Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

Vertelselke van e kastieël dat ‘De Wereld’ hiet. (Klein-Brabant.)

In den taaid van de Tempeliern dè' was er e kastieël, dat die raaike pouters doe mouken haân⁽⁴⁾, da' soeo groeot was, vierkant rond i' zaain muren, da' se dour den noum oun gegeven hemmen⁽⁵⁾ van: De Wèreld 't Kastieël van Bouzel is er mour ne vösschoeot⁽⁶⁾ tegen. Roemmetoem was dour ne wal rond, zoeo brieëd as de vourt va Willebroeek of nog brieëdder: alla⁽⁷⁾, ge kunt pâzen hoe groeot dat het was, dat er ne kieër ne man gewest hèt, dieën der lost⁽⁸⁾ buiten rondgeraaisd was, èn as en terug kwam en kende zaain aaige vrâ⁽⁹⁾ hem ni mieër: haai was soeo graais as en duif gewörre.

Mour de keunink, dieë zag dat die pouters altaai⁽¹⁰⁾ raaiker wurren⁽¹¹⁾, dieë dee ze allemour⁽¹²⁾ vangen en verbranne, oem eule⁽¹³⁾ geld t' hemmen; 't es dourvan da'd het spreekwoord gekommen es: ‘Schrieëve⁽¹⁴⁾ gelek⁽¹⁵⁾ nen Tempelier.’ Ze zeggen oeok: ‘Drinken gelek nen Tempelier,’ mour wouroem dat dát e spreekwoord gewörren es, da' selle me God en de meulder louten schieën⁽¹⁶⁾.

As na de Tempeliern allemour kapot gemokt wouren, begost⁽¹⁷⁾ de keunink eule goeiern⁽¹⁸⁾ te verkoeopen; mour 't woure mour koulratten⁽¹⁹⁾, die da' swetgoed⁽²⁰⁾ kochten; waai hemmen da met de Fransen taaid oeok nog gezien, en ze zen der nie wel mee gevouren.

De wèreld hèt den oeok nog lang te koeop gelegen, mour 't en es ni ferkocht gerokt⁽²¹⁾ en da kastieël hoeorden oep 't lesten oun niema' ni toe.

De pachters, die d'er oep woeonden, wouren douroem nie kwoud: ze lèvden gelek vissen in 't wouter. Kessemis⁽²²⁾ stond in eulen allemanak ni; ge zot gezèd hemmen⁽²³⁾, 't was dour in 't Paradaais bakanst⁽²⁴⁾, b'halven dat er gieën slang en was.

(4) Haân, hadden.

(5) Hemmen, hebben.

(6) Vösschoeot, voorschoot. (Men doelt op 't kasteel van Vilain XIIII te Bazele, Waas).

(7) Alla, allons.

(8) Lost, langs.

(9) Vrâ, vrouw.

(10) Altaai, altijd.

(11) Wurren, werden.

(12) Allemour, allemaal.

(13) Eule, hun; 't is eene corruptie van haar, heur: de vrâ eul kind; de kinderen eule moeder.

(14) Schrieëve, schreeuwen.

(15) Gelek, gelijk.

(16) Schieën, scheiden, beslissen, Hd. entscheiden.

(17) Begost, begon. Het verl. ww. is: begost.

(18) Goeiern, goederen.

(19) Koulratten, kaalratten, gelukzoekers.

(20) Swetgoed, zwart goed, dat aan de geestelijken is ontnomen; nationale goederen.

(21) Gerokt, geraakt.

(22) Kessemis, kersmis, de betaaldag.

(23) Zot gezèd hemmen, zoudt gezegd hebben.

(24) Bakanst, bijkans.

[p. 52]

Zie, zoeo goug het⁽¹⁾: as ge te wel zaait, dê komt er welde, en de welde d'es en duvels dink.

Erremoei⁽²⁾ kunnen de mensen wel uitstoun; mour 't zen sterke bieënen die de welde kunnen drougen, da wet de⁽³⁾.

Van da' goe lève wurre ze zoeo vet, da' se lui wurren, en de raaikste zaân⁽⁴⁾ tegen de ander, ‘da' saai nâ⁽⁵⁾ wa gingen oep eule renten lèven,’ en ze deeën 't.

Mour nâ begosten d'er ander oeok te pâze⁽⁶⁾ oem ni moetten te werken, en die zaân:

‘De dieven en moeorenèrs zâan⁽⁷⁾ kunnen kommen, en dour en es hier niemand die verstand hèt van te vechten.’

En de raaike wurre benaad⁽⁸⁾, en ze gouven eule gelaaik.

‘Alla!’ zaân ze, ‘gaailen⁽⁹⁾ moet ni werken, lieërt vechten tegen de dieven en de binders⁽¹⁰⁾!’

‘Waai zelle ze da gâ⁽¹¹⁾ beu mouken,’ zaân de mannen, ‘löt ze mour kommen!’

En van dèn af wouren d'er mannen, dieë nieën zier en deeën as exerceeren en wandelen. Da' moesten nog al de sterkste joengers zaain en die moesten nog de beste pjèren hemmen oem de dieven te achtervolgen; mour dieven? Zoeo veul as oep maain hand!

Alle jouren wurren d'er mieër mannen en pjèren gevrougd oem oorlog te vuren⁽¹²⁾ tegen de moeorenèrs; - mour die kwoumen ni.

De ander boeren begosten da beu te wörre, en dour wouren d'er die zaân:

‘Wa' kunde gaailen doen? As ons Hieër ons ni bewourt, zedde⁽¹³⁾ gaailen ons oeok ni bewoure! Mour as 't ni en règert of as 't gieë schoeo weer es oep zaainen taaid, dè zedde 't mee âlen⁽¹⁴⁾ exerceeren oeok ni bèter doe goun. Wet de wel watte? Waailen goun lezen⁽¹⁵⁾ en bidden, da' sal veul bèter zaain.’

En ze schieëdden-d-er uit va' werken.

Oeok de braafste maskes⁽¹⁶⁾, die e goed hèt⁽¹⁷⁾ haân, geloeofden da' se ni bèter kosten doen as altaai mour lezen. En de joengers, die snel van verstand wouren, begosten te studeeren in de boekken, die de Tempeliers dour gelouten haân, oem de mensen braver te mouken en oem schoeon dingen te kunnen zeggen van alles wat er oep de wreld en in den hemel en overal was.

Tussen ieën twieë⁽¹⁸⁾ wouren de ander boeren aad gewörre, en mee 't dat er zoeoveel snelle joengers en sterke pjèren vandoen wouren veur 't exerceeren, en mee 't dat er zoeoveul frisse maskes nieën zier en

(1) Gouget, gaat het, instee van: gout' et; het oude gangen blinkt er nog door.

(2) Erremoei, armoede.

(3) Da wet de, dat weet ge. Vergelijk het Middelnederl. kundy, hebdy, voor kunt gij enz.

(4) Zaân, zegden, zeiden.

(5) Nâ, nu.

(6) Pâze, peinzen.

(7) Zaân, zouden.

(8) Benaad, vervaard.

(9) Gaailen, gijlui.

(10) Binders, roovers die de menschen binden.

(11) Gâ, gauw.

(12) Vuren, voeren.

(13) Zedde, zult.

(14) âlen, uw. Er is een streng onderscheid tusschen het enkel- en meervoud van 't bezittelijk voornaamwoord des tweeden persoons. Enkelvoud: ave man, â vrouw, â kind. Meervoud: âle volk, âle schepen.

(15) Lezen, als oudtijds bidden.

(16) Maskes, meisjes.

(17) Hèt, hart.

(18) Tusschen ieën twieë, middeler wijl, Fr. entretemps.

[p. 53]

deeën as altaai mour lezen, en dourbaai d'er nog veul van de slumste joengers bezig wouren oun 't studeeren oep den hemel, zoeo kun-de⁽¹⁾ wel verstoun, dat het werk ni goed ni mieër voeodderde: de aâ⁽²⁾ mannen kreveerden eulen⁽³⁾. Dour lougen al g'hieël streken brouk; de sukkeleèrs, die niet dochten veur te lieëren exerceeren, en de sumpel gieesten, die mour goed wouren veur achter de ploeg te loeopen, en de maskes, da' zoeo mour zottemoeitsen⁽⁴⁾ wouren, die moesten veur eule zelven en veur de raaike en veur allemour de ander in 't gareel, en ze wurren nog erm op den hoeop toe.

De errem mensen hemmen altaai veul kindere, mour ze wörren dourmee niet raaiker; en de kindere van de errem mensen zaain oun eule zelven overgelouten: ze wasse wild oep, en ze zaain alleis⁽⁵⁾ verdroenken eer da' se 't wouter gezien hemmen.

En doumee komt er veul mizeeren onder 't folk.

Nâ kun-de wel verstoun, dat er algâ zieke en zuchtige, krèupele en kamanke⁽⁶⁾ kwoumen, en as de noeod begöst te naaipen, dè wurre 't nog al erger; want die halve wilde begosten dèn te zeggen: ‘Waai willen veur âlen ni mieër werken! Ge moet gaailen ons heulpen; ge zaait luirikken!’ - en zoeo van alle lieëleke dingen.

Mour de raaike zaân tegen de mannen, die altaai g'exerceerd haân: ‘Dour zèn nâ de binders!’ en die sterke kèrels sproengen oep eule pjèren, en dour wurd gevochten, dat het vrieëd was. De erme moesten eulen ondergeven, en dè moeste ze nog hètter werken; ze kregen niks ne mieër as ruggebrood mee wa'd-afgebakke vet of wa'platte kees.

De raaike wouren toch ni gerust of dour moesten nog mieër mannen lieëren vechten, en de snelle gieësten begosten van alle schoeon dingen te vertellen oun de lemperikken, en de brave maskes leesden zonder oephâven veur dat gemaain volk, da' soeo boeoshètteg was en....dour kwamp e verke mee ne lange snuit en 't vertelselken es uit!

J.A. van Droogenbroeck.

(1) Kun-de. In de omgekeerde en vragende woordorde wordt gij: (d)e, hij: en, wij, me. Dit (d)e komt veel voor met gij versterkt; de en en me blijven alleen.

(2) Aâ: oude.

(3) Kreveerden eulen, Fr. se crever, werkten zich dood.

(4) Zottemoeitsen, zottemutsen, lichtzinnigen.

(5) Alleis, allicht.

(6) Kamanke, manke.