Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 265]

‘It spreukie van knubbeluitezak.’ (Amsterdamsch der deftige burgers van 1825^*).)

‘Och toe, gromoeder, vertelt uwe nŏggereis van Knubbeluitezak⁽¹⁾ in⁽²⁾ van Paertje-paertje-schijtchelt.....’

Grootmoeder zat, met hare bleeke, goedige en schrandere tronie, met haar zilveren bril, die nooit afzakte van haar fraaye arendsneus, met haar kornet, die op de hoogte der benedenkaak wijd uitliep en een paar juweelen oorringen zichtbaar maakte, in het hoekjen van den haard, op een Zaturdagavond, een groote kluw figoniawol tot eenige paren kinderkousen te ‘verbraaye’. Vader was nog op 't kantoor; mamaatjen had een nieuwe meid, die gedrild moest worden.

‘Wel neen-je!’ zei grootmoeder, ‘'t is oorenenpootedach....⁽³⁾ beejelŏi dafferchete⁽⁴⁾?’

‘Og⁽⁵⁾ ittis⁽⁶⁾ nŏch froech, chromoeder,’ andwoordde Nippis (die Philippus gedoopt was), ‘me zitte nŏu zo gezellig bij mekaar....’

‘Og ja!’ zeide Katootje, ‘en mamaatje komt tŏg éerst....’ en zij maakte een buiging met haar hoofdtjen in de richting der jongste kinderen, die op den grond zaten te spelen.

‘Zóo?’ riep grootmoeder, zonder het kind aan te kijken: ‘Dát is wat móois! Dus Katootje wil de kleintjes mar wechsture....en jijlŏi, di-jit⁽⁷⁾ al zoo dikkels⁽⁸⁾ gehoort hept....’

‘Og nee, gromoeder,’ hernam Nippis, ‘maar it is kort; it dúurt so lang niet....’

‘Uwe hat it al hallif uit kenne hebbe,’ zeide Katootje.

Grootmoeder wierp een licht bestraffenden blik op het kleindochtertjen, dat haar schuld boette door een blos.

‘Nŏu dan!’ zeî grootmoeder.

De kinderen klappen in de handen. Nippis wenkt de kleintjens om óok te komen luisteren. Daarna zett'e hij zich in volle verwachting neêr, de kin in de hand en den elleboog op tafel. Katootje zag ernstig, met haar handen in den schoot.

‘Dar⁽⁹⁾ wás tannereis⁽¹⁰⁾ in vader, die drie zeuns hat. Mar de jonkste kon nooit cheen goettoen; dakkondi niet. Die lee voor ŏuwt fŏil⁽¹¹⁾ tŏis⁽¹²⁾. De ŏuwste krege alderlaei meësters....’

*) De open of lange a zweemt naar o. Waar ik ae schrijf, bedoel ik de ai van 't fransche air; de ch, die eigenlijk nooit ten aanvang eener lettergreep staan moet, gebruik ik hier overal waar de g scherp wordt uitgesproken. De korte o heeft tweërlei uitspraak: tŏl en schol rijmen niet volkomen. De korte e zweemt naar korte i, daarom schrijf ik soms de laatste. De grootmoeder zeî nŏchehereis, de kinderen nŏggereis; de eerste sprak de ui als öi uit, enz. Tusschen ei en ij is geen onderscheid. Het zoogenaamde accent-aigu-teeken dient hier alleen om den nadruk aan te wijzen. In de woorden Och en Og moet de ŏ gelezen worden. (A.Th.)

(1) Knubbeluitezak, knuppel uit den zak.

(2) In, en.

(3) Oorenenpootedach, ooren-en-pootendach. Zaturdag, waarop de kinderen van top tot teen gewasschen, ‘verschoond’ worden.

(4) Beejelŏi dafferchete, ben-je-lui dat vergeten?

(5) Og, met g, wegends de volgende i.

(6) Ittis, het is.

(7) Di-jit, die het.

(8) Dikkels, dikwijls.

(9) Dar, wegens den nadruk op wás.

(10) Tannereis, dan ereis.

(11) Voor ŏuwt fŏil, als oud vuil, als iemant, die niets kon, niets waard was.

(12) Tŏis, te huis.

[p. 266]

‘O, net as assepoester,’ zei Nippis zacht, doch reeds vooruitloopend en met zich-zelven in zijn schik.

‘En mooye kleere,’ ging grootmoeder voort; ‘in de jonkste wier vor heel dóm verslete.

Maar - toe zeitereis, eens op in dag, de vader teuge den ŏuwste zeun: Nŏu mos jij marreis op reis gaan en zien wat je daar op ken doen. Je hep lang genoch bij moeders pappŏt chezete.

Goet, fader, zeit de jonge, en hij overlee vast bij sin eige, datti Paertje-paertje-skijtgelt sou gaan opsoeke.

Zoo gezeit, soo gedaan. De ŏuwste jonge gong op reis. Maar, eens op in avont, komti veur in grood bosch, in daar komtem in ŏuwt frŏutje teuge, en die zeit so teugenem⁽¹⁾: Jongeneer, zeitse, ik hep soon bittere dorst, in ik kan niet oppit berrichie kommen, om water te skeppe ŏit te wel (die daar was). Hier heye me krŏikie⁽²⁾....Doewin⁽³⁾ arrim mens de dienst, in schep min assieblieft in beetje water.

Wat! jŏu ŏuwe totebel, zeî de jonge, zel ik tat vor jóu motte doen!

Toe stamptenit ŏuwe vrŏutje mitter kruk opte gront en zee: jonge lŏsbŏl, it sel je dir⁽⁴⁾ na gaan.

Maar hij denkt: ja, dat raakt me kŏuwe kleere niet, in i reist ferder.

En na lang lang reize, kwam onze gast annit loziement, dari⁽⁵⁾ gehoort hat, dat Paertje-paertje-skijtchelt te krijge was.

Hij vraacht an de kastelein, ŏf daar Paertje-paertje-skijtgelt was, in de kastelein zeit: ja; in hij laatit paertje voorkomme. Probeert uwee it mareis, seiti; in de jongeling zeit: Paertje-paertje-skijtchelt! - in meteen kwamme dir, in plaas van paerdevijge, in heele boel gŏuwe rijers vor den dach.’

‘O ja,’ zegt Nippis, ‘dat zijn geltstukke net as groote gŏuwe tientjes, niewaar, gromoeder?’

‘Wel zeker,’ zegt grootmoeder; ‘jelŏi weet toch wel, dat een rijer veertien gulde het?’

‘Ja zeker, gromoeder, in een dukaton drie-en-sestig stuivers, niewaar, gromoeder?’

‘Nŏu, laat gromoeder nŏu vóort vertellen,’ snaauwt Katootje.

‘Nŏu, toe ze-n it tan eens geworde ware over de prijs, sprakki ŏf mit te kastelein, dat Paertje-paertje-skijtchelt op stal zŏu gezet worde, in dat hij it mŏrrige meê zŏu neme. Maar 's nachs gaat de kastelein in de stal in verrŏilt Paertje-paertje-skijtchelt voor een ander. De vŏllegende mŏrrege betaalt onze jongenheer de verteering en de prijs van het paert, dat niet chering was, in neemt de reis na hŏis weer an.

Daar komti tŏis. Toe zeit sin vader: wel jonge, wat breng je ons nŏu mee?

O vader, zeit de jonge, uwe zel je ooge ŏitkijke. Ik hep Paertje-paertje-skijtchelt bij me.

Dat mottewe zien, riep de vader en de broers, in 't paertje wort vóorgebrŏcht.

Paertje-paertje-skijtchelt! seit de zeun. Maar it paertje dee nies. Paertje-

(1) Teugenem, tegen hem.

(2) Kroikie, kruikje.

(3) Doewin, doe een.

(4) Dir beteekent zoo wel er als haar.

(5) Dari, daar (waar) hij.

[p. 267]

paertje-skijtchelt! skreeuwt de jonge nŏchcheris. Maar watti ook anging, it paertje verroerde geen vin....Jelŏi kent begrijpe hoewi op sin neus keek.

Toe was goeje raad duur: want de ŏuwste jongis hadde veul gekŏst, in ze hadde dir altijt nŏch al rijkelik van geleeft, zoo datte vader zee teuge de tweede zeun: “Nŏu motjij je fŏrtŏin mareis gaan probeere.

De tweede gong dan op reis in kwam innin groot bos, in daar zachi in toovergodin, heelendal in it wit sattijn, in mit in gŏuwe kroon op, innin tooverstaf in dir hant; in die zeit teugenem: Jongeling, bij die in die kastelein daar is een Tafeltje-wél-bereit. Ga daar na toe en zie dat tafeltje machtich te worde.

Hij was heël dangkbar⁽¹⁾ in reê voort. Maar toeni in entje verder was, kwam im in ŏuwt froŏtje teuge in die zeit: Och jongenheer, ik hep soo'n bittere dorst, in ik kan niet op it berrichie komme, om water te skeppe. Doewin arrim mens de dienst in maak me krŏikie vol.

Dakkejje⁽²⁾ begrijpe, zeit de jonge; ik zel voor jŏu van me paert komme.

Niet? seit it ŏuwe vrŏutje, nŏu, dan zel it je dir na gaan.

Maar hij rijt voort, in komt bij de kastelein.

Kastelein, hebje Tafeltje-wél-bereit ook?

Ja wel, meneer, om uwee te diene.

In it tafeltje wordt binnegebrŏcht in de kastelein zeit: probeert uwe-n-it maar; in de zeun zeit: Tafeltje, tafeltje, wel bereit! en mitteën stonne de heerlikste gerechten op it tafeltje. Ze sprakke samen ŏf over de prijs, en hij gaat slape. Maar 's nachs verrŏilt de kastelein it tafeltje weer. Hij - zonder errig - stapt op z'n paert in brengt it tafeltje na hŏis.

Nŏu zeljelŏi reis wat sien! - Hij laat het tafeltje binne brenge in zeit: nŏu zellewe smulle. - Tafeltje, tafeltje, wél bereit! Maar dar kwam nies. Nŏchchereis: Tafeltje, tafeltje, wél bereit! Nŏch nies.

Toe seit de jonkste zeun: Vader, mach ik ereis gaan?

Wat zŏu jij meebrenge, domkop, lummel, énzoovors, énzoovors. Maar eindelijk seit de vader: nŏu, ga dammaar.

En de jonkste reist ŏf. In i kompt innin groot bos; in daar kompt im in ŏuwt frŏutje teuge, die zeit: ŏch jongenheer, ik hep soo'n bittere dorst, in ik kan niet op it berrichie komme, om water te skeppe, doet uwe in arrim mens de dienst in vult uwe me krŏikie.

Mit alle plezier, zeit de jonkste zeun; in i gaat van zin paert in gaat het krŏikie vulle. Maar je zel wel moei weze, moeder, zeiti, kom achter op me paert zitte en rij in entje mee.

Uwe bint wel goet en vrindelik foor in arrem mens, seit se, en hij zetter op z'n paert. Maar toe ze ŏit it bos sŏuwe rije, laat it frŏutje dir in éens op te gront sakke, in ze verandert innin mooye, prachtig opgepalleerde toovergodin, in ze zeit: Ga nŏu na de kastelein in vraag Paertje-paertje-skijtchelt in Tafeltje-tafeltje-wél-bereit, in vóor dat je dan heengaat, probbeer dan ereis, of hij je ook bedroge het; in dan zejje Knubbel-ŏite-zak

(1) Dangkbar. Uit te spreken met de ng van 't Fr. langue.

(2) Dakkejje, dat ken (kun) je.

[p. 268]

innin hoek sien staan, in zech tammaar: Knubbel-ŏite-zak, Knubbel-ŏitezak, raak me die deksilse⁽¹⁾ kastelein wat!’

‘Die bliksimse,’ fluisterde Nippis.

‘Nee, die deksilse,’ verbetert grootmoeder.

‘En ja wel! hij komptaar an it loziement, in ze worden it eens over de koop. In hij gaat slape. In de vŏllegende mŏrrege lati Paertje-paertjeskijtchelt in Tafeltje-tafeltje-wél-bereit fóorbrenge, in hij zeit: Paertjepaertje, skijtchelt! maar het Paertje dee nies; in hij zeit: Tafeltje, tafeltje wél-bereit! in daar kwam nies opte tafel. Toe zeiti: Knubbel-ŏite-zak, raak me die weergase kastelein wat! in de kastelein roept: genade, genade! in hij gaf im it echte Paertje-paertje-skijtchelt in it echte Tafeltje-wélbereit. In hij - na hŏis, mit it Paertje, in mit it Tafeltje, in mit Knubbelŏite-zak.

Daar kompti tŏis: in ze zegge: nŏu, die zal óok wat meegebrŏcht hebbe. Maar hij laat it Paertje vóorkomme in de Tafel neerzette, inni zeit: Paertje paertje, skijtchelt! in: Tafeltje, tafeltje, wél bereit! in miteeën begint it Paertje gŏuwe rijers te skijten in de lekkerste spijze kommen opte tafel.

‘Hei, dat is mijn Paert! Hei, dat is mijn Tafeltje! riepe de broèrs. Maar toe zeit hij: Knubbel-ŏite-zak, Knubbel-ŏite-zak, raak me die weergase jongis wat!’

‘Nee, nee! die bliksimse jongis wat!’ riepen de kinderen; en mamaatjen, die al eenige minuten glimlachend bij de tafel had staan wachten, nam de kleinste mee, om den ooren-en-pootendag zijn beslag te geven.

1877.

J.A. Alberdingk Thijm.

(1) Deksilse, dekselsche, bastertvloek, gelijkstaande met drommelsche.