Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

De Fransche brik, die de pot verteerde.
(Eene gebeurtenis, voorgevallen in 1697.) (scheveningsche visscherstongval.)

‘Pieterneef, en⁽⁸⁾ jy gistren die brik ook voor de wal ezien? Wel, kaerel, wat was y nae! op 't raeken of. Een scheveeling⁽⁹⁾, jooi⁽¹⁰⁾, dat y op de bank niet stootte!’

(8) En, heb.

(9) Scheveeling, geluk.

(10) Jooi, jongen.

[p. 255]

‘Neen, Baertout, ik eb er niks van ezien! 't is vreemd, om deuzen tyd een schip voor de wal; was et een slagschip⁽¹⁾?’

‘Wis en zeker een slagschip. Oor, Wout, ik eb er maar niet op begrepen: warje⁽²⁾, as je zulke schepen voor de wal ziet.’

‘Toen 't oorlog was, Evert, was dat niet vreemd.’

‘Zeker niet vreemd, Kees; die Engelse kwammen ons toen maar om een denkje⁽³⁾ plaegen.’

‘Nouw, Symen, toen is er ook mennige schuit van ons enomen, en veul visschers ewwen van de schrik en alteraetie⁽⁴⁾ er een miskwaem⁽⁵⁾ van ehouwen.’

‘Ben jy ook enomen eweest, Wout?’

‘Of ik enomen eweest ben! Jae, wel driemael, en de eerste keer was ik pas an et Engelse schip ebragt, of die diengeunis-kinderen⁽⁶⁾ adden myn goed al beschaerd⁽⁷⁾.’

‘Beschaerd! zeg maar estolen; diefagtiger natie is er niet, as die Engelse benne.’

‘Maar Wout, kon je 't niet ontvlugten, toen ze je achternae zatten?’

‘Ontvlugten? Oe ken jy 't nou ontvlugten, begryp nouw, as je onder zeil ben, en je bent onder zeil; of wat nog slimmer is, as je an de netten leg en je leg an de netten, en je ziet een schip, dan weet jy nog niet wafvoor een schip dat is, en eer je met mekaar dan een rezeluitie⁽⁸⁾ enomen ebt is et schip al zoo nae, dat je 't mit moeite meer ontloopen ken. En as je 't dan treft, dat de wind klaks⁽⁹⁾ ant leggen gaet, zoo as et met ons ebeurt is, dan is et glad fout; dan zette ze der sloepen uit, en je ben in de flank.’

‘Die Engelse ewwe et altijd ons ebakken; je oort neut zoo niet van Russen, Denen, Zweden of Fransen, dat die schuiten van ons enomen ewwe.’

‘Zeg dat niet, Teunis; ik heb mennig een reis ooren veraelen, dat de Fransen et ook bont maekte. Eb je nooit ëoort van die Franse brik, die al maar jagt op de schuiten maekte, maar weergaes de pot verteerde?’

‘Neen, ouwe; wat is daer by ebeurt?’

‘By ebeurt? weet je dat niet? Luistert dan, dan zel ik je zeggen wat er by ebeurt is. Je ken Leen-keuze wel, Leen-keus, die nouw nog Leenkeus is; die zyn Grootvaers Grootevaer was stierman op een schuit; et was zoo wat in et jaer zustienonderd-zeuven-en-negentig. Nouw mot je weten, dat de Fransen de vissers in die tijd onbesteld⁽¹⁰⁾ kwammen plaegen; dan nammen ze al erijs een schuit, en dan al weer is, zoo tot veertien toe; jae, jooi, tot veertien toe, die dan op geld esteld wierden, waervoor

(1) Slagschip, oorlogschip.

(2) Warje, waar je, pas op.

(3) Om een denkje, om een haverklap, alle oogenblikken.

(4) Alteraetie, schrik, ontsteltenis (Fr. altération).

(5) Miskwaem, synoniem van alteraetie, (van mis komen).

(6) Diengennis-kinderen, cenigszins overeenkomende, ofschoon over 't geheel niet zoo sterk, met duivelskinderen. Diengeunes is eene aanwijzing, waarin groote verachting ligt uitgedrukt (eene soort van vlock).

(7) Beschaeren, heimelijk wegnemen, iets zwakker van beteekenis dau stelen.

(8) Rezeluitie, besluit (Fr. résolution).

(9) Klaks, plotseling.

(10) Onbesteld, ongemakkelijk (oorspr. niet besteld, niet begeerd).

[p. 256]

men ze dan kon los kryge. Die Fransen was et maar te doen om zoo veul te aelen as ze maar konnen, verstae je, Baerend!’

‘Wel, dat ewwe ze altyd edaen; ik zeg, dat ewwe ze altyd edaen.’

‘Nouw, zoo wier dan Leen-keus, zoo iette die stierman, mit zyn schuit ook enomen en op rantzoen esteld, maar die Fransman iew twie of meer mensen an boord evangen; misschien wel de alve schuite volk, en stierde de stierman met de schuit naer land om een somme geld te aelen, en as y die somme geld dan bragt, dan zou de schuit worden vry egeven. Oe groot die som was, daer is gien eugenschop meer van⁽¹⁾; dat de som groot mot eweest ebbe, dat is zeker; want de Baes⁽²⁾ van de stierman ad zoo veul geld niet, althans al de inweuners van Schevelingen gavven elk zoo veul, dat ze mit aelen en brengen et geld, dat de stierman noodig ad, by mekaer kregen. Von je dat niet mooi, Baerend?’

‘Dat was opregte Ollandse trouw; ik zeg, dat was opregte Ollandse trouw.’

‘Maar, mannen, motje weten, dat die somme gelds allerlei geld was, deur de wulle⁽³⁾, dat et van allerlei mensen kwam; et waeren guldens, dortientjes, dertiendhalven, zeuvendalven, schellingen, zustalven en duweltjes, alles deur mekaer. Nouw om vorder te gaen, de stierman gaet weer mit dat geld nae 't Franse schip, en toen de stierman by de kapitein in de kijuit kwam, en kwam in de kajuit, en et geld uit zyn bozem⁽⁴⁾ langde⁽⁵⁾, en et op de taefel wouw uittellen, wat denkje? daer is ummers de vent mit dat geld niet te vreên; y wul zoo mennigerlij en zulk kloin geld niet ewwen; y jaegt de stierman de kijuit uit en stiert em weêr na 't land om groot-geld. Nou de man gaet weèr an zyn boort, en zeilt om din⁽⁶⁾ tot y weer an wal komt. Je begrijpt, et strang⁽⁷⁾ was vol mensen, en je ken naegaen, oe die ting⁽⁸⁾ van de stierman een groote verslaegenheid baerde; dat ken je wel naegaen, jooi!’

‘Op et ooren van jouw verael wordt myn bloed waeter; ik zeg, myn bloed wordt waeter.’

‘Nouw, amper⁽⁹⁾ ijt een ouwe zeeman de rezeluitie van de stierman ëoort, of y brult uit: ‘Wel, mannen! mannen! zou ik me zoo laeten ringelooren? Wouw ik zoo laeg wezen? Dat in der eeuwigheid niet! Wouw ik dat gedoogen? Ik waeg er voor den diengeunen myn ouwe kop an! Toe, toe! Naer den Aeg, nae de Prins, om soldaeten mit snapaenen, en laeten we et schip overweldigen, dat die Franse bouwerkop⁽¹⁰⁾ weet, wat grootgeld is!’

‘Die ouwe man ad nog jeugdig Ollands bloed, ik zeg, y ad nog jeugdig Ollands bloed.’

‘Nouw, Baerend, zoo ezijt, zoo edaen; ze gaen nae de Aeg, en krijgen daer groot-geld, en brenge mee en vijftig granediers en een boko⁽¹¹⁾ kruid en lood. Om kort te gaen, nouw was maar de groote zaek om dat boeltje

(1) Daer is gien eugenschop (heugenschap) meer van, dat is niet meer bekend.

(2) Baes, reeder.

(3) Deur de wulle, lett. door den wil, de niet te veranderen omstandigheid.

(4) Bozem, boezem, ruimte voor de borst.

(5) Langen, krijgen.

(6) Om din, naar land.

(7) Strang, strand.

(8) Ting, tijding.

(9) Amper, ter nauwernood.

(10) Bouwerkop, krachtige scheldnaam.

(11) Boko, groote hoeveelheid (Fr. beaucoup?).

[p. 257]

an boord te krijgen, zonder dat de Fransman et bemerkte, want de brik lij nog binnen de snee⁽¹⁾ van 't land.’

‘Oe ging et nou vorder toe, Ewet⁽²⁾?’

‘Dat zel je ooren. Die granediers gingen zoo te ruifel⁽³⁾ op anden en voeten kruipende an boord van de schuit, en toen ze in de schuit waeren, en ze waren in de schuit, stakken ze daedelyk in zee.’

‘Wel, Ewet, wieren al die granediers niet zeeziek?’

‘Zeeziek? Jae, de Fransman van de schrik. Nouw, jooi, drae was de schuit van de wal, en et schip naekende, gooyen ze de dregge op et boord van de Fransman en sjorren de schuit vast; die granediers bleven al maar onder inzitten. De stierman langt et geld en springt over, en komt met de kappetein in de kijuit en ging an 't tellen, en toen y an et tellen was en was an et tellen, telde y al maar verkeerd om tijd te winnen; verstae je, Baerend? Om de kappetein maar in de kijuit te ouwen, dat de granediers en de zeelui der gang konnen gaen.’

‘Die stierman was poletyk⁽⁴⁾; ik zeg, die stierman was poletyk.’

‘Een matroos van de schuit, Wullem Bal, zoo iete de man, sprong et eerst over en pakte me daer twie Franse beet en sloegse as talouten⁽⁵⁾ teuge mekaer, en nam er ien van op en smakte dem op 't dek neer, dat y kwakte⁽⁶⁾. De andere matrozen, die nog an boord waeren, deejen iensklaps al de lukken open, waerop de soldaeten en de eele schuitevolk in iens oversprongen. Toen ginge alle man an de slag; daer ad je een geroezemoes⁽⁷⁾ van de andere wurreld; daer vlogen de andgranaeten as knikkers over et dek, en elk pakte ze man en plokaerde⁽⁸⁾ wat ze maer konnen. De kleine jonge, die de Schevelingers an boord adden, sprong ook over, vloog nae de kijuit en gaf de kappetein mit een bijl een ouw in de kop. Kortom, de Franse brik wierd, zoo asje begrijpen ken, al gaauw prys emaekt, en toen ze dem in der magt adden, en ze adden em in der magt, voeren ze mit et schip en de gevangenen de Maes op en wierden te Rotterdam overegeven.’

‘Mooi zoo, mooi zoo; je zel et deur de bank zien, dat alle barbaerse bedrijven der eigen straffen.’

C. Gébel.

(1) Binnen de snee, in 't gezicht.

(2) Ewet, Ewout.

(3) Te ruifel gaan, in de roffel gaan, als een roffel (schaaf, waarmee alleen het ruigste wordt weggenomen, die licht, dus betrekkelijk snel over het hout gaat) gaan, snel gaan. (Afroffelen = snel, slordig afwerken.)

(4) Poletyk, politiek, loos, bij de hand.

(5) Talouten, talhouten.

(6) Kwakte, klanknabootsend woord, op ééne lijn staande met ploffen.

(7) Geroezemoes, groote verwarring.

(8) Plokaeren, plukharen, handgemeen zijn.