, om het, as het dag is, né de hellingmansbaas te brenge. Ze hewwe nog een bietje met mekaar of te rekene, dat ze op een hebbel en een drebbelGa naar voetnoot(7) doene, en nou is het: ‘Genacht, gena...cht, hoor! - Ik hoop, dat we 't op een aar jaar nag eres verdoenGa naar voetnoot(8) zelle! - Nou, deer is gien kwaad in de stad, hoor! azze we maar gezond weze magge. We zelle alle weke wel trouw onze stoiver betale. Genacht! Gena...cht!!’ En zoodoende was voor deuze keer het oitje met et jachie ofeloope.
H.J. Top. |
|