Verzameld werk (2 delen)

(1951-1952)–J.H. Leopold– rechtenstatus



[pagina 277]
aant.IV
[pagina 278]
[Een waskaars op het hoogaltaar] EEN waskaars op het hoogaltaar zoo vredig en zoo wit, zoo helder smeltend aan den rand, zoo brandende van pit.

[pagina 279]
1 Er is een ademen, een dauwen, een wijkend zomerdagverflauwen, waardoor alleen de maan opgaat. O rijke, rijpe honigraat! gekromde cellen liggen open, te geef hun edel vocht, bedropen van welig klevende overvloed, de deesem kostelijk doorvoed smelt van de dun doorzichtig wassen zes trappen af langs de terrassen en stremt op ingelegden vloer naar vakken regelen en snoer gericht en uitgetelde rijen... En rondom honderd gouden bijen zijn zwevend, allen dicht gehuld in het verwerende verguld van krom gebogen pantserplaten, kuras, waarvan de voegen laten de borstels door, den gladden tars de zwarte krabbelpooten dwars gestoken, allen om den schat bedrijvig van het open nat en overzwermend met hun glans den dichtbezetten hemeltrans. Waar zijn de dreven, waar de velden van hunnen oogst? In welke zelden bezochte streek is hun gewin? Zijn achter deze hemelzalen andere perken andre palen een ongeweten buitbehalen met iets van eeuwigheid er in?

[pagina 280]
2 De achterovergelegen wind met lippen die spits zijn uitgepunt laat door de takken van den pijn zijn zangerigheid gezonden zijn. Zijn ademen is van ver en heinde en onnaspeurlijk en heeft geen einde, er is een eeuwige wending in, een levende bestendiging. De ademen van zijn zoeten keel vinden over de hellingen veel van talmen en aanhankelijkheid en darteling zonder onderscheid. En er zijn bundelen van gerucht schuivende door de zijen lucht, uitgezette, zachte bazuinen, zal er een melodie verschijnen? Zal er een stem naar buiten breken en te verstaan zijn en helder spreken? zal er een som zijn van geluid van nu en van een vroegeren tijd?... Echter tevreden en achterover ligt hij turende in den toover zelfvergeten en blaast en blaast zonder schokken en zonder haast een kudde die rustig verder graast.

[pagina 281]
3 De maan: een heldere vensterschijn, een opengeschoven raamgordijn, zie, zie, wat mag er achter zijn? Een feest, een balzaal. Welke paren wandelen ginder, in elkaren verloren, weg met wenk en knik in dit veroverend oogenblik? O blos van eigen heerlijkheid, hoe over alles uitgespreid is er uw waas, teruggevonden op alle dingen in het ronde: verwondering en blozen ligt op aller blanke aangezicht. Onder de luchters in den glans ruggelings naar den wuften dans afgezonderd 's werelds grooten, ouwelijk en van kleur verschoten, moeilijker al, de ruggen rond, pruttelend uit een mummelmond 't onbehagelijk lijf gestoken in goudbrokaat met strakke krooken, zware verfrommelde atlas zij, bont en edele pelterij; aldus drentelend op en neer met plichtplegingen in de weer, met gewichtige handgebaren, met bedenkingen, met bezwaren, ontevreden naar oud gebruik, niet begrijpende wat geschiedt en het weterend: zóó bespied
[pagina 282]
door dit klein prachtige vensterluik. Donkere wolken overdrijven, hommels met harige achterlijven, borstelmonsters met scherpe kaken, krabbelpooten, klauwen en haken, komen ronkende met gezoem gekropen over de witte bloem.

[pagina 283]
[In dezen tuin zijn saamgelegd] IN dezen tuin zijn saamgelegd geelbruine en witte en zwarte steenen, gevoegd, gezocht, dat elk wat zegt met een allengs opkomend meenen, bedoeld door een die niet meer is de velerlei gevormde vlakken, en met in de vakken voorzichtige beteekenis, gebleekten in het aangezicht der zon, gewasschen door den regen, rillende open plekken tegen het plat invallend hemellicht, en stil en toeziend aan de kant de ceders en de blauwe den, wistaria's, de zachte plant van irisbloemen, die ik ken. O lief en teeder onvermogen tegen het gruwzaam element, dat wankels nog iets blijven moge, en strijd met het geweten end.

[pagina 284]
[Is het wel niet, of van hem hier] IS het wel niet, of van hem hier het eigenlijkste en ongezegde in dit terloops terecht gelegde het beste te verstaan is schier? Wat hij beleefde en ondervond en en woorden niet voor had, de de schroom van zijnen mond, het ligt hier open op het pad. en wemelend rijk en licht zooals hij wezen kon somwijl, een stille dag van zon gedoken en half opgericht. Zooals hij langzaam langs ons ging gerust te moede en doende was zijn gedachte las afwezige neuriing heerscher die bestreek

[pagina 285]
[Het adelszwaard, o grauwe mond] HET adelszwaard, o grauwe mond van een veeg starend doodsgezicht, pad dat op schemering gericht, rand van ravijnen zonder grond, omwikkeld met een paardetrens als tak met ranken hier op het achterblad het blanke tot slot en grens.

[pagina 286]
[O dood vlies van de torengracht] O DOOD vlies van de torengracht en wreed gewekte kreet der zwanen, de angst vloeit klam toe door de lanen en stolt rondom de pijlerschacht. O krimpend hart, dat uit den sprong der wurgende belagers hoog naar boven omhoog zich worstelde sloven aamechtig sinds het zich ontwrong, walmende lamp, die opgetild met floersen roet het smeulend gele verduisterde en wuft het eele leven des luchters had omhuld.

[pagina 287]
[Wat brengen? wat met lichte hand] WAT brengen? wat met lichte hand u aandoen tot een onderpand van vaderschap? Heul en verband gelegd om dat wat eeuwig grieft? goed als een mogelijke zoen des levens? wat moet ik u doen? - -Zeer, als 't u blieft. -

[pagina 288]
Cha-wan Over den kolk, over het blauw verglazen van bodemmetalliek een net van mazen, sombergeoogde school van waterblazen. De bellen strekken zich aaneen tot strengen met stil zijn, wiegelingen, zich verlengen en glijden, glijden in een verder brengen. Het leven sidderende heengeleid over spelonken van oneindigheid. Vol opgekomen, veeg vergaan. In purperwindselen ontstaan onder de doeken, waar de nacht bewoog in grommelende droomen, bij onlustwoelingen uit loome boezemen zuchtende opgebracht, en heen naar bloeiende rivieren groenglazen vloeiingen, een drift met snit van richelen gegrift, een welzijn mag zich uit gaan vieren, dat dan door rijker lagen klom, een omstand loerende alom in starensgloed. Omhoog, omhoog!... een wankelende strengel toog naar ijler einde, zilver-schril gezette grenzen, kentertil tot blijde stranding, lest aanschouwen van fonkelschot, iris ontvouwen, flitsen alzijds en tinteling, geknikte stervenssplintering.
[pagina 289]
Doodsch en verzonken, wat verging, wat wordt en is, in frissche kleuren; o eeuwige nood, die op gaat beuren zijn ing een rillende uchtend tegemoet, met scherven en geboet, met afstand en geluksverbeuren. uit niets geboren in blind en onverkondigd uur duur een vleug van bont bekoren dat aan den wand zijn wieken slijt en als het spel ten einde rijt, gevlucht het al, tot niets verloren. Aan korrelige aarde, aan een smalt met een verholen oogopslag schakeerend, dat de ondergrondsche poriën besmerend afdrupt en rijkelijk ten bodem valt; aan hinkende opstand, als met licht bemoeien de vingeren ter nauw de richting wezen en bijkans uit de klomp kwam opgerezen de kromme vorm tot zelfverkozen groeien; aan arbeidskieschheid die het werk niet schendt der krachten, aan het simpelst element genoeg te hebben; peinzend na te speuren den polenstand der kiezelen, de drift
[pagina 290]
der vloeistofstroomen twistende geschift of samensmeltend in verzoende kleuren, het ongehinderde gedrag der dingen, de weerstand, de tevreden mengelingen en hun bloot aangezicht... ver, ver gehouden de noodelooze naadring der gedachten de bevrachten met eigen moeizaam lot en duizendvoude bezorgingen, de zelfzucht van den geest, die altijd en altijd doende is naar eigen aard en oude erfenis gelijk te maken, om te zetten hij en te bedillen. O hoe nu nabij in opene ontmoetenis der oogen de nu gegunde aanblik toegebogen en zich voordoend met doorstroomde wangen en in het rond en volwichtige omvangen der dochteren en hunner handen druk het onbegrijpelijk geluk: in deze scherf, in deze grove wand den ouden oorsprong des heelals te zien, den chaos en de ordening van dien verwarden aanvang en bereikt bestand; in korsten van geronnen kleurenvocht den in opbouw en het stout gewrocht
[pagina 291]
voortdurend volmakende is beturend, te hooren overstortend het gebod, de stem, te liggen aan de borst van God.

[pagina 292]
[Alsof alleen ik en ontdaan] semperque relinqui sola sibi semper longam incomitata videtur ire viam iv 467 Alsof alleen ik en ontdaan over de droef verlaten wegen in schrijnend winterweer en regen een eindeloozen gang moest gaan en hield mijn hart de winden tegen, de scherpe sikkels, die hun spoor inkorven in een rooden voor met zwarte droppelen beregen. De flarden van de wolkenvracht zijn om mijn zwoegend lijf geslagen en slepend worden meegedragen de slippen van een grauwe nacht. Vergeefs, vergeefs afstroomend leekt het hemelwater langs mijn wangen, nu op mijn lippen na bleef hangen het zout der tranen, ongeweekt. Door struiken en door ruw gewas en tusschen wreed verscheurde boomen strompelt met moeizaam verder komen mijn voet en sleept het klamme gras.
[pagina 293]
En leegte, leegte aan alle kant en staren holen zijn strikken spant. zoo grimmig wild en bespringen van wurgende vertwijfelingen dat ik het heet heb uitgegild en met de winden nu te loor en blindelings ben weggevlogen, onwetend waar zij einden mogen maar stormende in eenen door en klappertandend van de jacht spreekt er schande over wie dit dorst aan te doen o, woede om wat op zielegronden nimmer wijkt en eeuwig is verongelijkt, drift, die opnieuw wordt opgezonden en telkens treft als geeselslag <en volgend met den laatsten kreet komt lillende de schok gevaren afgronddiep ontwaren hoe wel ik nu mijn ondergang weet.>

[pagina 294]
Arioso Sluit, boomen, sluit, o ondoordrongen woud, de wereld af, de lokkingen en gulden beloften, al het lachend-leedvervulde van zijn gedragen, weert en tegenhoudt! O stammen, die mij eens als snaren waart, waarop de toets van mijn geluk ging spelen, wordt nu tot grendels tegen al het vele, dat leeg en doelloos op mijn wanhoop staart. Verraad van één en met bestorven mond prevel ik vloek en afschuw tegen allen, de roerselen zijn van mij afgevallen, dood is mijn hart en kil tot op den grond. En voos en zonder zin is en onnut der menschen toedoen. Laat hun voorgelogen opgaan en ijvren ver zijn van mijn oogen en afgeweerd en worden toegeschut. Maar dan - den open hemel klaag ik aan, hoe zulk een schat van liefde en zielsvergoden, van aanhangen met alle mij geboden krachten lafhartig moest ten onder gaan. Hoe jeugd en bloei en weelde in ongehoord verkwisten en het hartsap van mijn leven ik uitgaf en was zalig in het geven en vroeg niet dan een aanzien, dan een woord...
[pagina 295]
Sluit af, sluit af, o hooggewelfde kronen, dat ook het licht uw vredig oord niet schendt! wordt tot een heilig, kuisch grafmonument, waar droefenis en stilte samenwonen.

[pagina 296]
[O zie de opbloei der millioenen hier] O ZIE de opbloei der millioenen hier gestort en uitgestrooid over de perken des hemeltuins en alle bonte werken verheven speling van den gaardenier! In bochten en spiralen soms verstrikt, in kuilen loopend, slingerend opgespat, en door aangevat in purperen groepen geschikt gehoorzaam elk en brandend niet te min, blij in den jongen oorsprong, die zij waren, vervulden reeds van eigen wedervaren, gloed en verlangen van een zielsbegin, waar des oneindigen geestes blinde schat besluiteloos over den bajert zweefde in verre steilte en in den afgrond leefde en het bizondere al in zich bezat. O zie de opbloei der millioenen hier, de weelde van hun overstelpend wezen met iets als van verwantschap af te lezen sier. Wij gingen samen ook langs deze paden en waren gasten ook in dezen hof, fonkelend zelve in het wereldstof, verrukt en trotsch onder de myriaden.

[pagina 297]
Nezahualcoyotl O keizerdichter, o gekroond pöeet, die alle pracht en heerlijkheid versmeet voor drie kalkoenen, den droom van roem en lof gerust inruildet voor verleidelijke lust van venezoenen, hoe is uw gril van kwaden reuk, een fijn bezonnen oordeelspreuk, gewikt, gewogen, uw luchtige bekentenis nuchter en fel inwendig is en onbevlogen. Het haat'lijk purper van den dag, het is een veeg doorzichtig rag vol booze gaten, met kiesche vingers opgebeurd en onderkend en afgekeurd en daargelaten; een frommelig plunje uit de kast, dat allen en dat niemand past, met valsche plooien, geëffend en terecht geschikt maar dat de vogelen verschrikt, het triestig mooie.
[pagina 298]
Te midden van des werelds schoon het onverstand zit op den troon hoog en verheven, met om zich heen in éénen door het onbehagelijke koor en den aankleve. Daar staat dan met verlegen lonk de pooverte van geest te pronk en leunt op krukken, de onmacht en het wanbeleid, bejaarde indrukwekkendheid met kindernukken. De afgunst is er en ziet scheel, de vuige nijd en het krakeel gebald van handen, en weggedoken en op zij de nederige hoovaardij in knarsetanden. Het sluw berekenend gedrag dat telt op vingers, het bejag van eigen voordeel, het klein belang, kort van gezicht, en in een wankel evenwicht het onvast oordeel.
[pagina 299]
Het stroef behoud in eeuwigen schrik, de dweepzucht met verdraaiden blik en fel belijden, en spiegelend zich onderling de lof en de bewondering van wederzijden. De jeugd vol gloed en nieuwe leus maar lijdend aan een vieze neus schoon ongeweten, en aan een roem, die lang verglom, zich koesterende ouderdom dood en vergeten. Bijeengeschoven, klevend daar in voorschriftsvriendschap tot elkaar en onecht klinkend en allen zeer en beursch en ziek, ach en zoo weinig heroiek en zoo ontzinkend. O weerzin, die het al beziet met spitsen blik en stom verdriet en gruwend wezen, bedacht te zijn met hulde en eer, bezoekingen in zulk een sfeer en bij de dezen!
[pagina 300]
<Wat zonder stilstand bezig groeit, met onmerkbare overgang vervloeit, rebelsch en levend, soms overstelpend, soms een licht dat fel verschiet, een droomgezicht ijl en ontzwevend, met tevens een doordrongen zijn van dat aan elk bizonder zijn der laatste gronden, geur hier alleen in uitgestort die niet elders wordt teruggevonden, bevolen te zijn uitgedrukt, met moeite en maar half gelukt en onvolkomen en in de onverschillige schaar van woorden sterk en vast en klaar schuw opgenomen, het zal den zeekren weg opgaan van en van misverstaan en niet beklijven, gespaard het luttele bedrag waar elk zich in herkennen mag overblijven.>
[pagina 301]
En zoo heeft hij den eigen droom, der wenschen overmoed en schroom, hun puur bewaren, den onderdrukt, de bitterheid omlaag geslikt en met bedaren, een die en voortaan de waarde wist van dit bestaan en zonder dezen het gaande en komende begroet, gebeure, wat gebeuren moet en niet zal wezen. Bedroefde trotschaard, die ontweek en niet te vatten was en bleek met strakke lippen den tooi, den schat, het eerepand getroost uit achtelooze hand heeft laten glippen.

[pagina 302]
[Naast ons, naast ons, achter het riet] NAAST ons, naast ons, achter het riet in het parelend luchtverschiet over donkerende landen, bergen opstaand aan de randen speelt het, speelt het, gaan er open klanken, zangen, zoet gerucht ademend in avondlucht en verkwijnend; toegeslopen liggen wij, dat niets bewoog, in het korstig takkendroog rustende op de elleboog. En het prevelt. O, de fluit waarin al het avondweeke en de vrêe der hemelstreken samensmelt, <o diep geluid vloeiend over alles uit! Smarten, smachten van het heet middaglichten strak en wreed, leniging nu en een stijgen uit het omgelegen zwijgen, opkomst van een glooiing en dan bovenste ontplooiing onderwijl dat hel en rein in den lichtkrans, in het ronde klinkt en aanhoudt een refrein als uit (bovenaardsche) monden. Dan, gedwee en omgebogen langs gemakkelijker tocht weer den oorsprong opgezocht, in verkorting en verlenging ongemerkte overbrenging
[pagina 303]
in een aanverwante soort met naar waar het thuis behoort heimelijk toch terugverlangen. O zoetvloeiende gezangen, zanggenade, hemelval die hier de aardbewoners al kluisterende houdt gevangen in het ademloos vertrek dezer stil geworden plek. En aldaar een stil beschouwen, overdenken en ontvouwen van het zangerig overleg, mijmerend langs denzelfden weg. Echter, bij het langer duren over de fiorituren trilde er een donkere traan dat wij soberder van denken een vernieuwde aandacht schenken, beter het verstaan en in deze uitzang hooren dat hier iets verloren zijn verlangst wil zoeken gaan. Over onbevolkte paden rusteloos, ook zelf nomade zwerft het lied des herders, doel zoekend van zijn jong gevoel, over ruigte van gewassen, scherp gewette stekelgrassen, broze biezen, bilzenkruid, over blinkende waterplassen, over sombere valleien en het spreien
[pagina 304]
van een ver gaand heuvelland met brokkelstand van ruïnes galmen in het onontroerde, kalme landschap, dat zijn effenheid even argeloos openleit zijner macht zwaar ongerept <aanwezig> daar. Zoeken, zoeken, dat niet vond achter elken horizont doorgedrongen, en dan van het bleeke eind af zich wendend, afgepijnd naar het eigen ging te keer. Leegte, leegte en ommekeer, moe en met een schrijnen van het pijnen. Ziel die eindelijk gebogen over eigen eenzaamheid, in een spiegelen zich vermeit, in een met droeve oogen in de uren zonder tijd, ongestild vingertoppen opgetild op de ronde gaten , die de wonde openlegt en het vreeselijk zegt, <gedragen> tusschen klagen en beklagen, in de diepte voelt hoe deze ongeneeselijk moet wezen
[pagina 305]
en zijn onvervreemdbaar deel.> Ligt gij en luistert? is uw eigen hart en meegaan en een neigen als van takken in den wind, toebestemd en uitverkoren zijn verborgenst lot te hooren op de lippen van een kind?

Vorige Volgende

aant.IV

[Een waskaars op het hoogaltaar]

1

2

3

[In dezen tuin zijn saamgelegd]

[Is het wel niet, of van hem hier]

[Het adelszwaard, o grauwe mond]

[O dood vlies van de torengracht]

[Wat brengen? wat met lichte hand]

Cha-wan

[Alsof alleen ik en ontdaan]

Arioso

[O zie de opbloei der millioenen hier]

Nezahualcoyotl

[Naast ons, naast ons, achter het riet]