Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 177]

't Oproerjaer 1787. (Overflakkee.)

Waerde Neef! Volgens ofspraeke stier 'k je hier noe weer 'n stikje van de vaderlanse geschiedenisse, zooas de Meëster ons dat geweunelik vertelt. 't Was over 't oproerjaer 1787, naemelik de verdeëldheid tussen patriotten en prinsgezinden of oranjeklanten. De Meëster zei, dat z'n vader dit zelvers had bigeweund, toen 'n nog mar 'n kleine jongen was.

Hi zei, dat de N. Amerikaanders een beetje vóór dien tiid 't al moe geworre waere om onder de veugdië van de Iengelsen te staen en zich daervan losrokten, zoodat 'r 'n zwaeren orelog op volgde; want dat het Moederland, d.w.z. de Iengelsen, de'r dochter niet wilde loslaete. Wellington stong an 't hood⁽¹⁾ van de Amerikaanders, in de lengelsen maekten de condiessie, dat Niemend tussen beije zou komme om den eënen of den oaren te helpen.

Dat gong an; maar die Hollanders, zei Meëster, binne altied grööte liefhebbers van de dubbeltjes - in wat deëze⁽²⁾ noe? Ze verkochte kruut in loöd in geweeren an de N. Amerikaanders, in maekte daerdeur de Iengelsen zoö erg⁽³⁾, dat die oak ons den örelog verklaerden. In daer hà-je de poppen an 't dansen. De schout bi nacht Zoutman hieuw nog wel zöwat de eëre op van de Ruter in de Trompen - mar bi slot van rekening had 't ons veul geld gekost. In de Amerikaanders krege d'er zin.

In noe was de vraege: ‘wie zal dat betaele?’ in zoo as 't veultiids gaet, den eënen zei, 't is joe schuld, in den anderen zei, neë, joe bint de oërsaeke. In veule staeken 't op de prins, - 'n goeije man; hi was wel niet zoö bekwaem in vortvaerend as verscheije van ze'n voorsaeten uut 't Oranjehuus; mar de Meëster zei, 't was zeker waer, dat 't noöit an ziin⁽⁴⁾ zou gelegen haauwe⁽⁵⁾ om ruusje te zoeken. Mar d'er was 'n kwaeje geëst in 't land overgewaaid deur verderfelike boeken in kranten, die uut Frankriik kwaeme, in di leërden, dat-ten men geën keuningen of vorsten noödig hadde, dat elk mens vri was in ze'n doen en laeten, zoö dat den eënen geën kemando van den oaren behoefde of te wachten, in daerom schreve ze in d'er vlaggen: vriiheid, geliikheid, broederschap. Jae, ze gienge binne kort zoövarre, zei Meëster, datze d'er eige keuning in z'en vrouwe op 't schavot liete onthooden. 't Is toch ieselik, zei-je dat oak niet, Neef? - Mar dat woord: vriiheid klonk moöi voor zukke, die graeg doë wouë wà ze verkoze, in geliikheid stong best an voor Jan rap in z'en maat, terwiil broederschap 'n moöi uutzigt gaf, zei Meëster, voor zukke venters as ‘Burger Bram’, die niet graeg werke in altied op de zak van 'n aâre wille teere en in de herberge loape.

Mar hoe dan oak, zoö 'k mar zegge wil, de prins wier geminnacht in verdronge - zoödat 'n de wiik nam nae z'n Buuteplaesse in Gelderland;

(1) Hood, hoofd, Mnl. hoot.

(2) Deëze, deden ze.

(3) Erg, boos.

(4) An ziin, aan hem.

(5) Haauwe, hebben.

[p. 178]

want hi was niet opgewasse tegen zooveul haet in geharewar. Mar ze'n vrouwe Wullemientje van Pruussen, de stadhouweresse docht er oâres over. Dat was 'n wuuf, zoo as we d'er meër gehad haauwe, zei Meëster, dienk mar an Kenau in Maria van Reigersbergen. Ze zei tegen d'r man: ‘Noe, Wullem! motte we hier zoomar bluve zitte? As joe 't dan niet doet, dan zal ik 't proberen.’ In ze liet inspanne in reë nae den Haeg. Mar jawel: de patriotten hadden hier in daer eënige manschappen bi mekare gebrogt in gewaepend, in dat noemde ze 't vliegende legertje. Toen die dan de locht gekrege hadde van den optogt der prinsesse kwam zoo'n vliegend legertje tussen Schoonhoven in Tergoü de prinsesse te gemoete in hieuw de koesse tegen en dwong heur mit al d'er paerren in ritugen in knechs in bedienden haarom te maeken nae der Man. - Dat die vorstinne erg was over zukken affront, dà kùnje begriipe. Ze schreef daedelik 'n brief an der broer de Keuning van Pruussen, of die ze geen voldoening zou wille bezurge voor zoo'n mishandelienge?

In dat Prusense bloed kwam boven; hi stierde daedelik 'n 20000 man om de patriotten te regt te zetten. In die wiste d'er raed mee; de Meëster vertelde, dat zoo'n Prusense husaar mit z'en klein paeretie te Delft o.a. de trappen van 't berdes van zoo'n voornaeme patriot opvloog in dan den hit⁽¹⁾ omdraaide, en dan zoö de deure liet inslae en van binnen alles uut 't huus dreef; om kort te gaen, 't was gauw opgeruumd, in de prins weer in den Haag. In de patriotten giengen op den draf nae België in Frankriik, bie d'er broers troöst zoeke.

Mar nu hà je 't van d'oare kante gaende: noe waere de oranjeklanten baes; in die schreëuwden nog veul harder as de patriotten oöit gedae hadde; want, zei Meëster, 't was altiid jammer geweest, dat 't gemeëne volk de groöste voorvechters binne geweest voor 't huus van Oranje.

Altans ze begonne vooreest in de steeën mit oranjevlaggen rond te loapen in de huzen van patriotten te plunderen, in dat gong nae de durpen over; o.a. oak in Oud Beijerlend, daerse vreëselik huusgehouwe haauwe. In toen kwam 't oak op ons eiland van Overflakkeë. Dat 'k je noe 's wil vertelle kinders, zei Meëster, vooreest omdat jule in Flakkeë gewonne in gebore bint, mar oak, omdat ons eiland zoö weinig in de geschiedenisse voörkomt in dat je daerom wel mag betrachte. - ‘Wie van jule weet dat nog, jongers?’ vroeg de Meëster. In m'en zeije: ‘Wel, Meëster, dat was vooreest 't Ouwe Witlam, dat deur de zeë is verzwollege, in waervoor noe Goereë in de plekke is gekomme⁽²⁾; in dan nog is 's op 'n nacht Wullem III, die oak keuning van Iengeland was, deur ze'n matroôzen an 't Goereëse strand gebrogt in heit er 'n nacht op 'n boeresteê geslaepe; in die kaemer daer bin joe ingeweest ommers, Meester, in die wier de keunigskamer genoemd; mar noe is 'n ofgebroke. Dan oak nog is de Plaete⁽³⁾ in 't jaer 1814 ingenome door de kustkanneniers, in die haauwe de franse generael Rostolan gevange genome.’

(1) Hit, klein paard.

(2) ‘Dat eigeste Goeree is nog door jonker Frans besturmd; maer de Goereesche vrouwen haauwe 't verdedigd; daerom hewwe ze noe nog de vridom van de vlastiende.’

(3) Plaete, 't fort te Ooltgensplaat.

[p. 179]

In om da me dat zoö goed onthouwen hadde, zei de Meëster: ‘Pron, jongers, noe za 'k je vaerder vertelle van de patriotten en oranjeklanten.’

't Roemoer was dan oak nae ons Eiland overgewaaid, in of 't werk sprak, net wier de Dirkslanse haevene uutgediept in waere daer 'n troep Friese poldergasten, echte oranjeklanten, an 't werk. Noe haauwe men 'n durp op Flakkeë, dat groötendeels uut visters bestaet, nl. Menheerse⁽¹⁾, in al wat op zeë vaert, 't is raer, mar toch zeker waer, je kunt er staet op maeke, ze haauwe Oranje in d'r harte.

Dat noe die Friese aerdewerkers algaauw in kennisse kwaeme mit de Menheersense visters, dat kù-je begriepe, in dat de jeneverflesse druk rondgieng oak, want 't volk verdiende veul geld an de haevene, in de visters verkochte d'er vis zoö dier, dat 't de spuigaeten uutliep. Dus ze zope as krujers en zwoere trouw an 't oranjehuus mit opofferienge, as 't weze most, van d'er bloed in d'er leven. Ze zouwe die patriotten ook in Flakkee 's oprume.

An d' eeste beurte lei Simon Post, 'n vreëdsaem koapman in winkelier te Dirksland, in dan den dominé Brinkman, allebeije bekend as vule keezen⁽²⁾. Misschien, zei Meëster, hadde die mannen der eige wel 's te veul uutgelaete ten naedeele van de prins. Mar dat zouwe ze noe dan oak dier betaele; althans in den naevend⁽³⁾ begon 't gejoel van 't gespuus. 't Heële huus van Post wier uutgeplunderd in al de wienkelwaeren op straete gegoöid, de bedden opegesneë, in bi den domenè van 't zelfde; zoödatse de man op zen stoepe brogte in hem 'n sejette⁽⁴⁾ muste opzetteden van 'n vister, waerbi 'n dan roepe most: ajaete gorrenaet⁽⁵⁾! Vin je dat noe oak geen gruwelstik, Neef? Jae, 't was t'er 'n boeltje.

In dat heit de Meëster's vader mit z'en eige oagen gezië, die was toen 'n jongetje van 7, 8 jaer en ie mocht 's ochens an ze'n moeders hand 's deur 't durp meêkuijere - in daer zaege ze wat. Vooreest liepe ze op de voorstraete tot over d'er schoenen deur de beddeplumen, in voor de deure van Post zat 'n dronkige Fries mit zen mes 'n kinderwiegje in dekentje kapot te snieën, in hi snee in zen polse in sloeg op den bebloeiden nerm⁽⁶⁾ in vloekte op de patriotten, schreeuwende: ‘'t is toch oranjebloed!’ twint⁽⁷⁾ dat ze'n kammeraad 'n koper kofjeketeltje op den durpel zat an stikken te slaen, ziengende mit 'n raauwe kele: ‘'k hewwen 'n pot mit stroop jehad, 'k hewwen 'n tegen de wand jeplakt!’

Ondertussen was 't al wat stilder geworre: de groösste dronkers waere in de'r tenten gekrope om de'r roest uut te slaepen, in de vrouwe van Post mit dat kindje van 'n half jaer oud en oak dominé Brinkman waere deur goeie vrinden 's nachs geburge in mit den dag over Herken⁽⁸⁾ nae Zeeland gebrogt. In Simon Post is nooit meër in Flakkeë komme weunne, mar heit te Haerlem 'n zaedhandel begonne, dat goed gong, want de man zat er oares goed in. - Mar noe waere nog 'n troep visters, 'n 30 man zoowat, vaerder op, nae d' Ouwe Tonge zeije-ze; daer hadde-ze

(1) Menheerse, Middelharnis.

(2) Keezen, patriotten.

(3) Naevend voor avond.

(4) Sejette, saaijet.

(5) Ajaete gorrenaet, heete garnaal.

(6) Nerm, arm.

(7) Twint, terwijl.

(8) Herkingen, met een veer op Zeeland op 1 uur afstand van Dirksland.

[p. 180]

oak nog wat te doeën. Mar dat gaf nie veul: wat zupe in schreëuwe in daermeë verom nae Sommerdiik; daer moste ze weze: dien Bosheide, dat was nog zoo'n Fransen kees, zoo'n groöten, dat kon je wel an zen naem hoöre. 'n Baljoe, 'n baljoe, welzeker, zoo'n potterlatiinsen naem, zoo'n françoos; we zullen 'n wel klein maeke, Oranje boven! En zoo gieng 't de Ouwe Tonge uut. Mar 't begon in de'r beënen te zitten; toe, zei de'r eën, lae m'n riije, ja, alloh, bi dien boer mar, die mot inspanne voor ons, de prins zal 't wel betaele. Zoö gezeid, zoö gedae. Kwà, Baes! briengt ons 's nae Menheerse. Mar den boer zei: Jonge's, 'k hewwe niks op stal as tweë jonge vossen, die nog noöit in 't tuug gestae haauwe. Da's niks, zeije ze, geef mar op, we zulle zelvers wel menne. Noe ku-je begriepe hoe dat gong, 'n twintig dronkige visters op 'n boerewaegen mit die jonge paerren; dat vloog door N. Tonge zoö langs den diik verbie 't halve Maentje, daer moste ze nog 's anlegge, in dan nae Sommerdiik om den baljoe v. Bosheide, die zouwe ze oak nog 's Oranje laete kraaije. Mar dien eige Bosheide, 'n vent uut eën stik, zei de meëster, hi had 'm nog gekend. Den baljoe had 't woelen in roeren van de visters gehoörd in vernome, wat 'r in Dirksland ebeurd⁽¹⁾ was. In hi wist wel hoe 'n bi de oranjeklanten bekend stong. Dus, hi riep zen schutterië op in liet ze oprukke tot voor de kaeije, daer de visters mit de'r gespan moste passére om zoo in Menheerse te kommen. In daer kwaeme ze net an, hoor! vlak voör de geweren van de baljoe ze'n schutters. Hou! riepe de visters. Halt! riep Bosheide, wat moet je? Wat we motte? den baljoe motte we hewwe. Leg-an! kommedeerde den baljoe, en als de'r één van de waegen komt, vuur! In de vistertjes? - ze waere in eens nochter; in ze moste de moe-ê vossen dwienge om stilletjes deur te gaen nae Menheerse, in zoete na bed. Ze hadde genog van de pret; in ze waere benaauwd van den baljoe, omdat ze al meër gezieê hadde, dat Bosheide durfde, as 't er op ankwam.

Ze kwaeme dus nog zoöwat mit de schrik vrii, behalve 'n stik twee, drie van de'r kammeraâs, die ze onderweg verlore hadde, in die zoöwat hier in daer gekneusde armen en beenen en oak nog eën 'n gebroke ribbe had gekrege; want die waere van de vossewaegen gevalle.

Ziedaer, jonge's, zei Meëster, wat 'k je verteld hewwe is waer ebeurd, mar van weinig of geën belang voor de geschiedenis, omdat 't geën groöte gevolgen heit gehad voor 't land; mar toch had 't leelike gevolgen voor veule van die belhamers, zoo as je dat nog weet van den valsen Tichelaar, van 'n Verhoef in 'n Bankhem, die de brave de Witten haauwe helpe vermoorre. Je weet nog wel, hoe 't mit die schurken is gegae? Noe, hier ook, zei de Meëster, 't kwaed bringt ze'n eige kwaeje vruchten voort.

Jongens! ik heb ze in me'n jeugd nog gekend, inkele van die dronkege plunteraers, toe ze in 't best van de'r leven de'r geld verkwist in de'r ziel vervloekt in der verstand verschreeuwd hadden, in der krachten kwiit waere, moste ze half bedelende zieê an 'n maeger stikje broöd te kommen,

(1) Ebeurd, gebeurd.

[p. 181]

door an den eën in den oaren 'n zootje visch te verkoapen, in ze waere blieê as ze voor 't schoönmaeken van 'n braetje bot 'n stik⁽¹⁾ of 'n paer duiten krege.

Noe, waerde Neef, vaertwel! in doet de groetenisse aen Noam in Meutje⁽²⁾ ook van Vader in Moeder in van me'n Broers in Zusters, in as 'k weer 's wat weet, zà 'k 't je vertelle; want dat doet o zoö graeg

Uw Neef:

jan.

(Medegedeeld door S. Admiraal.)

(1) Stik, boterham.

(2) Noam in meutje, oom en moei.