Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Leuntje van de paerdenblom.
(een vertelsel van Louw.) (Walcheren.)

'k Aen ik julder 'e paer vertelsels gedaon van nom⁽⁵⁾ Jan en noe za 'k je der es een doe van m'n eigen; wan vaoder - en i was 'en wies man - zee aoltied: ‘je moe' nooit 'en vluie⁽⁶⁾ 'aelen bie je buurman, as je der zelvers een eit⁽⁷⁾.’ Noe moe' je nie dienken, dâ j' ie's bizonders zâ 't 'ooren kriegen; bel neen-ik - mae wâ zâ 'k je zeiën, ik komme zoo zachtjes an op jaeren en je wete, ouwe vinters⁽⁸⁾ 'ouwen der wel es meer van om te praeten over der joenge jaeren. Bin der dan bie, die 't nie 'ooren willen, bel noe, dan niepen⁽⁹⁾ ze der ooren mae toe.

'k Zâ dan es vertellen, 'oe 'k voor 't eeste mî m'n wuuf - toen was ze 't nog nie, weetje - uutgewist⁽¹⁰⁾ bin; mae je moet 'et 'er nie zeiën oor; wan dan zou ze nie in der sjas⁽¹¹⁾ ziên⁽¹²⁾, de goeie ouwe ziele.

't Was dan, kiek, ieselijk werm gewist 'eel de-n-oestmaend deur. De mosschen gaepten op 't dak van d' 'itte, de koebeesten stoengen te braoiën op de weiën en de stomme beesten wissen geen raed mit ulder eigen.

'k Was op zoo'n 'eeten dag op 't land doende, 'k gloof an 't slechten⁽¹³⁾. De paerden lieten der kop 'aest op den grond 'angen, en 'eel vee' trok⁽¹⁴⁾ in 't werken leeken ze niet t' aen, net zoo min as ikke.

(5) Nom, (n)oom.

(6) Vluie, vlegel.

(7) Eit, hebt.

(8) Vinters, mannen.

(9) Niepen, (k)nijpen.

(10) Uutgewist, uitgeweest.

(11) Sjas, dreef, schik.

(12) Ziên, zijn.

(13) Slechten, eggen.

(14) Trok, trek.

[p. 148]

‘El⁽¹⁾, Louw,’ zee Joost, die op 'et land naast 'et miene an 't werk was. ‘El, Louw, wâ zie jie der van daege droomerig uut! As je 't nie beter wis, zou je zeiën, dà je pas uut bedde kwam en 't loopt â nae den middag.’

‘Bemoei-je mî j'n eigen,’ bromde-n-ik; wan ik kos ik nie velen, dâ Joost ie's tegen me zee, je zâ wê zie waerom - en toen 'k 'et zee, trok ik zóó 'ard an de leist⁽²⁾, dâ de paerden er van duisden⁽³⁾ en toen mit 'en sproeng voruut goengen.

Droomerig, zee Joost? - Jei⁽⁴⁾, i ao gliek ok, 'k was erg droomerig, mae 't was ok 'en aekelik geval - en dan die wermte - pfft! kiek, 't was t' ende-n-uut⁽⁵⁾.

Je moe' weten, dat er de naeste weke 'en groot feest in stad zou ziên en aol m'n kameraes aon 'en vriester gevrogen - en ikke - 'k aon ik er geen! Z' aon me-n-aollemael uutgelachen, omdâ 'k nog zoovee' astrantigeid⁽⁶⁾ niet ao om te vraegen: ‘Kaotje of Betje - 'oe z' ok 'eeten moch' - gae je mî mien uut?’ 't Was makkelijk genog, vonnen ze; maer ik von' ik 'et in seheel⁽⁷⁾ nie makkelijk. ‘Of ik dan nie wis', wie 'k aen wou?’ Noe of ik 'et wis': mae juustement daerom was 't zoo moeielijk, om 'et te vraegen; wan 'k wou geen mensch aen as Leuntje, - Leuntje van de Paerdenblom, 'en aordig dienk in die daegen, mî blauwe vrooilijke oogen en 'en zoovee' lief bekje, kiek weetje, dat ielkendeen trok in der ao. Ze weunde in onze buurte en 'k aod ik dikkels bie 'eur an 'uus in de bakkeete⁽⁸⁾ m'n pupe gerookt en mî der vaoder of der broer over aolderlei diengen zitten praeten. Mae zoo dikkels as 'k tegen Leuntje ie's wou zeiën, kreeg ik toch 'en zoovee' raor gevoel in m'n keele, dat er gien ienkeld woord uut wou. 't Was raor, 'eel raor, dâ von 'k zelvers, mae wâ zâ je der an doe?

In den laesten tied was 'k nog al es 'en keer op de Paerdenblom gewist mit 'et plan om 'er te vraegen mî me meê nae 't feest te gaen. Der goengen der 'en 'eele boel van me kameraes, zoo as 'k gezeid aen en m' aon al 'n paer waegens g'uurd. Maer as 'k dan bie Leuntje was, en ze keek me mî der liev' oogjes zoo vrindelijk an, dan was aol m'n couraosie vort en 'k stoeng te draoiën, dan op 't eene en dan op 't aore been en wis' nîks te zeiën as: ‘Mooi weertje voo den oeste⁽⁹⁾, de boel zâ gauw binnen ziên, dienk j' ok nie, Leuntje?’ Noe, dâ docht Leuntje ok wë - en dan dost ik ze nie ees meer ankieken en goeng mae weer 'een net liek as 'k gekommen was.

Op weg naer 'uus schol ik op m'n eigen, omdâ 'k zoo bange was. Bange voo wat, voo wie? Voo Leuntje, 'en meisje van nog geen achttiene; flauwe vint! Mae mergen! Jae, mergen zâ 't beter gaen en dan mot 'et der maer uut of 't wil-d-of nie! 'k Aod ik ok zoo'n raor gevoel in m'n oôt⁽¹⁰⁾, en 'oe kâ-je noe zoo ie's vraegen mî zoo'n raor gevoel in j'n oôt? 't Was

(1) El, wel.

(2) Leist, leidzeel.

(3) Duisden, deinsden.

(4) Jei, ja hij.

(5) T' ende-n-uut, ten einde uit.

(6) Astrantigeid, vrijpostigheid, moed.

(7) In seheel, in 't geheel.

(8) Bakkeete, bakkeet, stookhuis.

(9) Oeste, oogst.

(10) Oôt, hoofd.

[p. 149]

ommers te gek om der nog over te dienken. Mergen dan mae! - mae dan was 't weê net eender.

Noe begriep-je, waerom ik zoo droomerig zag en dat er wê reden voo was. Noe kwam der nog bie, dâ Joost aoltied tegliek mî mien an de dulve⁽¹⁾ kwam, die mien stik land van 't ziêne scheê en dan aoltied wâ te zeiën ao, as: ‘Bin je van daege mit 'et lienker been uut bedde gestapt, Louwtje?’ of: ‘'Oe is 't mî Leuntje? 'k Aen ik g'oore; dâ ze nie mî j' uut wil; is 't waere? 'k Dienk ik 'et 'er es te vraegen!’

De-n-aop wis 'eel goed, dâ 'k zin in der ao. 'k Zee niks, mae 'k aod ik 'em wê dood willen slaen en 'k zette m'n paerden wat an, om de volgende reize ee'der an de dulve te ziên as i; mae der 'ielp niks an, i was der aoltied net zoo gauw as ikke. En dâ 'k me noe toch zoo moch' laeten koeiëneeren deur zoo'n schooiër, die deur m'n vaoder, bie wien i nog knecht gewist was, weggejogen was, omdat i zoo'n luiwammes was! Job zelvers zou kwaed geworren ziên - en der was toch mae niks an te doeë. En i zee, dat i Leuntje vraegen zou - perjuus⁽²⁾! De meisjes moggen 'em nog â graeg lieën - en 'en knap wezen? - noe of-d-i! der waeren er nie vee' zoo....God bewaere me! Mae nee, dâ was te gek! Net as of Leuntje der vaoder der maer uut zou laeten gae mit 'en knecht? nee, dae droog i 't oôt t' 'ooge voor. Maer as es en aor?....Daer ao 'k nog nie an gedocht....'t Was net of 't weêrlich'⁽³⁾ voo m'n voeten insloog en 'k bleef in ees stille stae' vlak bie de dulve. 'Eere Jeetje⁽⁴⁾, as dâ waere was....

‘Erme Louw,’ riep de treiter⁽⁵⁾ an d' overkant. ‘Erme Louw! Daer is me werempel de joengen stokstiêf bevrozen en dâ midden in den zeumer! De vrouwe van Loth....’

‘'Ou je rammelaer⁽⁶⁾, vule joengen, bemoei je mî j'n eigen bemoeisels en lae mien mî freê!’ riep ik zoo kwaed as 'en koppespinne. Mae de-n -aor lachte en zee: ‘I leef' toch nog; 't zou jammer gewist ziên ok van zoo'n proenkstik van moeders kammenet⁽⁷⁾....’

Meer 'oorde-n-ik nie; wan 'k ao m'n lesten akker geslecht, en spande m'n paerden uut om naar 'uus te gae.

Dien eigensten aevend goeng ik nae de Paerdenblom - en noe moch'⁽⁸⁾ en zou 'et er uut. Maer 'oe dichter bie dâ 'k kwam, 'oe minder gauw dâ 'k goeng. Ik kreeg â langer 'oe meer trok, om weê mae trug te gae en nog wâ te wachten: 't was ommers nog tie's⁽⁹⁾ genog. 'k Begon op de knoppen van m'n rok nae te tellen, of ik 'et van aevend of mergen moch' vraegen; maer of ik van onder of van boven af, op m'n vest of op m'n rok telde, 't was aoltied ‘Van aevend.’ Der was dus niks meer an te doe.

Leuntje was an 't kippenkot doende, toen ik op 't 'of kwam.

Leuntje,’ zee 'k - en 't was net of Leuntje en 't kippenkot en 'eel de boel omdraoiden - ‘Leuntje!’

(1) Dulve, sloot (delf).

(2) Perjuus, basterdvloek.

(3) Weêrlich, weerlicht, bliksem.

(4) 'Eere Jeetje, dim. van Heere Je(zus).

(5) Treiter, plaaggeest.

(6) Rammelaer, mond; Hd. Plappermaul.

(7) Kammenet₂ kabinet.

(8) Moch', moest.

(9) Tie's, tijd(s).

[p. 150]

‘Noe,’ zee ze, ‘'k 'oore je wê. Wâ schilt er an?’ en ze zag me, kiek, zooveel aorig an, dâ 'k der 'eelegaor kapot van was.

‘Leuntje....'oe....is 't thuus?’ En kiek, dae begon ze me noe te lachen, te lachen! - dâ 'k docht dat er geen end an kwam.

‘Ei-je niks aors te zeiën en dâ mî zoo'n gezicht? 'El, aen 'k vâ m'n leven, Louw, wâ moe 'k om je lachen!’ En dae goeng ze werempel weêr an den gang! 't Was om dul te worren; maer 'k docht bie m'n eigen:

‘Allo Louw, couraosie, joengen, noe moe' j' uut den 'oek kommen, aors dienk' ze zeker, dâ je nie wies bint!’ In één aesem zee 'k, zoo gauw as ik kos:

‘'t Is à gauw feest in Middelburg, Leuntje, en 'k aen ik nog geen meisje gevrogen, om der mî me meê nae toe te gae en 'k zou ik zoo graeg aen, dâ jie mî me meêgoeng; wan 'k vin joe ô zoo'n lief meisje. Toe, Leuntje, doe me dâ pelzier noe mae, vaoder en moeder zouën 't ok zoo aorig vinnen!’ Dae, 't was der uut en noe wis z' 'et. Ankieken dost ik ze nie, Gusje⁽¹⁾ nee, 'k zou gauw genogt 'ooren, 'oe ze der over docht.

‘'k Aen ik niks tegen joe, Louw, en as vaoder en moeder 'et goed vinnen, dan wî 'k wel es 'en ienkelde keer mî j' uut gae. Vraeg ze 't maer es.’ En ze gaf me der 'and en ik keek z' es an - mae der kussen! - nee, dâ dost ik toch nog nie, 'oevee' trok ik der ok in ao. Jae, 'k was wâ nuchter in m'n tied! 'k Gloove, dà 'k 'et noe 'eel aors zou anleiën, as 'k et es over doen moch!

'En paer daegen laeter goengen me der op los, drie waegens vol joenge gasten. Ikke en Leuntje zaeten op de voo'ste banke in d'achtersten waegen en Toon zat voorop, en mende. Vlak achter ons zat Dirk mî dikke Bette en die twee aon van b'lang⁽²⁾ leute; wan ze konnen mekaor â lange. Zoo noe en dan 'oorde-n-ik zoo'n raor geluud - noe, je wete wê wà 'k meene - en dan gaf Dirk mien 'en por in m'n rik en riep: ‘Kom, alla Louw, moe' j' ok nie es 'eulen⁽³⁾? Je bint er toch nie vies van, joeng?’

Vies? nee, dâ was ik der in seheel nie van, mae 'k wou noe toch mae liever wachten tot van aevend en dan zou 'k wê maeken, dâ 'k van achter kwam te zitten; wan 'k ao Leuntje nog wel ie's te zeiën, dâ d' aoren nie 'oefden t' 'ooren. Om de waor'eid te zeiën, dost ik nog nie best ok, weet je.

Even buten 'et durp kwaemen me Joost tegen. I lachte en zee: ‘Zoo Louw, ei-je ze noe toch?’ Mae 'k draoide m'n oot om net of 'k zeiën wou: ‘'k Bemoeìe me mî geen schooiër as jie.’

Nae 'en paer uur riejens kwaemen me-n-in stad, vrooilijk en blie; wan m' aon onderwege-n-al es 'en glaesje gedroenken. w' Aon d' 'uve⁽⁴⁾ van den waegen 'oog opgeschoven en tusschen d' 'oepels ons neusdoeken gebonden. En binnen in goeng 't er van b'lang leutig toe; we zoengen as liesters en 'k ao m'n erm om Leuntje der midden geslogen en al ees de couraosie

(1) Gusje, basterdvloek.

(2) B'lang, belang.

(3) Eulen, heulen. Wanneer de boeren op Walcheren uit spelevaren gaan, wordt er op elke brug (heul) onder weg geheuld, gezoend.

(4) 'Uve, huif.

[p. 151]

g'aod, om z' es 'eel evetjes te kussen - 't joenge, 't smaekte-n-as zoeten 'eunienk!

Op de mar't goengen me den waegen uut en erm an erm in twee lange reken⁽¹⁾ liepen m' â ziengende de stad in. Overal 'iengen er vlaggen uut en 'ier en daer stiengen⁽²⁾ er blommen voo de raemen. Wat er te doen was bin ik vergeten, mae wat er dien dag zoo â gebeurde nie, weet-je, en dâ zâ 'k wê nie licht ok, dienk ik. De stad zelvers zag er mooi en vrooilijk genog uut, dâ moe' ik zeiën - mae de steêluu! - ajakkes, watte 'outers⁽³⁾ van kerels bin dàt toch! Ze liepen ons net angaepen of ze nog nooit 'en mensch aon gezien, die leute in z'n leven ao. Ze liepen zoo stief en zoo stille as of ze nae kerke goengen - en dat op zoo'n feeste! Noe, wilder aon zoo vee' te meer pelzier en liepen d' eene 'erberge uut en d' aore⁽⁴⁾-n-in en overâ was 't annies of liefde⁽⁵⁾ - 'k weet ik nie 'oevee' slokjes 'k wê gedroenken aen, maer 'en 'eelen boel, dâ 's zeker.

's Aeven's wieren der overâ lichten opgestoken en der was meziek op de mar't. Toen kwam der ok 'en bîtje leven onder 't volk en ze begonnen aolderlei deuntjes te ziengen. 't Wier er toen wel aorig en ao 'k nie uut m'n eigen pelzier g'aod, 'k aod ik 'et gekregen mit alleenig nae Leuntje te kieken; wan die ao toch zoo vee' leute, kiek, weet je!

Voor 'en groot' 'erberge op de mar't 'aon ze 'n 'ekken⁽⁶⁾ gemaekt en dae binnen zaeten der 'en 'eele boel an taefeltjes wiên te drienken. Mae je moe' nie glooven, dâ wilder der in moggen, oor! 't Joenge, wat was ik kwaed! 'En vint mit 'en rok mî gouwe knoppen kwam naer ons toe en zee dat 'et 'en - jae 't woord bin ik vergeten - mae 't beteikende zoovee' as dâ wilder der buten kossen bluven staen. ‘Bel, dâ zâ je de duvel,’ zee Dirk. ‘Maggen wie der nie in? 'k Kan ik net zoo goed 'en flessche bessewiên betaelen as die vinters daer mit 'er kachelpiepen op der kop! Allo, uut den wege zei-ik!’ En i douwde den vint mî z'n gouwe knoppen en z'n gestieselden⁽⁷⁾ kop op ziê, dat i omvarre tumelde. Mae toen kwam der 'en vel'wachter an zetten, en die pakte Dirk meê nae 't kot, of i wou-d-of nie. Wie vonnen 'et geraoïen, om niks te zeiën of te doe; wan mit 'en vel'wachter trek j' aoltied an 't korst' ende. W' aon van b'lang 't land, dâ begriep je en dikke Bette juulde van sjagrien; wan ziê was der 't ergste an toe en was der vrieër kwiet. Leuntje's broer Jan plaegde-n'eur der nog meê en zee dâ ze mae bie 'um moch' kommen; wan dat i best twee vriesters kos gebruken. Mae dikke Bette wier kwaed en zee, dâ ze niks mî zoo'n maegeren puut⁽⁸⁾ wou te doen aen, waerop Jan zee, dat 'en vet verken zeker beter bie der pestuur kwam. Wie lachten der om, maer leutig vonnen me 't toch nie; wan Dirk was 'en aorige vint; en 'en grappenmaeker? - noe, of-d-i!

'Eel lange aen z' 'em nie vas' g'ouwen; wan 'n paer uur laeter was i weêr â bie ons, en je kan glooven, dâ m' aollemael blie waeren en i en dikke Bette wê 't meeste.

(1) Reken, rijen.

(2) Stiengen, stonden.

(3) 'Outers, houters, bonestaken.

(4) 'Aore, andere.

(5) Liefde, parfait amour, likeur.

(6) 'Ekken, hekken, hek.

(7) Gestieselden, gestijfselden.

(8) Puut, kikvorsch.

[p. 152]

Ommenebie⁽¹⁾ tien uren wier vierwerk afgestoken. We waeren espres zoo lange gebleven, omdâ me 't geen van aollen ooit gezien aon. 'k Wil ik 'et nooit meer zien ok, wan 'k bin toch wê zoovee' geschrokken, en dà vonnen ze dae gunter noe mooi; wan ze klapten in der 'anden en ze schreeuwden of ze nie wies waeren.

Noe, in 't begin vonnen wilder 't ok 'eel mooi; mae toen z' uut aol ulder forcie an 't dunderen en weerlichten goengen, toen docht ik bie m'n eigen: 'k wou 'k 'ier goed en wel van daen was. En dan, 't is toch mae den 'Eere verzoeken, om 't vier en den dunder van den 'Emel nae te maeken.

Eest goeng er - sjjt! 'en lange striep vier de lucht in, zoo 'ooge, dâ je der draoiërig van wier en der op 't lest niks meer van zag as 'en 'eel klein voenkje. En sjjt! daer goeng er weêr een en sjjt! nog een en nog een, 'k docht dat er geen ende an kwam. Dat noemden ze vierpiêlen - en mooi was 't, as ze zoo 'ooge in de lucht stoengen en er aolderlei sterretjes uut vielen - aorig was 't, dâ moe' 'k zeiën. Mae daer in ees vlogen er 'en troep vierige slangen nae boven en die begonnen 'en lawaoi te maeken, dâ j' 'ooren en zien vergoeng. Leuntje kneep me-n-in m'n erm en verstierf as' en doeke en zelvers was 'k ok niks op m'n gemak; 't liekt er niks nae. 'k Docht ielk oogenblik, dâ m' 'eel den vierigen boel op ons oòt zouën kriegen. En dan bî je nog â voo je pelzier uut!

‘Daer ei-je 't geduvel al in de glaezen!’ riep Gerrit de jaeger. ‘Dâ komt van der onverstandig geschiet! Dae stae me, zoo waere-n-as 'k leve 'eel 't stad'uus in den brand!

En warempel 'oor! 'k zou 't nie g'loofd aen, as 'k der nie zelvers bie gewist was! Eest zag je boven in den toren 'en klein voenkje en dâ wier â grooter en grooter en eindelienge wier 't zoo groot, dat 'et op de mar't zoo licht wier as op klaerlichten dag. Ielk stoeng der van beteuterd en wier zoo bleik en zoo geel as' en liek; mae geen mensch stak 'en poot uut om 't elpen. En kiek! dae wier 't weê kleiner en kleiner en in ees was 't uut. 't Ao maer en stuitje geduurd; maer begriepen? nee, begriepen dee 'k der niks nimmendalle van. Laeter bin 'k eest gaen bedienken, dat er 'en vint boven zâ gezeten aen mit 'en lantaerentje of zoo ie's, maer 'eel dudelijk is 't me toch nie. Maer wat er noe voo moois an was, kiek, dâ kan 'k me nie begriepen en der waeren er toch 'en boel, die 't uut schreeuwden van wege 't mooie. Ielk z'n meugje⁽²⁾, zei 'k aoltied maer!

'k Neep m'n oogen toe, om nie te zien, wat er kommen moch' en ao 'k Leuntje nie bie me g'aod, dan ao 'k m'n ooren ook wê toe willen niepen. An 't geluud 'oorde-n-ik toen, dat er weê zoo 'n troep van die vierpielen afgeschoten wieren, en 'k dee gauw m'n oogen open; wan van die diengers was 'k nie bange. 't Waeren 'eele mooie, mî rooje en witte en blauwe sterretjes. ‘El-l-l, Bel-l-l, 'oe mooi!’ riepen me; maer in ees schreeuwde Dirk, die in pesant⁽³⁾ mit dikke Bette stoeng te vrieën: ‘Christe me ziele, dae krieg ik 'en sterre-n op m'n kop!’ Mae 't was geen sterre

(1) Ommenebie, om-ende-bij.

(2) Mengje, smaak; van mogen. Rijmvorm: heug en meug.

(3) In pesant, en passant.

[p. 153]

't was 'en stok! 'Oe die zoo uut den 'emel was kommen vallen, begriep Joosje, mae dat i goed angekommen was, kos je wel an Dirk z'n veraltereerd wezen zien en zoo bange vor 'en knoei en 'en douw was i toch ok nie.

‘'Oor es, weet je wat,’ zee ik, ‘'k wete nie, 'oe julder der over dienken, maer ik aen ik m'n buuk vol van die aorigheden. 'k Geên der de duvel van, om 'ier langer te bluven en nog levendig verbrand te worren derbie! Ajuus!’ En weg goeng ik mì Leuntje, die wâ blieë was, dâ ze der mî fesoen van daen kos. De rest kwam van zelvers achteran en 't kos ons al 'eel weinig schillen, dâ de steêluu ons uutschollen voo ‘stomme boeren kluten⁽¹⁾,’ die bang waeren vor 'en bitje vierigheid!’ 'En raore menier om leute t' aen, as j' ielke keer 'en stok of 'en stik vier op j'n oot of je liêf kan kriegen!

't Was â laete geworren en daerom goengen me-n-op sproeng naer 'uus. Eest naemen me nog 'en slokje, om de schrik weg te drienken en â gauw aon w' â net zoo vee' schik of er niks gebeurd was.

'k Zat mî Leuntje achter in den waegen en 't duurde nie lange.....Mae nee, wâ me dien aevend saemen spraeken - 'eel vee' was 't nie - zei ik je nie. Alleenig wil ik je nog zeiën, dat 'et geen vuuf maenden duurde, of 'k 'ieuw ik brulof mî Leuntje van de Paerdenblom.

Heins (H.E. Beunke.)

(1) Kluten, kluiten, onbehouwen wezens.