Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

De krant hêit et 'm gedaan. ('s-Gravenhage.)

Ik kamme nie' meer herrinnere, wie me, imme jonge jare, zoo gek oppet kranteleze gemaak hêit; en dat kompt er ook êigeluk niet op an, want jullie zòu der toch niks an hebbe, à-z-ik-ie name van mense gong noeme, die je van ze leve dage nie' gezien hep. Maa' dat weet ik nog dùivekaters goed, ik was nog geen twalef jaar, toe-n-ik rees geregeld elleke dag et Dagblad deurlas, maa' nie' zoo, as ik et me vader emme groote broers zag doen, hier en daar 'n stukkie; werachtig niet! Ik begon te leze van de voorwerrepe, die oppet peliesjeberoo gebroch ware as ‘gevonde’ en ik schee der ùit niet de affertensies.

En nòu zal et je niks verwondere, dat die leeslus op latere leeftêid hoe langer oe grooter wier; en op me twintigste jaar hiel ik ter verschêie krante, zoo week- as dagblaaie-n-op na.

- ‘Wà' doe' je toch met al die vodde,’ zee me vader dikkels teuge me; ‘nou, je mot et zellevers weete, maar ik zôu der veur passe, zie je, om zoo me geld na de maan te gooie!’

'n Verstandig mens, die weet wel, dâtte jongelûi gewooneluk stêifkoppe benne en na geen goeie raad wille lûistere. Ik was ter ook zoo-w-eentje, 'k lie' me vader prate en gong stilletjes me gang.

Je zel zegge, dà's ferkeerd và' je, maa' 'k ben nou zellevers òud en wèis genoeg om te weete, wà 'k doen en late mot. 'k Hiet de Lange, versla je, en ik woon dich bêi de Turrefmart.

Maar om weer op ons apprepoo⁽¹⁾ te kome, dat kranteleze was et 'm alleenig niet, der kwam nog ies bêi: ik kreeg graag brieve. O, dat hêit me imme jonge jare wat getemteerd⁽²⁾; elleke morrege kwam der zooveul voo' me vader en nooit was ter ies voor mêin bêi.

Me krante brochte me'-n-êindeluk op 'n goed idee. Op 'n goeie keer, da' 'k de affertenties na zat te leze, las ik erreges, dat 'n prèiskrant van koffie-j-en tee op franko-w-anvraag veur niks te krêige was bêi-j-'n koopman in Amsterdam. Dà'k dêir nie' j-eer opgekomme was, zà' je zegge, maa' voor 'n jonge van zeuvetien jaar, zoo-w-as ik toe was - nòu maar, ik hatter nie' j-op gedoch!

Dadeluk schreef ik 'n brief, waarin ik heel vrindeluk ferzoch of ik asjeblief nie' soo'n prèiskrant zòu magge hebbe en of ze me die over de pos

(1) Apprepoo, a-propos.

(2) Getemteerd, geplaagd.

[p. 221]

wôuwe sture. Ik gong der epart voor ûit om me brief na 't posketoor te brenge.

Twee dage derna - lange dagen veur iemand, die-j-et wachte nie' chewent is - toe kwam der wat: 'n velletje pampier met 'n krûisbantje der om. Hè, me hart sprong van blèischap imme lêif op en neer; der stong op:

Aan den Wel Edelen Heer de Lange,.....straat te 's Gravenhage.

De mense, die welleris bêi-j-ons kwamme, die zeeje niks anders as ‘jongeheer’ teuge me en nôu stong der ‘WelEdele Heer.’ Kêik! ik had de brievebesteller wel 'n kwartje in ze hande wille stoppe, toe-w-ik dat las.

- ‘Dêir mottel nôu nie' bêi blêive!’ doch ik, ‘as tat zoo goed gaat, kannik et nog welleris doen!’

En ò'-v-ie⁽¹⁾ me geloof of niet, der was nog geen jaar om, toe hattik 'n verzameling van over de tweehonderd katelogussen en prêiskrante en allemaal zukke dinge meer. Dattet me n'n heele dûit an possegels en briefkaarte koste, is wel te begrêipe, maar dêir maalde-n-ik nie-j-om.

Op et les van Augustus hattik welleris affertenties van kosschole in de krante zien staan, en dan stong der bêi, dat je n'u prospektus veur niks kon krêige. Het wier weer Augustus en toevallig las ik van 'n pensjenaat⁽²⁾ veur jongeheere-n-in Utrech, waar der met hallef September nog twee konne geplaas worre.

Nôu wis ik wel zoo-w-ies of wat, hoe zoo'n kosschool of zoo'n pensjenaat immekander zat, maar et rechte, zie-je, en dêirom schreef ik of-tie me u'n prospektus wôu sture - die meneer van de kosschool dan altêid.

Onder et schrêive vamme brief kreeg ik 'n idee: ‘wach!’ doch ik, ‘nou mos tie der maar tegelêik een sture amme neef, die hulleponderwêizer in Gôuda is.’ En ik schreef die z'n adres der onder.

Wat zôudie gek op staan te kêike, astie zoo'n ding over de pos kreeg, zonder dattie wis, waarom ze-n-et sjuus an hem gezonde hadde.

Der stong êigeluk nie' feul in: et school was in 'n gezonde streek gebôut en der ware alleenig maar heele fesoendelukke jongeheere, en die leerde dêir Frans, Dûis en Engels - Hollans geloov-ik niet - en dan nog meetkuns en zinge en teekene en gimmelestiek, weet ik veul! Maar dat begreep ik ter wel van, die arme kindere moste de godganselukke dag leere, en van speule kon der haas niks komme. Behalleve dat, moste ze, ik weet zellevers nie' meer hoeveul kleere meebrenge, en zillevere lepels en beddelakes: 'n heel hûisôuwe⁽³⁾.

- ‘Maa' wà' kan ons dat schele?’ zà' je zegge.

Stillis⁽⁴⁾, me benne der nog niet! Het liep zoo makkeluk nie' foor mêin af.

'n Week terna, 't was op 'n Zaterdag, gong ik is 'n wandelingetje deur de stad make en 's avens teuge n'n uur of zeuve kwam ik tûis.

- ‘Hé, bè-jéi der?’ zee-j-ik teuge me neef, die ouverwachs ûit Gòuda overgekomme was, en nôu mè' me ôuwe lûi in de voorkamer zat te prate.

(1) O'-v-ie, of gij.

(2) Pensjenaat, pensionaat.

(3) Hûisôuwe, huishouden.

(4) Stillis, stil eens.

[p. 222]

Ik wôu nog meer zegge, maa' ze keke me-n-alle drie zoo zuur an, dà'k nie' wis, wà'k der van denke mos.

- ‘Wat is ter gebeurd?’ vroeg ik; ‘is ter iemand in de famielje dood?’

Ze gavve⁽¹⁾ me geen rechstreeks antwoord, want me vader zee:

- ‘Gerrit, kommeris hier zitte,’ en toe-n-ik zat: ‘Ik mot je ris wà' frage: as je ris 'n malle streek gedaan had en het gevolleg der van was, dat je-n-iemand in ongelegeheid broch, wa' sou je dan as 'n eerluk mens motte doen?’

't Was net of me vader me n'n les ùit 'n vrageboekie wôu late opzegge! Op 'n ander oogeblik zôu-w-ik dadeluk 'n antwoord klaar gehad hebbe, maa ze keke me zoo straf an, en et leeken⁽²⁾ wel, datte ze me in 'n strik wôuwe vange: ik zee niks, maar ik keek ze-n-an met ooge, die wêigewaad⁽³⁾ opestonge.

- ‘Nôu, kà' je deir geen antwoord op geve?’

- ‘Ik begrêip der geen steek van,’ stotterde-n-ik.

- ‘Zoo,’ zee de-n-ôuwe, met 'n gezich as 'n oorwurrem, ‘zoo, dan zà'k et je beter an je verstand brenge. Me zelle ris denke, je hep ferkeerd gedaan: wà' chebeurt er, 'n ander raakt er haas z'n pos mee kwêit, wat - mos - jêi - dan - doen?’

Der was geen spotte mee, want me vader wà'-z'n rare, as-tie kwaad was en dêirom zee-j-ik, dà'k dan alles zòu motte doen, om te make, dattie z'n pos hiel.

- ‘Kip, ik hebbie!’ Emme vader drêigde me mè' se vinger. ‘En nôu mot je n'm vertelle, watter gebeurd is.’

Dat laatste was teuge me neef.

As je me nôu op et oogeblik doocheslage⁽⁴⁾ had, ik zòu nie' chewete hebbe, wâ' foor kwaad ik gedaan had, en allermins amme neef, die eevetjes in Gôuda woonde. Maar ik hoorde-n-et gôu genog.

- ‘Verleeje week,’ zoo begon die, ‘kreeg ik 'n prospektus van 'n kosschool ûit de provinsje Utrech. Ik stong der van te kêike, want wat mos ik met zoo'n ding beginne, en à'z-ik ter nog om gevraag had, maar dêir ha'k in de verste verte nie' j-om gedoch. 'n Dag of wat terna - dà's nôu-w-eergistere gewees - komp de direkteur zellevers amme hûis. “Ben u meneer Schild?” vroeg tie, “die om prospektusse vamme school hêit late vrage?” - “Ik hiet wel Schild,” zee-j-ik, “en ik heb van de week wel 'n prospektus gekreege, maa'k hepter nie' j'-om gevraag!” - “Zoo,” zee die, “denkie, dà 'k ie leuges wêismaak! 't Is 'n schandaal om 'n mens zoo te bedriege! Dêir ben ik nôu espres veur over gekomme.” Ik vroeg 'm of tie doch, dà' 'k al kindere had en die-j-al zoo-w-ôud ware, dà' se op z'n school konne. Nee, dà' sag tie wel, “maar kêik eris hier, mannetje,” zee die, en ie dôude me n'n brief onder me neus, “dêir zà' je toch wel ies fan wete.” Ik las et vollegende:

“Het zou den Heer Schild, onderwijzer aan de bijzondere school in de.....straat te Gouda, eveneens zeer aangenaam zijn een prospekius van u te mogen ontvangen.”

(1) Gavve, gaven.

(2) Leeken, leek, geleck.

(3) Wêigewaad, wagenwijd.

(4) Doocheslage, doodgeslagen.

[p. 223]

‘En Gerrit ze naam’ - hier wees me neef op mêin - ‘stong der onder. Nôu, ik stong natuurluk mè' beschaamde kake, want al hiel ik vol, dà'k ter geen jota van wis, ie wôu me nie' geloove, en et was oplichterêi om 'n mens zooveul rêiskoste veur niks te late make, en ie zou der 'n boekie van opedoen amme petroon.’ “Ja,” zee die, “meneer Lander is me partekeliere vrind; 'k zalleris kêike, wattie dêirvan zeit, en et zal an mêin nie' legge, as tie je wegjaag.” En ie dee-j-et ook; want gistere morrege kwam ik om hallef nege in school, en meneer Lander had me zoo gôu nie' chezien, of ik mos is in et spreekkamertje komme. Dêir begon et, en ik kreeg 'n schrobbeering van hè'k jou dêir; ie liet me geen eens de têid om 'n in de rede te valle, en toe die genog op z'n poot gespeuld en gescholde had, zee die me, dattie zukke lamme kerels, die andere mense bedroge, nie noodig had en da'k, as de maand om was, opmarsjeere kon. En of ik gistere middag en và' morrege al perbeerde, om m'm de zaak beter an z'n verstand te brenge, “dà' sêine maa' praatjes,” zee die, “je wôu je weer schoon wasse, maar bedriegers zijn leugenaars te gelêik. Dêir hôu-w-ik et voor.” Dus neefie,’ zoo êindigde die, ‘zoo zel et jôu schuld weze, dà'k 'n goeie betrekking, dêir achhonderd gulde inkomme an verbonde-n-is, zel motte kwêitrake.’

Wat mos ik zegge? Al watter gebeurd was, ja, dà' kwam alleenig van die prospektusse, en ik kon het niet hiete liege, want ie had de brief zellevers gezien. Me vader merrekte dus dadeluk damme neef de waarhêid gezêid had, want ik had 'n gezich à-z-'n b er, die kiespèin hèd.

- ‘Miezerabele prul!’ barste die êindeluk ûit, ‘nôu hoorie-j-is, watter và' je flôuwe kunste komme ken. En je weet, wat je der net gezêid hep? Nôu zà' jêi-j-ook zorrege, dat je neef z'n betrekking hôud! Morrege ga je mè' je neef na Gôuda en dan vertel je-n-an die meneer hoe de zaakies immekander zitte, en dattie der nie' sie zooveul’ - hier maakte die 'n beweging mè-s'n vinger en dûim, à'-z-of tie wat wegknipte - nie' sie zooveul an debet is. En as je-n-et hart in je lêif hep om terug te komme,’ schreeuwde die, terwêil die opstong en me z'n vûis voorhiel, ‘voor alles weer in order is, dan zelle wêi mekander ris spreke. En nòu vort, groote lummel!’

Ie pakte me bêi me schòuwers en gooideme de deur ùit.

'n Mooie boel, doch ik; en ik wis, dattet meenis⁽¹⁾ vamme vader was en dattie niet de gek met 'm zòu late steke.

En amme neef z'n gezegdes te oordeele, mos die Lander ook al nie' fan de gemakkelukste weze. Ik hattet land à'-z-n stier, maar der hielep nôu geen tegenkrabbele meer an: dêir zòu me vader wel 'n schotje veur schiete.

Dêir kwam nôu nog bêi, dà'k me fan alles et erregste voorstelde - de krantenschrêivers zôuwe gezêid hebbe, dà'k 'n pessimist was - en ik kon de heele nach geen oog toedoen.

Voor me de vollegede dag weggonge - me neef en ik - mos ik nog 'n heele preedekaasje⁽²⁾ vamme vader anhoore, en êigeluk gezêid was ik

(1) Meenis, meeneus, gemeend.

(2) Preedekaasje, predikatie.

[p. 224]

blêi, dà'k in et spoor zat, toe was ik van al dat gezanik af. 't Mos ter nôu toch fan komme, doch ik, en dan maar hoe goûwer oe liever. En wat ree me die spoor allemachtig hard, verbeelde-n-ik me, hè - ik zôu-w-et me nôu zoo nie' meer antrekke, maar in zuk 'n posiesje⁽¹⁾ as toe, voor geen geld van de weereld zôu-w-ik ter weer in wille weze.

- ‘Meneer,’ zee me neef, toe me-n-in de kamer gelate ware, waar z'n patroon mè-s'n vrôu en kindere pas had ontbete, ‘me komme u noggeris spreke over die zaak van van de week, en nôu zel uweris hoore, watter êigeluk fan an is en dà'k zoo-w onschuldig der an ben à'-z-'n pas gebore kind.’

Hè, dà' klêine ventje mè-s-'n puntbaaretje en z'n bretaale zwarte ooge, leek wel 'n halleve duvel, en ik stong der net bêi à-z-'n schooljonge, die ze les nie' kan. Eers scheen die me neef nog 'n afjakker te wille geve, maar ze vrôu en ze kindere zatte n'm met groote ooge an te kêike en toe zee die:

- ‘Laa' me ris hoore, wat je nôu weer voor leuges ferzonne hep,’ grinnikte die.

- ‘Der is me veuls te veul an gelege om u de waarhêid te zegge, dan dà'k u leuges zôu wêismake.’

- ‘Ja,’ knikte de juffrôu, die der 'n goed mens ûisag, ‘dêir hêit-ie gelêik in.’

'n Klêin stootje damme neef me-n-imme ribbe gaf, mos zoo veul beteekene as: - ‘Nôu jêi!’

- ‘Meneer,’ zee-j-ik, ‘alles is mêin schuld gewees. Verleeje week hebbik an de direkteur van die kosschool geschreve, en geloof me, meneer, me neef wister niks van en ik hebbet voor 'n aardighêidje maar is gevraag. En ie kannet nie' hellepe, dat die meheer na hem toegekomme is.’

- ‘En zeggie nôu-w-alles, zoo-w-as et wezeluk gebeurd is,’ vroeg tie, terwêil die me mè-s'n fenêinege ooge scherrep ankeek.

- ‘Zoo werachtig meheer!’

- ‘Ja, dà' kan ik ook wel geloove,’ viel de juffrôu der tusse-n-in. ‘Zeg, Lander, je vrind hêit je ommes van n'n brief ûit de Haag gesproke. Hoe heette die-j-ook weer?’

- ‘De Lange, juffrôu,’ zee-j-ik, ‘en dà' ben ik!’

- ‘Sjuus, de Lange,’ zee ze, ‘nôu-w-is alles dûideluk!’

- ‘Ja, nôu begin ik ter ook 'n gat in te zien,’ meende meheer Lander zellevers; ‘jonge, Schild, et doet me plezier veur jôu, want ik had je nie' graag gemis. Alles is in orde, gee' me n'n hand, en je kan blêive.’

Ze gavve mekander 'n hand en toe ginge de poppe veur mêin an et danse.

Ik mos in 'n epart kamertje komme, en al gavvie me n'n gulde veur ellek woord, dà'k dêir hep motte hoore, 'k zôu-w-et je nie' wille of kanne zegge. 't Leeken wel, dattie vent 'n heele diksjenêir⁽²⁾ van scheldwoorde in z'n kop had, en nôu geen gemeene, maar van die fêine, die je veul beter voele kan. En ik mos 'm belove, da'k al de koste zôu vergoede, die de dirrekteur van de kosschool gemaak had.

(1) Posiesje, positie.

(2) Diksjenêir, dictionnaire.

[p. 225]

- ‘Nôu, ventje,’ zee die, toe-n-ik weggong, ‘nôu zôu-w-ik ie maa' raaie, om nooit meer van die frasjes⁽¹⁾ op te hange.’

Dêirmee was de zaak ûitte weereld, en later konnik nog 'n rekeningetje van ach gulde twintig betale.

Weet je wà'k nôu zeg, as man van jare:

- ‘Wà' benne die jonge snûiters met al der verbeelding toch nog kinderachtig!’

J.A. Mesker.

(1) Frasjes, fratsen, grillen.