Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

'n Brief van oome an nichie⁽²⁾. (s-Gravenhage.)

De Haag 15 April 18...

Lieve Nichie⁽³⁾!

Et doet me weezeluk plezier, dà' je zoo an je òuwe oome denk, en ik dank-ie harteluk voor et mooie kedootje⁽⁴⁾ dat je me voo'⁽⁵⁾ me verjaardag stuurde. Je hep me werachtig verast.

(2) Het eigenaardige van het plat-Haagsch is de zeer leelijke uitspraak van ei en ij - waartusschen evenwel geen onderscheid gemaakt wordt - en van ou en ui. De ei en ij heb ik trachten voor te stellen door êi, ongeveer gelijkstaande met è in 't Fr. même, maar scherper en wanluidender; den ou-klank gaf ik weder door ôu, uitgesproken zooals in 't Fr. cône, of in 't Eng. ball.

(3) Nichie, nichtje.

(4) Kedootje, cadeautje. Het volk gebruikt nog al eens vreemde woorden. Ik hoorde: anrikkemedeere, vooruit affanseere, rittereere en affertensie gebruiken voor recommandeeren, avanceeren, retireeren en advertentie.

(5) Voo', voor. Echte Hagenaars spreken de r zeer slecht uit.

[p. 217]

Laak-ie⁽¹⁾ dat eris vertelle!

Gistere morrege zatte me te ontbèite, me vròuw en ik, en me lazze terwèil same de brieve, die met de eerste pos gekomme ware, want neefies en nichies hadde oome zen fêiftigste verjaardag nie' fergeete.

- ‘Zòu Doortje ùit Utrech ons heelemaal ùicheschrap bebbe?’ zee me vròu, toe de laaste brief ûit de avvelop⁽²⁾ was.

En et woord was nog niet ùit der mond, of we hoorde de mêid de trap opsloffe.

- ‘Meheer! meheer! 'n pakkie ûit Utrech!’

- ‘Dêir hè-j' et⁽³⁾ nou-w-al!’ zee-j-ik. ‘'k Wis wel, dat Doortje te veel van der goeie, ôuwe oome hiel om de veertiende April te kunne overslaan!’

Terwêil ik eeve na beneeje gong om te teekene, had me vrôu de tôntjes, die om et pakkie zatte, losgeknip, en....

- ‘Da's veels te veel!’ riep ze, toe ik weer binnekwam. ‘Kêik is! 't Is net of die lieve mêid geraje heef, wa' je noodig hat. 'n Dûise pêip, met 'n klêin schilderstukkie der op, 'n album om je petrette in te steke, 'n kisje segare en 'n pak rooktebak.’

Dûivekaters! nichie, 'k mos⁽⁴⁾ segare hebbe en tebak ook! Hebbie dat kanne rûike?

Nôu kind, je ben wel vriendeluk gewees, en ik zal à' je⁽⁵⁾ denke, as ik is⁽⁶⁾ me hoof neerleg; en dà' beloof ik ie, je petret komp heelemaal vooran in et album te staan.

Wi' je⁽⁷⁾ wel geloove, dat tante wel 'n hallef uur je pêip heef zitte bekêike?

- ‘Hoe aardig!’ zee ze ellekeduur⁽⁸⁾, ‘'n bos, waarin jonges kapelletjes⁽⁹⁾ an 't vange zêin, en daar gunter⁽¹⁰⁾ rechs, benne ze n'n boog⁽¹¹⁾ an et oplate, en heelemaal achteran zêine der drie bokkempies⁽¹²⁾ an et zoeke! Je zòu zwere, dat et Haagse bos, met de Maliebaan⁽¹³⁾ der bêi, der op stong⁽¹⁴⁾.’

Nôu, kind, je mot zellef maar is gaan kêike, of je tante gelêik heef, as je weer hier in de stad ben.

Maar da's waar ook: je wôu van de zomer 'n paar weke bêi ons komme loosjeere? Weet je wá' je doen mos, kom de heele maand Mêi!

En dà' vraag ik niet zonder rede: de Haagse kerremis is op hande, en die hè-je nog nooit gezien.

Ik za' je⁽¹⁵⁾ der et een en ander van vertelle; want al stane de spulle⁽¹⁶⁾ der nog niet, 'k weet toch wel wat der komme zal. Want ik woon nôu al zoo lang in de Haag, maar ordenaar⁽¹⁷⁾ komt er haas altêid etzelfde.

Allôu⁽¹⁸⁾ dan maar; as je van me hûis afgaat, de Beestemart langs, kà' je⁽¹⁹⁾ bêi de brug al 'n koekkraampie zien staan; - me vrôu zêit altêid:

- ‘Da's de schildwach van de kerremis!’

(1) Laak-ie, laat ik je.

(2) Avvelop, envelop.

(3) Hè-j'et, heb je het.

(4) Mos, moest.

(5) A' je, aan je. De a uit te spreken als in an.

(6) Is, eens.

(7) Wi' je, wil je; de i als in wil.

(8) Ellekeduur, telkens. In plaats daarvan zegt men dikwijls de heele têid.

(9) Kapelletjes, vlinders.

(10) Gunter, ginder, ginds.

(11) Boog, vlieger.

(12) Bokkempies, beukepitjes, beukenoten.

(13) Maliebaan, een groot, ruim veld, bij den ingang van het Haagsche bosch.

(14) Stong of sting, stond; en ook gong voor ging, hong voor hing.

(15) Za'je, zal je.

(16) Spulle, spellen, kermistenten.

(17) Ordenaar, gewoonlijk. 't Fr. ordinaire.

(18) Allôu, kom; 't Fr. allons.

(19) Kà' je, kan je.

[p. 218]

Maar zoo gane me⁽¹⁾ meestal niet, want dan mo' je de Prinsegrach over en die rùik werachtig niet na oodeklonje⁽²⁾.

Zie je, dan loope me maar de Bokkestraat⁽³⁾ deur; dêir⁽⁴⁾ ka' je de broedertjes al rùike, want der stane n'n paar krame op de mart. Maar da's pas 'n begin; me motte nog de Vlamestraat⁽⁵⁾ en de Veenestraat deur om op et Bûitehof te komme; want dêir hê-je de êigeleke kerremis: 'n groot vierkant van spulle, kefee-sjantans⁽⁶⁾, hroedertjeskrame, wafelekrame, schietspulletjes en pottegrafie-tentjes.

Der binne in staat tegewoordig 'n groote lantaring, maar vroeger stonge der 'n stuk of vêif draaimoles.

Loop-ie dan de hoofwach verbêi, waar de soldate heel op der gemak na de drukte zitte te kèike, dan zie je êindelik et stambeeld⁽⁷⁾ van Willumtwee; die staat der pas kemiek tusse, want an ze eene kant hêit-ie het Honde-en-Ape-spul en an de andere 'n klêin kraampie, waar ze Parêise wafele bakke.

As je dêir Donderdags-avens verbèi komp, dan trekke ze je de kleere haas van je lêif: zoo stikkend vol is et dan. En toch mot je de Gevangepoort nog deur, wi' je verder de kerremis op.

Goeie Hemel! As ik der nog an denk, dasse me daar in de volte me mooie, nienwe hoet afgesmeete en platgetrap hebbe. Je mot et me maar is hellepe onthôuwe, dan za' 'k ie dêir wel is meer van vertelle.

Op de Plaas, waar we dan komme, stane der nôuw en dan is nieuwe spulle; maar da' groote, dêir je van die spoke en dûivels in zien kan, staat der eeuwig en altêid. De dikke dames magge⁽⁸⁾ nie meer in de stad, anders ha' je der wel drie of vier op de Plaas alleenig.

Verleeje jaar was-ter 'n jonge juffrôu, die deej met der mond alles wat wêilie⁽⁹⁾ met onze hande kanne ûi'foerè, en 'n hontje, dat domeneeje⁽¹⁰⁾ kon. Dat hè 'k gezien. maar dà' mo 'k ie⁽¹¹⁾ zegge: et beesje kon mooi speule!

Op et hoekie van de Vêiverberg hebbie zoo'n soort kemeedie-spulletje, waar ze elleken avend op 'a teejater bûite met mekander gremasse staan te make, om de mense te lokke, begrêip-ie, want as ze lang genog an et bakkelêie⁽¹²⁾ benne gewees, dan kompter een van die venters⁽¹³⁾ op et trappie staan en dan schreeut-ie:

- ‘Heere-n-en dames! De muzekante gane de laaste waarschuwing geve. Eerste rang: dertig cente; tweede rang: twintig, en goeie zitplaasse voor de baggetel van één dubbeltje of tien cent.’

(1) Gane me, gaan we.

(2) Oodeklonje, eau-de-Cologne.

(3) Bokkestraat, voor Boekhorststraat; er zijn nog meer namen van straten, die allerzonderlingst verwrongen worden. De Jufvronw-Ida-straat heet slechts Sefrientje; het Oog-in-het-zeil-straatje is herdoopt als Hoogezeiltje; de straat, die vroeger den naam droeg van Lorlingstraat, staat bij velen nog te boek als Lorrestraat; e.a.m.

(4) Dêir ka' je, daar kan je.

(5) Vlamestraat voor Vlamingstraat.

(6) Kefee-sjantans, het Haagsche meervoud van 't Fr. café-chantant.

(7) Stambeeld, standbeeld.

(8) Magge, mogen.

(9) Wêilie, wijlieden, wij, evenals Halie, hullie en zullie voor zij.

(10) Domeneeje, domino-spelen.

(11) Dà' mo 'k ie, dat moet ik je; de a en o als in dat en mot.

(12) Bakkelêie, vechten.

(13) Ventera, meerv. van vent; wordt gebruikt o.a. ook in het woord spulleventers, verachtelijke benaming, die het volk aan hen geeft, die in de spulle thuishooren.

[p. 219]

Ik ben der nooit in gewees, want ze hebbe me dikkels⁽¹⁾ genog gezêid, dattet nie feel om et lêif had.

Me zalle maar met de mense meeloope, - natuurluk, da' ferbeele me ons maar, - de Kneuterdêik en et Lange Verhôut⁽²⁾ over; dêir is et zoo vol niet, en me⁽³⁾ kanne ris op ons gemak de groote en klêine krame bekêike. Met de kerremis zalle me der same wat voor je zusjes koope, want hullie magge dan ook wel ies⁽⁴⁾ van de pret hebbe, bevoorbeeld 'n mooi portemeneetje of zoo, of, as ze dat liever hebbe, 'n kerremiskoek.

Benne me dêir verbêi, dan komme me bêi de twee rêi-je poffertjeskrame. Dêir gaan ik nie' graag langs, want je kan geen stap doen, of ze houwe je met der vette vingers vas.

- ‘Meheer! poffertjes eete? Met butter en sukker! 'n Epart kamertje juffrôuw?’ roepe ze.

Ze kanne nie' eens goed prate, halie met der ‘butter en sukker’; as ze in de Haag benne, moste ze te minste fesoendeluk⁽⁵⁾ boter en sûiker zegge as wêilie, Hagenaars. Je kan toch maar dadeluk hoore, dà' je met vreemde te doen hep.

Dan hebbie zoowat alles gezien, want op et Plêin stane der niks as van die groote spulle, zoo as et Paardespul van Carré, en dan die tent van Boas & Judels met nog zoo-w-een.

Nôu, nichie! nôu weetje zoo wat, hoe de Haagse kerremis der ûitziet, en as je me brief lees, dan zeggie dadeluk:

- ‘Beste Oome, ik kom stellig de peentjes bêi je opscheppe!’

En dà's nog maar 'n beschrêivinkie van 'n ôuwe man, maa' je mot et zellevers⁽⁶⁾ zien: wat ik-ie voorgebabbeld hep, hêit der nog geen handwater⁽⁷⁾ na wat het weezeluk is. Nôu komp er nog bêi, dà' van et jaar de Pinkstere in de Mêimaand valt, dan is et de Scheevelingse kerremis.

Op de tweede Pinksterdag gaue me stellig na Scheeveling wandelen - dan maggie wel laarze met dikke zoole antrekke, nichie; want de schillepies en de kiedelsteentjes⁽⁸⁾ zijn scherrep - en we rêi-je terug met de tramwee. Dan zà' je onder de hand eris zien, wat 'n boere der ûit et Wesland komme met der karretjes. Da's aardig om te kêiken, en soms drave ze nog om et harst, wie et eerste an de tol weze zal.

En op et end van de maand beginne ze weer met et meziek in bosch; dan gane me Sondagsmiddags en Woensdagsavens lûistere. Dà's biljant⁽⁹⁾, hoor!

Moch et soms gebeure, dat er in de Mêi wat anders te kêike is, je kan der op reekene, me gane der na toe.

En kanne wêilie nie' meegaan, - me vrôuw en ik - omdat ik nie' meer zoo teugen et loope kan as in me jonge jare, je weet wel, me zoon Jan, je neef, is ver niks geen neegetien jaar, en die zal 'n goeie kaveljee voo' je weeze. Dêir kà' je op reekene.

(1) Dikkels, dikwijls.

(2) Verhôut, Voorhout.

(3) En me, spr. uit: emme, en wij.

(4) Ies, iets: niets wordt niks.

(5) Fesoendeluk, fatsoenlijk.

(6) Zellevers, zelf.

(7) Hêit der nog geen handwater, kan niet halen bij.

(8) Schillepies en kiedelsteentjes, schelpjes en kiezelsteentjes.

(9) Biljant, 't Fr. brillant.

[p. 220]

Beste nichie! je mot er maar is over denke en der met vader en moeder over spreeke. In alle geval mos je nog van de week antwoord sture an

je ôuwe, maar allêid toegeneege oome

J.A. Mesker.