Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Uit het Leidsche volksleven.

- ‘Dèr ebbie zain⁽²⁾ mit zen zwaleme⁽³⁾’, zegt Ka, die Ko, haar broer, ontmoet. ‘Bel⁽⁴⁾ Kau, wagaje mit je bloeie van kindere na toe?’

- ‘Na de Sunterklaas⁽⁵⁾ en vuireltje⁽⁶⁾ spikkelaas⁽⁷⁾ kaupe.’ (Tot een der kleinen naast hem:) ‘Ewaar⁽⁸⁾, pikkie⁽⁹⁾? 't Wordt toch zoo'n lekkere zaiknest⁽¹⁰⁾, Ka. Zen meuje⁽¹¹⁾ Bet is zot op em.’

- ‘Zeg jai meuje teuge dat vrommes⁽¹²⁾? Ze slaat en vent an⁽¹³⁾, die zen⁽¹⁴⁾ waif pas en hallef jaar onder de kluiete elaige hait!’

- ‘'t Is ommers je meuje geworre, toe ze Zak⁽¹⁵⁾ getrouwd hait. In⁽¹⁶⁾ Zak doch: mitte dauje⁽¹⁷⁾ kajje toch niet huieze.’

- ‘Ik eb et allang gemorreke⁽¹⁸⁾; jai bint bai Zak zen waif in de kast, aur, in Zak ait cinte. De wurreme van Staive⁽¹⁹⁾ magge der nie komme; die laat ie maar arremoei laije. Bet wou et wel bailegge, daarom ait ze verlaide savens en zakkie mit uirete⁽²⁰⁾ estuurd. Das vaur muirrege, zai ze. Maar Staive mos ter niks van ebbe, n'aur⁽²¹⁾; ik zel niks in me knuieste van der naime, naur, zait ie; ze doet et om me te knauje⁽²²⁾, om me in me muirf⁽²³⁾ te vraive, as dak en stik⁽²⁴⁾ mot aite mit zonder butter.’

- Nou Ka, zau arg is et niet mit Staivetje. Ai⁽²⁵⁾ ait nog wel cinte vor en hallef loosie⁽²⁶⁾ of en stukkie⁽²⁷⁾ dansmaister⁽²⁸⁾.’

- ‘Dat kraigt ie van de vraume⁽²⁹⁾. Die gaive zadder⁽³⁰⁾ weg, azzie je

(2) Zain, hem.

(3) Zwaleme, zwaluwen, kinderen.

(4) Bel, wel.

(5) Sunterklaas. Op St.-Nicolaasavond worden te Leiden Kraampjes opgeslagen, waar de geringe man zich kan voorzien van gebak.

(6) Vuireltje, vierel = vierendeel van een pond.

(7) Spikkelaas, speculatie, soort van gebak.

(8) Ewaar, niet waar.

(9) Pikkie. Een liefkozingsnaam.

(10) Zaiknest, pissebed.

(11) Meuje, moei.

(12) Vrommes, vrouwmensch, wijf (de o uitgesproken als in stom).

(13) Ze slaat en vent an, ze trouwt met een vent.

(14) Die zen, wiens.

(15) Zak, Izak.

(16) In, en.

(17) Dauje, dooden.

(18) Gemorreke, gemerkt.

(19) Staive, Steven.

(20) Uirete, erwten.

(21) N'aur, hoor; de n is hier overgangsletter.

(22) Knauje, knooien, grieven.

(23) Muirf, mnrw, merg, Eng. marrow.

(24) Stik, boterham.

(25) Ai, hij.

(26) Loosie, een blikken keteltje, waarin men vóór 't opschenken een halflood koffie doct.

(27) Stikkie, stukje.

(28) Dansmaister, nuchteren, pasgeboren kalf.

(29) Vraume, vromen.

(30) Zadder, zat, in overvloed.

[p. 250]

snuiet maar kan late hange⁽¹⁾. Maar zen jas staat toch bai snotneus⁽²⁾, in hai mot sondags op blokke⁽³⁾ kuiere, al issie noch zaun snuiethanger.’

- ‘Ewaileg⁽⁴⁾! 't Is Staive zen aige schuld. Ai ait Zak auk verlaide zau op zen vessie espauge⁽⁵⁾ toe die⁽⁶⁾ gebaije⁽⁷⁾ hait. Toe hait ie 't verkuirreve⁽⁸⁾.’

- ‘Dat haitie auk; maar Zak hait et lekker motte opvraite⁽⁹⁾.

(In de nabijheid wordt met sneeuwballen gegooid. Één van die treft een van de ‘zwaleme’ van Ko, die uitvalt:)

- ‘Lamme kraai, doet et je franse vaar⁽¹⁰⁾, aur! - Doet ie je zair, tappie?’

- ‘Nau, ik ga weg, aur; ik ga deuze kant; ik ben mit raui om naigen ure tuis.’

Ka en Ko, de sprekende personen, zijn zuster en broer van Steven en Zak, - rauje⁽¹¹⁾ Zak genoemd - de personen van wie gesproken wordt.

Steven is vroom en heeft het hard. 't Gaat Zak beter, wat den nijd der familie wekt. Hij doet een ‘oud roest’, een handel in oude metalen, is een beetje vroom, heeft erg rood haar, is verdacht bij de politie, die reeds eenmaal de hand op hem gelegd heeft en is nu hertrouwd met dikke Bet, met wie hij reeds in geheime verstandhouding stond.

Kort voor zijn huwelijk heeft Zak zijn broers en zuster met de ‘zwaleme’ op een familiediner gevraagd, en daar was 't volgende gebeurd:

- ‘Broer,’ had Zak gezegd tot Steven, ‘zouwe me niet es aive en goed waurd⁽¹²⁾ spraike?’

- ‘Wie zel et doen, jai of ik maar?’

- ‘Bel, doe jai et maar, jò; ze zegge, dat jai et digst bai de Hair ben.’

- ‘Nou, vrinden!’

‘Haire, we zitte zau genoegelek bai mekander.

......Och, Haire wat en zaigen, as daddewe et vette der aarde wair mauge proeve, mit Je permissie. (Eenige volzinnen weggelaten.)

Wat zou et toch waize, Haire, azze we res zau mit ons haile boeltje⁽¹³⁾ vaur de paurte der helle stonge? Want raip⁽¹⁴⁾ binne we allegaar vaur de verduirrevenis⁽¹⁵⁾. (Zeer veel weggelaten wat over genade handelt.)

Der zainder altait, die 't mailaupt; der benne der auk, die et teugelaupt. Da's auk Je genade.

Gaif Hair, dadde we der niet na snakke om auk op de bank van de goddelauze te zitte.

(De nijd wordt vaardig over den bidder, en terwijl de jongens malkaar zitten te “juiedassen”⁽¹⁶⁾, besluit hij:)

(1) Azzie je snuiet maar kan late hange, als je je snuit (hoofd) maar kunt laten hangen, vroom kijken.

(2) Bai snotneus, in de bank van leening.

(3) Blokke, holle blokken, klompen.

(4) Ewaileg! wat weerlicht!

(5) Vessie espauge, vestje gespogen, leelijk uitgemaakt, op zijne plaats gezet.

(6) Die, hij (Steven).

(7) Gebaije, gebeden.

(8) Verkuirreve, verkorven.

(9) Opvraite, slikken (figuurlijk).

(10) Franse vaar. Deze uitdrukking dagteekent uit den Franschen tijd. Wien men dat toevoegt, verwijt men een natuurlijke zoon van een Franschman te zijn.

(11) Rauje, roode.

(12) En goed waurd, een ernstig woord, een gebed.

(13) Mit ons haile boeltje, zooals we hier zijn.

(14) Raip, rijp.

(15) Verduirrevenis, verderfenis = verderf.

(16) Juiedassen, judassen = plagen.

[p. 251]

Hair, zek zegge, net as de farrizain: ik dankie asdak nog nauit in de rauie keuke⁽¹⁾ gezaite heb, en asdak gain omgang hou mit dikke Bet? Nain, Hair, dat zek niet doen. Maar Hair, as en tollenaar mok van verre staan, want ik zou op blokke in Je hailegdom motte komme en dat doe'k auk niet.

Hair, Je wait alle dinge. Je wait auk alles van dat laud⁽²⁾ van dat tuienhuiessie. Je wait auk wie der op dat grachie weunt, naast et kroechie, nommer zeuvenenzeuventig, raud⁽³⁾. Amen!

Eet smakelijk samen.’

Rauje Zak is toen zoo ‘sakkerjuus’⁽⁴⁾ nijdig geworden ‘asterantoe’⁽⁵⁾, maar heeft gezwegen, om die in 't gebed gementioneerde zaak van het lood niet te roeren. Na dien tijd leeft hij echter in onmin met ‘zen anhang’⁽⁶⁾.

C.H. Dee.

(1) Rauie keuke, roode keuken, een der apartementen van het huis van arrest.

(2) Laud, lood.

(3) Raud, rood wijknommer. Daar woonde Zak toen.

(4) Sakkerjuus, basterdvloek.

(5) Asterantoe, als er aan toe, zoo erg als 't maar kan.

(6) Zen anhang, familie.