Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland
(1882)–L. Leopold, Joh. A. Leopold– AuteursrechtvrijJakob Hagenaar z'n sjeloerseGa naar voetnoot(2) vrou. ('s-Gravenhage.)- ‘Dat hê'k-ie zeker nog nie'-ferteld?’ vroeg me vrind Jakob Hagenaar, toe die op 'n winteravend in et hoekie van de haard 'n pêipie zat te rooke en 'n glaasje wêin bêi me dronk. Nôu mot je weete, dattie maar één glaasie noodig had om z'n tong los te make en as je-n-'m der twee of drie inschonk, zoo waar as me mense benne, dan vertelde die zoo veul as je maa' wôu. Ik lee-j-etGa naar voetnoot(3) der daarom wellerisGa naar voetnoot(4) op an; en as ik-ter 'n paar flesse an spandeereGa naar voetnoot(5) wôu, kon ik ter zeker van zêin, dattie me tot 's nachs twalef uur an de praat hiel. Daarom hoevieGa naar voetnoot(6) je niet te verbeele, dat et 'n ôuwe krasbroer was, die je mè'-s-n ôuwewêivepraatjes an je kop lee te reutele, heerejeetjeGa naar voetnoot(7) nee. 't Wà-z-'nGa naar voetnoot(8) plezierige prater en die de kuns van vertelle allemachtig goed verstong. Ik zie-n-'m nog voor me, dat goeie kereltje, met z'n klêine snorretje, dat maar nie' grooter wôu worde, al zattie der nog zoo dikkelsGa naar voetnoot(9) an te rukke-n-en te plukke; maar et êigenaardigste van z'n heele persoon was, dattie....nôu ja, maa' je mot de gebreke van je naaste mette mantel der liefde bedekke. Ie had twee stokpaaretjes, waarop-tie graag deurdraafde; nôu praatte die eris over meziek en speelde die me de mooiste arejaatjesGa naar voetnoot(10) op me pie- | |
[pagina 231]
| |
jano voor, dan weer gong die van z'n huweluksleve mè' seGa naar voetnoot(1) overleeje vrôuwtje ophale. GobbewareGa naar voetnoot(2) me! As-tie dêirvan begon, dan kwam der haas geen end an. En zoo gebeurde-n-et, dattie me op die-j-avend vroeg: - ‘Dat hè'k-ie zeker nog nie'-ferteld, hè?’ - ‘Watte?’ - ‘Nee, da's onmogeluk!’ En de historie, die der nôu vollegde, was zoo kurejeusGa naar voetnoot(3), dâ' me dikkels de lus bekroop, die an de groote klok te hange. Uit respek voor de goeie knul van 'n vent, hê'k et lang nagelate, maa' nôu die toch mè' se vrôu op et kerrekhof an de Schevelingse weg lêit, zal die der zeker geen weet van hebbe, dà'k z'n gehêime verklap. En nôu hêit Jakob Hagenaar et woord.
'k Was al 'n jaar of wat getrôut en nimmer of nooit hà'k 'n onvertoge woord mè' me vrôu gehad. Altêid was ze eeve lief en vrindeluk teuge me, en stees hâ' se me getoond, dà' se heel veul vammeGa naar voetnoot(4) hiel. Maar ommieGa naar voetnoot(5) de waarhêid te zegge, ze overdreef wel 'n klêin wêinichie, want ze paste-n-op me, à'-z-ofGa naar voetnoot(6) ik der beste kintje en niet der êige man was. In één woord, se was 'n goed mens, maar....se was sjeloers, afgerazend sjeloers. Op 'n zomeravend was ik zoo-w-eris 'n loopie deur de stad gaan make, want et was knappies warrem gewees en ik hoopte na al et werrek van de dag 'n fris luchie te scheppe. Maar ik had amme vrôu gezêid, dâ'k gôu werom zôu komme, dan konneme, asse der naaiwerrek of had, 'n gezellig praatje in de donker hôuwe. 't Mos toch zoo nie' weze, want dà' zà' je hoore. 'k Was de Veenestraat en de Wagestraat deurgekuierd en 'k doch zoo bêi me zelleve: - ‘Nôu ga-n-ik eris op 'n bankie in et parrek an de boch van GieneeGa naar voetnoot(7) 'n lekkere segaar zitte dampe, en as die ûicherook is, zà'k zoo zachies an na hûis zêile:’ Maa' ja wel: toe-n-ik op de Wagebrug was, kwamme me der 'n heele boel mense teuge met pakkies en kisjes en felieze, en der was nie'-feul-s-toe noodig om te begrêipe, datte spoor angekomme was. - ‘Meheer Hagenaar! Meheer Hagenaar!’ hoor ik me daar in eens roepe. Ik kêik ommesGa naar voetnoot(8) en werachtig, 't was Beertje mè' se zuster. - ‘Wel, dà' doe' me plezier, dà'k-ie zoo an mot treffe,’ zee-j-ik, terwêil ik ze-n-'nGa naar voetnoot(9) hand gaf. ‘Hoe gaat het, Beerman, gezonder dan je pasjenteGa naar voetnoot(10) hoop ik? Dag juffrôu Merie, alles wel?’ 'k Hà' se-n-in geen têie gezien, die jolige dokter Beerman en ze aardege zuster. Beerman schreef me welleris, maa' dà' was ook heel ongeregeld. Maa' dà's tot daar an toe. - We kende mekander anders heel partekelier, want ik had voor me huweluk verschêie jare bêi se vader op kamers ge- | |
[pagina 232]
| |
woond. Voor 'n poosje deedie z'n eksame: - nôuw is-tat al jare geleeje, want ik vertel je de geschiedenis à' z-of ze van daag nog gebeurd was, - en toe'n-is-tie op 'n dorrepie in de buurt van Haarlem gaan wone. Maa' daa' die nog vrêigezel was en die toch iemand mosGa naar voetnoot(1) hebbe om z'n hûisôuwe waar te neme, gong ze zuster as hûisôuster met 'm mee. Ommie de waarhêid te zegge, speetet me niks, dà'k van me plan af mos zien, om op dat bankie, daa' 'k-ie van verteld heb, 'n beetje te lûiere: goeie, ôuwe kennisse gane stees bêi me voor. - ‘Ze weete der bêi me tûis niks van, datte me van daag overkomme,’ zee Beerman. ‘Maar-as je der geen dachie ûibreek, komter nooit wà' fan. Nôu ga je toch met ons mee na vader z'n hûis, hè?’ Juffróu Merie scheen te merreke, da'k nee zou zegge, want ik doch sjuusGa naar voetnoot(2) an etgeen ik me vrôu beloof had, en toe zee ze zoo hallef lachend: - ‘Ja, ôuwe Jakob, je mot mee, want anders zà'k tûis vertelle, datte me je gezien hebbe, maar dà' je nie' mee heb wille komme.’ Ik keek-ter wel wat zûinig an, omdat zoo'n ding van eeve vêiventwintig 'n man van in de feertig zoo fameljaar bêi ze voornaam noemde en der dan nog ôuwe dorsGa naar voetnoot(3) bêivoegge, maa' ze nam zonder vrage m'n arrem, - der broer lachte der om en ze zee, terwêil ze me zoo schallek imme ooge keek: - ‘Nôu hè'k-ie vas, en 'k laa' je nie' los, voor je in de hûiskamer, waar ie de boel zoo dikkels an et lache gemaak heb, stilletjes op 'n stoel zit.’ 'k Begreep gôu, dat er geen teugespartele meer hellepe kon, en op de keper beschôut was et ook zoo errig niet, dà'k voor 'n avend eris van hûis bleef: as ik me vrou vertelde, waa' 'k gewees was, kon ze ommes niks zegge? En zoo wandelde-n-ik met 'n dame amme arrem naar et hûis van de ôuwe Beerman, die toe in de Molestraat woonde. - ‘Ken u die juffrôu, die me zoo eve verbêi gekomme zêin en die u zoo strak ankeek?’ vroeg Merie onderweg. Ik keek ommes, en - hoe toevallig - de juffrôu keek ook ommes: 't was de juffrôu, die beneeje-n-ons woonde. Ik groette, emme gonge verder. Me hadden-'n echt genoegelukke avend: ôuwers, die blêi zèine, dà' se der kindere onverwachs terugziene, 'n goeie hûisvrind as ik, die wel van 'n pretje hôudt en wêin in overvloed - kà' je meer verlange om in 'n oogeblik ûichelate van vroolukheid te weeze? 't Was dan ook al 'n goeie poos over hallevellef voor ik afschêid nam; en êigeluk gezêid, dronke wâ'-z-ik niet, maa' 'k had toch 'n goeie brom an. Toe 'k echter me kamerdeur opegedaan en eeve binnegekeke had, verschrok ik zoo geweldig, dà' 'k a'-z-'n paal bleef staan en ik was in eens nuchtere. Verbeel je, daa' zat me vrôu met roodgehûilde ooge voo' de tafel, en allemaal brieve lagge der over heen gestrooid. - ‘Betje! wat scheelt-er an?’ riep ik en vloog na der toe. Ik komme volstrek nie' begrêipe, watter an et hantje gewees was; voor 'n uur of wat hà'k niks an der kanneGa naar voetnoot(4) merreke, en nôu zá' se dêir, as ofter et grooste ongeluk van de weereld overkomme was. En dan die brieve-n-op tafel? In de gôuwigheid zag ik, dà' me schrêiftafel opestong - | |
[pagina 233]
| |
ik hattem nog geslote voor ik weggong: dat wis ik sekuur en nôu lagge de brieve-n-op tafel.... - ‘Betje!’ zee ik noggeris, toe ze geen antwoord gaf, ‘wat is ter gebeurd? Wat hebbie?’ Maar in plaas vamme ies te zegge, begon ze nog harder te hûile, ze zakte ongemerrek van der stoel en a'-z-ik ter niet opgevange had, zôu ze metter hoof teuge de punt van de tafel angekomme zêin. Ze was van der zelleve gevalle. Dadeluk riep ik de mêid en toe' me der same bêigehollepe hadde, brachte me ze te bed. De dokter wierGa naar voetnoot(1) gehaald, maa' die zee, dà'k me maa' nie' ongerus mos make, dattet wel gôu over zôu gaan, dattet de zeenemeGa naar voetnoot(2) maa' ware en zukkeGa naar voetnoot(3) praatjes meer. Ie had êigeluk niks op te schrêive, zee die, maar ie zôu der toch wà'-geve om der 'n wêinichie te kalmeere. Ze hatter drankie ingenome en sliep gerus; maar ik voor mêin, ik voelde niks geen lus om na dat onverwachte voorval na bed te gaan, en ik zee teuge me zelleve: ‘Ik zà' maar eris wake; misschien overkomt er der van nach nog wat.’ As je zoo alleenig an et bed van-n'n slapend mens zit, dan begi' jeGa naar voetnoot(4) overal an te denke, en wat mêin angaat, ik doch onophôudeluk an die brieve-n-op tafel - je zal zeggen, hoe kommie der toe - en êindeluk toen-ik zag, dà' me vrôu toch geen hullep meer noodig had, gong ik na de hûisoukamer en keek daar is rond. Ja wel! Ik had bêi et binnekomme wel goed gezien: me schrêiftafel stong ope en ik merrekte, dammeGa naar voetnoot(5) vrôu der sleutelbos der an hong. Nòu mot je weete, dà'k de gewoonte heb, al me brieve zûinig te beware en voor ieder jaar hè'k 'n apart portefulletje. Dêir legge ze volleges de datums, en ellek hebbe ze-n-'n nommer, dan kanne ze van ze leve niet in de war rake. Ik vonGa naar voetnoot(6) drie portefulletjes op tafel: ze ware van de drie laaste jare; en ik begon me brieve weer volleges der nommer der in te legge. Onderwêile doch ik-ter an, waarom me vrôu me schrêiftafel opegemaak had en waarom ze sjuus me brieve beetgenome had. - ‘Maar hà'-se dan je brieve nooit geleeze?’ zà' je me vrage. Ja, zie je, in et begin, na ons huweluk, hà'k dat welleris gedaan, maar der stonge meestal dinge-n-in, waar ze toch niks an had, en toe ben ik der langsamerhand mee ûichescheeje, en teegeswoordig vraag ze me der geen eens na, omdà'-se weet, dà'k ze toch wel alles vertelle zal, wat voor haar van belang is. De brieve lagge der èindeluk in en ik keek noggis na, of-ter geen een mekeerde. En jawel! nommero 138 van et eerste jaar was ter ûit, en wà'k zoch of niet, de brief was niet te vinde. Ik snuffelde me andere portefulletjes deur, maa' dêir was tie ook niet in. Ik perbeerde om ùit vorige en vollegede brieve op te make, wattet voor een gewees was, maar ik was op et oogeblik veuls te suf om te denke en daarom lukte-n-et niet. | |
[pagina 234]
| |
'k Zat zoo mè' me hand onder me hoof te denke, toen-ik in eens 'n bal pampier, die onder de linnekas lee, imme oog kreeg. Ik streek et immekander gefrommelde blad weer goed, en - et was nomero 138: 'n brief van Merie Beerman. - ‘Maar Christenenziele, wat moet dat nôu beteekene?’ zee ik, ‘zôu der soms wat instaan, waarover me vrôu der êigen-'n harrenas antrek?’ Gut nee, der stong niks anders dan dit: Beste Mijnheer Jakob! Dêir wis ze ommes alles van en dat was nog pas 'n paar jaar geleeje. 't Was te zot om van te spreke, dà'-se dêirover kwaad zôu kanne zêin. As ik dan gong denke: - ‘Waarom hêit ze dan je schrêiftafel met 'n verkeerde sleutel opegemaak, vertrôut ze je niet, en die geknoeide brief?’ - kêik, dan speulde de gedachte naloopertje-n'-imme hoof en ik wier der gek van. De vollegede morrege kon ik echter niks te weete komme. Ze zag-ter bleek ûit en der ooge stonge dof. - ‘Praat maa' nie' feul mè' me!’ zee ze. ‘Dà' kan ik nie'-ferdraage. Je hoef voor mêin nie' tûis te blêive.’ - ‘Betje, kind, wat is-ter toch?’ zuchte-n-ik. ‘Bè'-je kwaad, omdà'k gisteravend zoo laat tûis gekomme ben?’ In plaas van antwoord te krêige, keerde ze der om en 'k geloof, dà'-se zachies in der êige zee: - ‘Hûichelaar!’ 't Viel me geweldig hard, want is et niet of-ter 'n mes in je hart gestoke wordt, as je vrôu, dêir je altoos veul van gehôuwe heb en dêir je altêid goed mee overweg heb gekanneGa naar voetnoot(1), ‘hûichelaar’ teuge je zêit? Ik voor mêin, ik was heelemaal vamme streek; en toe me vrôu ôuwer gewoonte et ontbêit klaar had gezet, kon ik-ter geen mond an zette; et scheen me toe à-z-of ze me keel dichknepe. Ze zee geen woord toe-n-ik niks en at; alleen keek ze me met zoo'n verwêitende blik an, net of ze zegge wôu: - ‘Nôu wil die doen à'-z-of tie meejelêie mè' me had, maar ik ken z'n kunste wel.’ As-ter me zoo-w-ies overkomp, zoo-w-ies onaangenaams, weet je, wat | |
[pagina 235]
| |
gelukkig zelde gebeurt, dan mo'k altêid iemand hebbe om me nood an te klage, maar nôu kom me vrôu me nie' trooste, zoo-w-as anders. Me eerste gedachte was na Beerman te gaan; dan mos ik de-n-ôuwe nie' hebbe; dat was wel 'n goeie vent, maa' toch niet om 'm zukke dingsighede tusse man en vrôu te vertelle. De jonge Beerman, de dokter, was 'n fêingevoelig mens, die niet alleen z'n studie van de ziektes van de mense gemaak had, maar ook van watter zoo-w-in der binnenste omgaat. - ‘Maar meheer Hagenaar,’ riep-tie, zoodra 'k op z'n kamer was, ‘wat zie je der bleek en ontdaan ûit. Hebbie ruusjeGa naar voetnoot(1) mè' je vrôu gehad?’ - ‘'t Scheelt er nie' feul van,’ zee-j-ik en et hûile stommeGa naar voetnoot(2) nader dan-et lache, ‘maar da's me nog nooit overkomme!’ Ie liet me zitte, zee dà'k me nie'-j-op mos winde en zoo langsamerhand vertelde-n-ik watter voorgevalle was. - ‘En die brief?’ vroeg-tie. ‘Hebbie die soms bêi je gestoke en mag ik 'm is leze?’ Gelukkig had ik der an gedoch, daar ik meende, datter toch wel wat achter zôu steke. Toe' die em geleze had, bleef-tie 'n poosje zitte denke en êindeluk zee die: - ‘Nee' me nie' kwaluk, maar-as ik ie hellepe wil, moe' 'k-ie ies vrage, dat je misschien onaangenaam zal weze!’ - ‘Ga gerus je gang!’ - ‘Is je vrôu niet 'n beetje sjeloers?’ - ‘Sjeloers?’ zee-j-ik, ‘sjeloers? Ja, nou je-n-et me-n-op de man at vraag, ik geloof wel van ja. Nooit hè 'k der anders rede gegeve om sjeloers te weze!’ - ‘Ik mot et vas weete!’ - ‘Nôu ja dan!’ - ‘Goed; en dan vin je-n-et zeker goed, da 'k dat zaakie voor je ûit de weereld hellep brenge?’ - ‘O, goeie vrind, ik zôu je eeuwig dankbaar zêin!’ - ‘Blêif maar wachte, tò 'kGa naar voetnoot(3) terug kom. Hier hè'-je segare, en daar 'n krant, dan verveel je je niet! As je me weer ziet, is alles waarschêineluk in orde. Maar geef me je brief mee: misschien hè 'k die nog noodig.’ Ik dankten-'m voor z'n vrindelukhêid, en ik zee, ie mos maar amme vrôu zegge, dà 'k nog heel veul van der hiel, en nog 'n boel dinge meer, die-j-'n mens op zoo'n oogeblik in ze harsens komme. O, wat hêit me dat uurtje lang geduurd en voor geen geld zôu-w-ik weer in zoo'n angs zitte-n-as-toe. Ik heb geen oog in ze krant gehad, en ze segare hè 'k late staan; want dêir doch-ik nie-j-an, 'k had heel andere dinge imme hoof. Eindeluk en ten laaste kwam die anzette: hè, 't was of-ter 'n steen vamme hart viel, toe die zee: - ‘Ga maar gôu na hûis, je zel met ope arreme ontvange worde!’ - ‘Hoe hebbie dat dan angelêid?’ vroeg ik. | |
[pagina 236]
| |
- ‘Lûister! 'k Heb nè'-chedaanGa naar voetnoot(1), a'-z-of ik-ter is 'n bezoek kwam brenge, en hiel me heel verwonderd, dà' se der zoo vervalle ûisag. En na veul prate en nog- is prate kwam der et hooge woord ûit: ze doch datter man der vergat, om an niemand anders te denke dan - ja raait eris, je zel nooit op et idee komme!’ 'k Schrok, toe'-n-ik et hoorde! - ‘Watte? Denk me vrôu, dà 'k zoo me plichte as man zôu vergete? En met wie zeggie?’ - ‘Mè' me zuster Marie!’ 't Was presies, of ik 'n klap imme gezich kreeg, as ik hoorde, dat me vrôu zoo-w-ies kwaas vamme had kanne denke; maar ik hoorde gôu watter de oorzaak van gewees was. - ‘Ja,’ zee Beerman, ‘mè' me zuster Merie; ik mos lache, of ik wôu-w-of niet, toe' ze me dat zoo errenstig vertelde, en ik vroeg-ter, hoe ze d'ran kwam. En ze zee, dá' se je gisteravend gezien hadde mè' me zuster an je arrem en dat de mense gezêid moste hebbe, dat et schandalig was voor 'n man op leeftêid om met 'n jong mêisje op straat te loope, en der zoo - ik weet et niet - zoo-w-an te kêike.’ - ‘En wat hè' je geantwoord?’ - ‘Natuurluk de waarhêid, en ik heb-ter dûideluk an et verstand gebroch, dat onze ontmoeting geheel toefallig, en et van uw kant geheel onvrêiwillig was, datje gearremp liep. En toe 'n-ik-ter vroeg of-ter zoo veul in stak as 'n heer 'n jonge dame na hûis broch: “Ja dat was wel zoo,” zee ze, “maa' die brief van vroeger, zie je, en anders zôu-die der niet zoo lief angekeke hebbe”. Die brief, vroeg ik, welleke brief? en toe vertelde ze me, wà'k al wis. En mos je daarom je goeie man verdenke, zee ik, je man, die in doosangs zit, omdat-ie denk dat je n' m nie' meer liefheb? Laa'k-ie datteris vertelle, hoe dat zaakie in mekander zit, ik weetter ook van. - Voor 'n paar jaar schreef je man me ris, datje binne kort jarig was, maar dattie nie' wis wattie je geve zôu, en of ik 'm geen goeie raad kon geve. Ik sprak-ter mè' me zuster over en die raaide me-n-an, dattie je n'n heel winterkestuum zôu geve, en da'se-n-et wel voor 'm zôu make, om dà' se têid in overvloed had. Dat schreef ik 'm toe, en bêi de vollegede brief stuurde die geld en de maat voor de nieuwe kleere. 'n Poosje derna was de boel klaar en ie zôu alles zellef komme hale: dat was nôu et verzoek vamme zuster, en voor dieGa naar voetnoot(2) kwam, schreef-tie nog 'n heele lieve brief an der, om der te bedanke voor der moeite. En dêirop schreef ze zellevers dat briefie; en ze zou-w'-m alleenig an et stasejon komme afhale, want ik mos 's morreges 'n paar zieke bezoeke....’ - ‘O God ja!’ zee ze n' in eens, ‘nou begrêip ik et pas, en toen-is-tie 'n Zondachie weg gewees, zonder da 'k wis waarheen; en op me verjaardag kreeg ik zoo'n prachtig stel kleere.’ - ‘En ze begon bitter te weene,’ gong Beerman verder, ‘en ze zee datter man et er nooit vergeve zôu, dà' se-n-'m zoo verdach had. Maa'k | |
[pagina 237]
| |
hep-ter getroos, en gezêid, dat alles wel schikke zôu, en met 'n hartige zoen de heele boel in orde zôu weze.’ Ik vloog eer dan 'k liep over straat, en toe 'k tûis kwam, lieve God, dêir hà' je bêi motte weze, ze vloog me-n-om m'n hals en bleef à-z-'nGa naar voetnoot(1) klit amme lêif hange; ze zoende-n-en troetelde me van hè 'k jôu daar, en se was niet eer gerus, voor ik der herhaalde keere gezêid had, dà'k der vergiffenis schonk. - ‘Maar, lieve vrôu, hoe bê' je toch op-tat dwaas idee gekomme?’ vroeg ik, toe ze n'n beetje bedaard was, maar terwêil ze nog altêid der arrem omme hals geslage hiel, emme nè' soo lief ankeek à'-z-ovvemeGa naar voetnoot(2) nog vrêier en vrêister ware. Ja, de juffrôu van beneeje had ons gezien en die had gezêid, dattet schande was voor zuk 'n man as ik om mettie jonge juffrôu van Beerman op straat te loope. En as zoo'n lastertong dat an-'n vrôu vertelt, die-j'n beetje sjeloers is, dan hebbie dadeluk de poppe-n-an 't danse. Deirop hà' se me vrôu ûichevraag of ik welleris brieve van Merie Beerman kreeg, en omdat Betje dat nie' wis, há' se der angeraaie de schrêiftafel ope te make en watter toe gebeurde kà' je wel nagaan. Hadde ze alles nôu maar heelemaal geleze, dan wà'-z-et nog niks gewees, maa' ze keken-alleenig na de hanteekeninge; want, nie' waar, ûit Beerman z'n vorige brieve hà' se alles ommes wel kanne begrêipe? Nôu, die liet ik der toe leze, en de heele zaak was zoo klaar à'-z'n klontje. Je ziet evenwel maar, wat er om 'n wissewasje 'n zanikkerêi in de weereld kan komme; en die weergaaise kwaa'sprekerêi! Sedert die têid hè 'k van sjeloersigheid of zoo-w-ies geen las meer gehad.
Den Haag, 13 Nov. '76. J.A. Mesker. |
|