Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 49]

Van de wolf en de vos.
(Stad Aarschot en omliggende dorpen benoorden den Demer.)

Ene kieër zoute⁽¹⁾ de wolf en de vos, as ze goe geten haân, tege nen höst⁽²⁾ haat⁽³⁾ te klappe. En ze vertelde van alles. De vos vertelde hoe dat em⁽⁴⁾ haa moete vichte tege de honne van ene boer en mee al zen slummegheid bekant niet toegekomen⁽⁵⁾ en was oem leêfteg⁽⁶⁾ van de hoef te grouke⁽⁷⁾; want de boer was zen honne komen hölpe, ‘en as de mensch höm dermee moett⁽⁸⁾,’ zaa de vos, ‘dan zit et nie pluis; want tege de mensch kan niemand niks doen.’

‘Ou doe verväde⁽⁹⁾ kat,’ zaa de wolf, ‘'t es wel te zien dat ge noeët veu gen hieëte vure gestoun en hétt; ze zaa⁽¹⁰⁾ mij zoo gemakkelèk nie verväd krijge. Ik waa dat er mij es eene⁽¹¹⁾ dierf oundoen; mou ik geluëf da ze wel wete, dat 't hön zoer⁽¹²⁾ zaa oepkome; want ik zen⁽¹³⁾ nog noeët genne tegegekome; 't es och da ze 't roken, as ek afkoom.’

‘Stoeft⁽¹⁴⁾ niet te hätt,’ zaa de vos, ‘want ge zodd oeëk wel ene kieër van en koul mätt⁽¹⁵⁾ kunne tuis kome. Ik waa veu al veul⁽¹⁶⁾ da ge es ene mensch tege kwamt.’

‘Jou, da waa 'k oeëk,’ zaa de wolf.

‘As ek oe dou kan plezier mee doen,’ zaa de vos, ‘ik weet, wou dat alle mèrgeden eene komt; ik zal der oe es henne laïe.’

‘Mèrge vruug?’ vroeg de wolf.

‘Jou,’ zaa de vos, ‘ik zal oe verwachte.’ - En doumee trokke ze alle twieë nou hön hol.

De vos dieë paasden as dat de wolf nie komen en zaa, en dat em 't nie en zaa op zen hores⁽¹⁷⁾ steken van de mensch oun te taste; mou de wolf haa 't gepaasd lak em 't zaa, en hij kwamp oeëk.

‘Wille me!’ zaa de vos.

‘Me zelle⁽¹⁸⁾,’ zaa de wolf, en doumee woure ze scheut⁽¹⁹⁾.

De vos, dieë wist wou dat er nog al veul jougers verbij kwoume, en dou goenk em met de wolf henne. In de este⁽²⁰⁾ strout zouge ze en aad männeke, da med e stökske⁽²¹⁾ goenk.

‘Es dad ene mensch?’ vroeg de wolf.

(1) Zoute, zaten. De volkomene a verandert regelmatig in ou; de ou en au daarentegen, gaan in eene volkomene a over. Outaar wordt atour; grouw, graat, b v.: ene grave (grauwe, d.i. grijze) jas.

(2) Höst, horst; zie Weiland.

(3) Haat, hout; zie boven.

(4) Em, hem, hij. De stad Aarschot aspireert niet, de omliggende dorpen integendeel wel, behalve in de woorden waar de h in dit stuk is weggelaten.

(5) Toegekomen, tot een bepaald doel gekomen, er in geslaagd.

(6) Leêfteg, levendig, levend.

(7) Grouke, geraken.

(8) Moett, moeit, bemoeit.

(9) Verväde, verveerde, vervaarde.

(10) Ze zaa, ze zou(den), men zou; de spreektaal kent men niet: ge zodd, hij, zij zaa(n).

(11) Eene. Voor 't zelfstandig naamwoord luidt het onbep. lidw. ene (mnl.), en (vr.) en e (onz.). Wordt het znw. verzwegen, dan wordt het eene (mnl.) en een (vr. en onz.).

(12) Zoer, zuur; zoo ook: schoeren voor schuren.

(13) Zen, zijn, ben.

(14) Stoeft, stof(t), bluf.

(15) Koul mätt, kale markt. Van eene kale (reis of markt) thuis komen, is bedrogen worden, er kaal afkomen.

(16) Al veul, heel veel.

(17) Hores, horens.

(18) Me zelle, wij zullen, ik, hij zal; ge zelt.

(19) Scheut, weg: op de baan.

(20) Este, eerste.

(21) Stökske, stokske. Meest alle verkleinwoorden nemen den Umlaut aan.

[p. 50]

‘Nieë,’ zaa de vos, ‘dad es eene geweest.’

E bekke voedder⁽¹⁾ kwoume ze e jungske tege med e kasken op zenen⁽²⁾ rug, da nou 't school goenk.

‘Dad es naa zeker eene?’ vroeg de wolf.

‘Nog nie,’ zaa de vos, ‘mou da zal eene wörre.’

En as ze toen nog e bekke wèdder gegoun woure, toen zag de vos va vaas⁽³⁾ ene jouger ounkome.

‘Blèft naa ewa⁽⁴⁾ stoun,’ zaat em tege de wolf; ‘ginder komd ene mensch oun; haïld⁽⁵⁾ oe hätt⁽⁶⁾ naa es oep tege dieë; mou ik gaïn vroem⁽⁷⁾ nou men paap⁽⁸⁾; ik hem⁽⁹⁾ men joeng⁽¹⁰⁾ zonder ete gelouten en die⁽¹¹⁾ zelle van hoenger schrieëven as ek tuis koom. As ge de mensch overwonnen hétt,’ zaa de vos, ‘dan moette m'es kome zegge, hoe da ze vleesch smakt.’

‘'k Zal 't doen, joeng,’ zaa de wolf, en hij lekkerbouten⁽¹²⁾ al.

Toen goenk em staat op de mensch af. As de jouger de wolf zag ounkome, liet em algaa ennege sluipers⁽¹³⁾ oep ze gewär rijze⁽¹⁴⁾, en zoo tij⁽¹⁵⁾ de wolf binne scheut was, zett' em 't gewär tege zen schaver⁽¹⁶⁾, en paf! de wolf vloog oep ze gat. De wolf, dieë mènden, as dat em mee keikes en stieëne wirp, en douroem gaf em genne moed vlore; want, as ek em oun ze laaf⁽¹⁷⁾ kan kome, paasden em, dan zal ek em wel klitse⁽¹⁸⁾. Mou de jouger schoot em zen roemp nog es vol en toen doecht de wolf, da ze zen oeëge vol zand wirpe. Mou toen was em in drij sproenge bij de jouger. Na heêt em der gestoun⁽¹⁹⁾, paasde de wolf in zen eige, mou de jouger trok ze zwéäd en hij kapten en hij kerfde over hals, over kop, en de wolf kost oun ze laaf nie kome, en hij schrieëde lak e värke, da ze kêle, en hij liep nou ze kot och dat em den duvel gezien ha.

De vos haa 't zoeë wel verwacht en hij was va wèds⁽²⁰⁾ blijve stoun oem 't spel af te zien.

‘Awel,’ zaat em tege de wolf, as dieën oungeloeëpe kwamp, ‘es da mensebloed, dat oep oeve⁽²¹⁾ pels hangt?’

‘Och, zwijg stil!’ zaa de wolf, ‘da zaa 'k me leêve niet geluëfd hemme; zoeën⁽²²⁾ dinge zen me gen penne te beschrave. Paasd' ene kieër: hij namp en blouspaap va zen schaver en as em derin blousde, toen was 't och dat er honderd dores i me laaf stouke, en dat deed em zoo twieë kieëre. En toen da 'k mee men tannen en men klaven oun zen huid mènde te zijn, toen trok em en rup⁽²³⁾ uit ze laaf, en al wou⁽²⁴⁾ dat em me dou-

(1) Bekke voedder, beetje verder.

(2) Zenen, zijnen. De bezitt., bijv. voornw. volgen de verbuiging van 't onbep. lidw.; voor meerv. znw. hebben zij denzelfden vorm als voor vrouw. enkelv.

(3) Vaas, van verre.

(4) Ewa, iewat, een weinig.

(5) Haïld, haalt. De infinitief is houle en men vervoegt: ik houl; gij, hij haïlt. Evenzoo ik gaïn, staïn; gij, hij gout, stout, van gaan en staan.

(6) Hätt, hart.

(7) Vroem, weerom.

(8) Paap, pijp, gang of nest van in den grond wonende dieren.

(9) Hem, heb. Inf. is hemmen. Pres. ik hem, gij hètt, hij heêt, wij, zij hemme. Imp. ik, hij haa, gij hèdd; wij, zij haa(n).

(10) Joeng, jongen.

(11) Die, vrouw. en meerv.; dieë, manl.

(12) Lekkerbouten, lekkerbaardde.

(13) Sluipers, groot jachtlood, groote hagels.

(14) Rijze, vallen. Plant.: het loof rijst, les feuilles tombent. Doen rijzen, hier voor: doen op, schudden in.

(15) Zoo tij, zoo tijdig, zoodra.

(16) Schaver, schouder.

(17) Laaf, lijf.

(18) Klitse, kletsen, zweepen, slaan.

(19) Na - gestoun, nu heeft hij er gestaan, nu is hij er geweest, moet hij eraan, kost het hem 't leven.

(20) Wèds, wijd; wijds, verre.

(21) Oeve, uwe.

(22) Zoeën, zoo een, zulk een.

(23) Rup, rib.

(24) Wou, waar, evenals mou, maar.

[p. 51]

mee ounrakte, was 't er deu. Nieë, dat kunde⁽¹⁾ niemand nie wijs mouke, waffer⁽²⁾ pijn da 'k ik uitstaïn.’

‘Zelde me naa nog afstraïe, da me tege de mensch niks doen en kunne?’ vroeg de vos; mou de wolf zat zen wonne te lekke, en hij liet⁽³⁾ och dat em et nie en hoeëde.

J.A. Torfs.

(1) Kunde, (d)e (gij) wordt ook dikwijls gebezigd in de plaats van men. Dat zodde (zoudt gij) van dien man niet zeggen; ge kunt (men kan) toch ook niet gedurig werken.

(2) Waffer, wat voor.

(3) Liet, geliet zich.