Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

D'istore van Goffra de Boejon⁽³⁾,
Verteltjsch⁽⁴⁾ deu 'ne platten Brusseleer. (Brussel.)

Dane⁽⁵⁾ man te pjeed, die ie⁽⁶⁾ te Brussel veu de kerk van Kaanberg⁽⁷⁾ stōōt, dad en es niemand andes as Goffra de Boejon. - Ik zeg ijle⁽⁸⁾ da mo omda ge 't zotjsch wete, want setert meer as twintjschtig jōōr da se postuur doe stōōt, emme ze tot den dag van vandoeg, doe nog zenne nōōm nie op geschreve⁽⁹⁾.

Awel! dane Goffra de Boejon wit⁽¹⁰⁾ in zennen taaid gebore in 't Broebans Wōōlekottier⁽¹¹⁾, lanst de kante van Nijvel en Genappe. Van as en⁽¹²⁾ nog e klei menneke was, goenk se vōōr⁽¹³⁾, 'ne rijke pachter, al overal op em stoeffe⁽¹⁴⁾; aai⁽¹⁵⁾ verteldjschje oen iedereen da senne zoon 'ne felle kadēē⁽¹⁶⁾ zou weudde. De klaaine was mè moeite⁽¹⁷⁾ uit sen eeste broek gegroeid, as en al dienstjsch namp, as porte-drapeau, bij de dragonders van Latoer, - e regement dad uitpakte, zelle⁽¹⁸⁾! - en keutten tijd dornoe, in 'nen oorlocht tege de Saksers, stak en de lans van ze vonjel⁽¹⁹⁾, tot tege zen vuistjsch, dwees en deu⁽²⁰⁾ 't laaif van 'nen doschje⁽²¹⁾ Keizer. Van doe goenk et ventjschje noe 't boembardement van Rome, omda, zoo 't schaaintjsch, de paus doe e wa te veul op senne pooit speldjschje. Zoo rap as 'ne metteko⁽²²⁾ klefferden⁽²³⁾ aai d'ooige⁽²⁴⁾ vesten op, sproenk den eesten van allemoe de stad in, liep recht noe 't uis van de paus, pakten em baai zenne schnabbernak en schupten em mè sen klikken en klakke⁽²⁵⁾ 't gat uit. Dane zelfsten dag nog kreeg

(3) Goffra de Boejon, Godfried van Bouillon, wiens ruiterstandbeeld in Brussel op de Place Royale staat.

(4) Verteltjsch; zie over 't zonderling gebruik van dezen zoogenaamden niesklank het opstel van den Heer Willems in De Toekomst, jaarg. 1872.

(5) Dane, die.

(6) Ie, (h)ier; de h blijft als beginletter overal weg.

(7) Kaanberg, Koudenberg.

(8) IJ le, ulieden, u.

(9) In 1875 werd eindelijk het opschrift geplaatst en wel in het Ned. zoowel als in 't Fr.

(10) Wit, werd.

(11) Wōōlekottier, Walenkwartier.

(12) En, hen, voor hij; zie blz. 1, aant. 5.

(13) Vōōr, vader.

(14) Stoeffe, stoffen, pochen.

(15) Aai, hai, hij.

(16) Kadēē, kerel, hachje, durfal; Fr. cadet.

(17) Mè moeite, te nauwer nood.

(18) Zelle, zie blz. 16, aant. 1.

(19) Vonjel, vaandel.

(20) Dwees en deu, dwarsdoor.

(21) Doschje, Duitschen.

(22) Metteko, marteko, aap; Kil. martin.

(23) Klefferden, klaverde, klouterde.

(24) D'ooige, de hooge.

(25) Klikken en klakke, pak en zak.

[p. 36]

Goffra van ze menoenkel⁽¹⁾ et ijzere kruis van 't order Leopol en aai kwamp wēē noe Brussel met d'eeste delegence de beste.

As en ie na eenigen taaid te Brussel rond gezwaainschjeld⁽²⁾ aa, kreeg en in zennen bol van ischj⁽³⁾ 'nen bēēweg⁽⁴⁾ te doen; mo ginnen bēēweg noe Alle och Scherpeneuvel, mo da nog al noe Jerusalem, oem de Teurken ne ki⁽⁵⁾ gon goed af te beusttele⁽⁶⁾.

Ge moetjsch ni paze⁽⁷⁾, zelle, dat er em doe iemand e strooitjschje in zenne weg geleed a; in 't géél niet; mo Goffra de Boejon was bekendjsch veu 'nen eeste vechter, 't was zelfs en betjschje 'ne ruzemoeker.

Op 'ne slag en oemzien a en wel onderd duzed boere bij een getroemmeld, oem mè jem mēē te goen. Goffra moes ni van zin zaain van ga⁽⁸⁾ wēē te komme, want ie⁽⁹⁾ dat en vertrok, verkocht en zen uis, zetjschje zen meubelen in den roep⁽¹⁰⁾, zen oorringe en zen arloge in den berg⁽¹¹⁾, en kocht op den aa met⁽¹²⁾ al d'aa⁽¹³⁾ soebels, baaile, pistole, gar-civikke-gewere⁽¹⁴⁾, beroesterde kanongs, lansen en pieken op, en woepende doemēē ze volk.

Op 'ne vruge merreged trokke ze weg lanst de Schōōrbeekse pōōt⁽¹⁵⁾ al zinget: Marbroek s'en va-t-en guerre! Da was in danen taaid de Brabançonne. Van achternoe kwoeme de woegels⁽¹⁶⁾ mè brooid, esp⁽¹⁷⁾ en eenige tonnene faro veu de simpele, en lambik⁽¹⁸⁾ veu d'euverste.

As se ma⁽¹⁹⁾ na zoo eenigen taaid op gank woere, zōōge ze va verre 'nen ooigen tore.....Goffra vroeg oen 'ne moljer⁽²⁰⁾, die mè senne kop deu de zoldervengster van zenne wingmeule stak, och of dat da doe ginjer den tore van d'aailige stad was?

‘Jo, - za de meelweurm, - dad is sintjschje Roembout.’

Et was, podekke⁽²¹⁾, den tore va Mechele!

‘In Goesjsch⁽²²⁾ noeme, - za Goffra, - 'k ben mis.’

Z'oeten elk 'nen boteram mè-j-esp, droenke 'ne kapper⁽²³⁾ faro, en ze pakte den aaizere weg tot oen den ave God⁽²⁴⁾. Van doe stapte ze den te voet voesjsch en....ze goenke, ze goenke tot da ze wēē 'en betjschje moeste ruste.

Mo, wad es er ma ongderwege gebeud?....

Op 'nen achternoen, noe dad iedereen zenne vieruren boteram binnegespeldjsch aa, was er eene van eule onder 'nen booim goen 'en oltjschje⁽²⁵⁾ vange. 'Ne grooite loeffer⁽²⁶⁾ van 'ne wiljen beer, mè 't gedacht van oen dane pi-jot⁽²⁷⁾ 'ne faainen beet t' emme⁽²⁸⁾, kwamp er stillekes op zen zokken oep af gedraft....

(1) Menoenkel, mijnoom; verg. mijnheer.

(2) Gezwaainschjeld, van zwijnselen, rondslingeren; Kil. zwentsen, zwentselen, heen en weer loopen (eigenl. slingeren); Hd. schwänzeln.

(3) Ischj, eens.

(4) Bēēweg, zie blz. 16, aant. 7.

(5) Ki, keer.

(6) Afbensttelen, af borstelen, kloppen, afrossen.

(7) Paze, pei(n)zen, denken.

(8) Ga, gauw, spoedig.

(9) Ie, eer.

(10) Roep, verkoophuis.

(11) Berg, lombard.

(12) Aa met, Oude markt.

(13) Aa, oude.

(14) Gar-civikke-gewere, geweren der garde civique.

(15) Pōōt, poort.

(16) Woegels, wagens.

(17) Esp, hespe, ham.

(18) Faro en Lambik, twee bekende Brabantsche bieren.

(19) Ma, mij.

(20) Moljer, mulder.

(21) Podekke, basterdvloek.

(22) Goesjsch, Gods.

(23) Kapper, glas van een vierde liter.

(24) Ave God, Oude God, gehucht bij Antwerpen.

(25) Oltjschje, uiltje.

(26) Loeffer, log, lomp wezen.

(27) Pi-jot, Ned. piot, soldaat; letterlijk: voetknecht.

(28) Emme, hebben.

[p. 37]

Mo Goffra de Boejon a 't seffes in de goeten.

‘Wacht ischj, lielikken dag, - za en⁽¹⁾, - ge zaait deze kie ni wit!’

't Was 'ne zwetten aaisbeer, eene die zen tanne liet zien.....Mo da was niks.

Goffra zetjschj em gerieed om em te scheuppe en geeft em stoemelinks⁽²⁾ eun plamoster⁽³⁾ op sen beregezicht, dat en wel onderd duzed keskes van eun out⁽⁴⁾ veu zenne neus zag flikkere en dat er em 't rooid zweet van uit zen tandfleesch sproenk.

Den beer wit bleek tod achter zen ooire, - van schomte, - mo, Goffra betroden⁽⁵⁾ em ni veul; aai zag dat 't monster sintjsch lank zen noegele ni gesnejen en a, en uit vrees van krabbene in ze gezicht te kraaige, pakten aai alga⁽⁶⁾ zen baailtschje uit sennen broeksak....

In iene kie⁽⁷⁾ sprinkt den beer op en scheud Boejon zenne kazak van ze laaif in stukke van een; mo Goffra eet den duvel deu 'en trolje⁽⁸⁾ gezien⁽⁹⁾; aai snaaidjsch den beer zen ekstrooigen⁽¹⁰⁾ af tot bove zen knieje.

Na zeulle m'er ischj 'en paaip op zette, - za en, - aai pakte 'ne fosforikske, oemstak se moremenneke⁽¹¹⁾ en goenk me sen anne⁽¹²⁾ op ze gat in 't veldjsch wandele.

Zes weke dornoe woere ze te Jerusalem....nog niet.

Mo da spel begost de Brusseleers zoo e wa lielik de keel uit t'ange; ze woere muug gegōōn, uitgoengerd en versmacht van den deust....en doe ba, 't was er zooi schandoelig eet....ge kuntjsch a paze....de zonne die schaaintjsch doe dag en nacht....

‘Me gn ni mi voesjsch,’ - riepe z'allemo gelaaik, - ‘lotjsch ons vanneer⁽¹³⁾ noe Brussel wēē keere,’ zaaije de groeschtje labbekakke.

Mo Goffra kost eule zoe faain pallaaije⁽¹⁴⁾, da s'eule lieten overklappen⁽¹⁵⁾, en ze goenken toch wēējal vanneer voejsch op goe-valled-uit, tot da ze nog ischj 'nen tore zoege....Ze kwoeme doe den in 'n stad, woe dat d'uize van chicolat en de kassàsteene van peperkoek gemokt woere, en woe da se kaneelstokke veu ijschjelkes⁽¹⁶⁾ gebruiëkte.

Da was ma e leve veu daai manne, die sintjsch lank gin uis och booim ne mi gezien en aaije. Op een, twieje, dra - was daai stad steurmderand ingenome en ze vonne doe 'en oprecht Loelekkerland.

't Was doe kermis in 't Kinnebakstrotjschje⁽¹⁷⁾; ze smuldjschje doe lak sloekkers, droenke lak kiekedieve en lapten e fel stuk in eule krōōg.

Mo letjsch ischj⁽¹⁸⁾....wa verschil!...keutten taaid te veured stierve ze van zonneschaain en grooiten deust, en na ginken er op dra weke taaid meer as veuftig duzed man, van overdōōd⁽¹⁹⁾, den berg af....

(1) Za-en, zei hij (hem).

(2) Stoemelinks, onverhoeds, zonder veel praatjes.

(3) Plamoster, oorveeg.

(4) Out, oord, cent.

(5) Betroden, betrouwde.

(6) Alga, al gauw, dadelijk.

(7) Kie, in éénen keer, plotseling.

(8) Trolje, tralie.

(9) Eet den duvel deu 'en trolje gezien, heeft den duivel door eene tralie gezien (bespied), is den duivel te loos af.

(10) Ekstrooigen, eksteroogen, likdorens.

(11) Moremenneke, moormannetje, pijp.

(12) Anne, handen.

(13) Vanneer, opnieuw, weer.

(14) Pallaaije, vriendelijk aanspreken, pluimstrijken, Vl. de mouw vagen.

(15) Overklappen, overreden, bepraten.

(16) Overklappen, overreden, bepraten.

(17) 't Kinnebakstrotjschje, kermis in 't kinnebakstraatje, Brusselsch spreek woord: goede sier, smulpartij.

(18) Letjsch ischj, let eens, zie eens.

(19) Overdōōd, overdaad.

[p. 38]

Ze leefde doe zoodoenig wel da se stierve, en daai die overbleve aaije ma doe e leve gelak God in Frankraaik.

't Was al zoo lank-geleje da' s' in gin bedde ne mi gesloepen aaije, da ze er na, om den duvel, ni mi en wildjschjen uitkomme.

Mo Goffra, die altaaid de slimmerik speldjschje, paasde in zen aaige, ik zal ekik aaile wel kraaige!...Aai stak, sonder iet te zegge, al d'uizen in brant en seffes sproenken al de slōōpers verdwellemd uit eule vlooijenbak; en dane zelfsten dag nog trokke ze voesjsch⁽¹⁾ al zinged: En avant marchons, du courage, gelak Borremans in 't jōōr dettig.

As ze na wēē lank, géél lank op den doempel⁽²⁾ geweest aaijen en wēēal nie waainig gebrek gelejen aaije, ooide ze op 'ne vruge merreged roepen en schreeive: Godeamus! Godeamus! Jerusalem es doe! Vivan ons!....

‘Joenges, - riep Goffra, - oud aaile waais⁽³⁾, zelle, me zaain veu d'aailige stad, doed in Goesjsch noeme! aaile moesjsch⁽⁴⁾ af en aaile schoenen uit.’

Ge moetjsch ma wete, da se sintjsch twieje jōōr al op eule bloote ferkette⁽⁵⁾ liepe.

Goffra valt op zen kniejè, vraaift zenne neus tege de grond en kust de kassàsteene van biaaischap. Aai stekt zen twie erremen oemooig en roept al graaizede⁽⁶⁾: ‘Kom ie, Jerusalemmeke lief; kom ie, stad van Dōōvid, Salomon, Abraham en Makobaaijere⁽⁷⁾!’....

Mo Jerusalem, natuurelaaik, in plosjsch van baai em te komme, wied in 't nachslot gedoen; ze mochten er ni mi in.

‘Wa na gedoen?’ - za Goffra; - mo wacht ischj 'n betjsche....Seffes doet en ma vaaif, zes ooig uize moeke, op rollekes, mè tores oep en woe da s' allemo glaaik opkrope en den zooi tot tege Jerusalem voesjsch reje, terwaailet dat er eeinige in ballongs bove de stad gienken ange en zooi van uit de locht de Teurke met potscherve, gebroke flesse, oesterschetpen en kareelsteene besmete.

Zoe ga as se tege de mure van de stad woere, smaaitjsch Goffra, mè 'n frans abiletaaid, 'n plank op de veste, sprinkt er den eesten over, en, wēē al zoe rap as ne metteko, loept recht noe 't arsenōōl, doe 't poeiermagezaain springe, en vermooidt veu 't minstjschje vier onderd duzed Egypteneers.

Jerusalem was ferlost!!!

't Was op 'ne Vraaidag, keuts noe de noen, om dra ure....

Eun uur loeter krege m' ie⁽⁸⁾ te Brussel daai gelukkige taaijink met den tellegraf ellektrik, en seffes was 't ie grooite lumenoese-n-en vierewerk....elken erreme mens kreeg van zennen erremeester 'ne zouten erink en e stukske van vaaif en twintjschtjig santieme. Den beurgemeester dēē uitbelle, dat den taptoe nie en zou sloege en dat d'erreberge de gééle nacht zoojen

(1) Voesjsch, voort.

(2) Op den doempel, op den sukkel, in moeilijke omstandigheden ronddwalen.

(3) Oud aaile waais, houdt u wijs (fatsoenlijk).

(4) Moesjsch, muts, pet.

(5) Ferkette, eig. 't Fr. fourchettes, vorken; eene soortgelijke Zuidn. uitdrukking luidt: op zijn tandvleesch loopen.

(6) Graaizede, grijzende, grijnende, weenende.

(7) Makobaaijere, Machabeeën.

(8) M' ie, we hier.

[p. 39]

ope blaaive en den amigo⁽¹⁾ ooik. Zoe dad alleman, op zen zevetien gemakke⁽²⁾, mocht e stuk in zen botte⁽³⁾ drinke....

Ondertusse zag 't er te Jerusalem lief uit; ze vochte doe veu 't gelooif, lak ze zegge....mo. de Jerusalemmeneers oem de Belge te pladooizen⁽⁴⁾, aaijen al eule beureputte⁽⁵⁾ vergeve.

‘Ha! ha! - riep Goffra, lak 'ne gestampten duvel, - ha! ha! ze wille zaailen ons ie vergeven; ewel, ik vergeef eule da niet.’

En aai begost mensse in twieje te klieve, nekke te breke, koppen af te kappe, da 't e pleizier was om te zien; dat tuude⁽⁶⁾ 'n géél week zonder opave⁽⁷⁾, zoedoenig dat de pjere⁽⁸⁾, in de strōōte, tod oen eulen als in 't bloed zwoempe.

Goffra, oem den wad ooit te ruste, goenk op zen blooite knieje op 't aailig graf zitte; mor op ééne kie ooit en wēē-j-al 't kanong roenke.

‘Wel podekke! wa mag da na wēē zaain?’ za en in ze zelve, - ‘'ne mens kan ie gin ooig toedoen.’ 't Woere Aroebes, Moore en ander zwetvegers⁽⁹⁾, die ooit Amerika gekomme woere, oem Goffra op zen oenverwachs af te ransele. Mo ze wisten 't ni goed, want ze krege ma de schooinschtje poeierink⁽¹⁰⁾ da ge mēē a ooige kos zien en doemēē was 't den toch gedōōn.

Veu 't leste van de rekenink wildjschje ze den Goffra keunink moeke van géél Jerusalem; mo da wildjschjen aai niet, zelle. ‘Neje,’ za en. Aai wa⁽¹¹⁾ niks as eer en meester van alles blaaiven, en aai zond al zen kammerōōden vanneer noe Brussel baai eule vrave⁽¹²⁾....

Terwaailet dat en doe na alléén koekeloede, kwamp er 'ne prinschj uit de gebure hem proficiat wense en dēē em 'ne schooinen aronjappel present.

Goffra, die 'ne goeje vent was, smuldjschje seffes⁽¹³⁾ zennen aronjappel op, mo, Juzes fa Maria! aai moest em zuur opkomme!....Aai was van binne vol nicotine en danen onsterfelaaike man die stierf van paain in zen derreme, juscht in 't jōōr elf onderd....

En dad es na de géél istore van danen eldjsch, die ie, den dag van vandoeg, veu de kerk van Kaanberg te pjeed raaidjsch.

S.C.A. Willems.

(1) Amigo, stadsgevangenis; het woord stamt uit den Spaanschen tijd.

(2) Op zen zevetien gemakke, zeer op zijn gemak.

(3) E stuk in zen botte drinke, een stuk in zijnen kraag- of zich dronken drinken.

(4) Pladooizen, eene loer draaien, beet nemen.

(5) Beureputte, bornput, bronput.

(6) Dat tuude, dat duurde.

(7) Opave, ophouden.

(8) Pjere, paarden.

(9) Zwetvegers, zwartvegers, schouwof schoorsteenvegers.

(10) Poeierink, ranseling, klopping.

(11) Wa, wou.

(12) Vrave, vrouwen.

(13) Seffes, dadelijk.