De Nederlandse psalmberijmingen in de 16de eeuw

Van de Souterliedekens tot Datheen met hun voorgangers in Duitsland en Frankrijk

[p. 465]

3. Gezangen

De Heere heeft aan zijn psalmberijming enkele gezangen toegevoegd, te weten:

a.	De thien Gheboden Gods, zoo die in Exod. staen. - ‘Heft op dijn hert' doet open d'ooren’, een vertaling van Marot's Les Commandemens de Diev: ‘Leue le cocur, ouure l'oreille’^1.
b.	De xij. Articulen des Christen gheloofs.: ‘Ick gheloof' vast in God den Vader goet’, melodie en tekst ontleend aan het Frans: ‘Ie croy en Dieu le Pere tout puissant’^2. De tweede strofe luidt:

Au sainct Esprit ma ferme foy est mise:	ICk ghelooue in den heilighen Gheest mede
Ie croy la saincte, & Catholique Eglise	Een al ghemeyn' heilighe kerck' Gods stede
Estre des sainctz, & des Fideles vne	Daer af Christus thooft is, welck is bevonden
Vraye vnion, entre eulx en tout commune:	Der Heilighen ghemeenschap, daer van zonden
De noz pechez pleine remission:	Is vergheffenisse, en oock nerghens el.
Et de la chair la ressurection:	Ick ghelooue oock des vleeschs verrisen snel,
Finablement croy la vie eternelle.	En hier naer een eeuwigh leuen en aeruen,
Telle est ma Foy, & veulx mourir en elle.	Dits mijn ghelooue en daer in wil' ic staeruen.

c.	T'ghebet ons Heeren. Pater noster.: ‘ONS Vader die in die Hemelen zijt’, melodie en tekst ontleend aan het Frans van Marot: ‘Pere de nous, qui es la hault es Cieulx’
d.	De Inghelicke groete. Aue Maria, naar de vorm geïnspireerd op Marot:

Resiouy toy vierge Marie	ZIIT ghegroett ô Maghet Marie,
Pleine de grace abondamment,	Vol van gratien sonder ghetal,
Le Seigneur qui tout seigneurie,	Den Heer' is met u t'allen tye,
Est auec toy diuinement.	Ghezeghent zidy bouen al
Benoiste, certes, tu es entre	Dat vrauwelick heett, en hier beneuen
Celles dessoubz le firmament,	Is ghezeghent heiligh en reyn
Car le fruict qui est en ton ventre,	De vrucht dijns lichaems hoogh verheuen
Est beneit eternellement.	Iesus Christus: dit is certeyn.

De berijming heeft geen muziek bij zich en is dus blijkbaar door De Heere niet voor de zang bedoeld geweest.

c.	Nunc dimittis seruum tuum Domine., ‘NV laett Heer' uwen knecht’, met de bijbehorende melodie^3 vertaald naar Marot's ‘Or laisses Createur.’
f.	De benedictie voor de Maeltijt.

1 Ook door Utenhove vertaald (25. Psalmen 1551); zie boven, blz. 307. De nu volgende Marot-citaten naar Les Oeuures, Paris, Bogard, 1546.

2 De tekst is van Marot, de melodie waarschijnlijk van Bourgeoys.

3 De Heere's melodie heeft een gepunteerde tweede noot in de eerste en tweede regel. Zie voor deze kwestie H. Hasper, Een reformatorisch kerkboek, Leeuwarden 1941, blz. 41.

[p. 466]

g.

Gratie naer de Maeltijdt. Deze twee gebeden tellen één strofe van zeven versregels (ababbcc). De bron is Marot's Priere devant le repas en Apres le Repas^1 (beide in acht regels).

h.

Den Pater noster uut gheleyt, naer tverstandt der heylighe Doctoren. Het meest intrigerende gedicht (zeven strofen van zeven regels) van de gehele bundel! Wie zijn die ‘Heylighe Doctoren’, wier exegese van het allerheiligst gebed De Heere hier in verzen weergeeft? Zijn het rooms-katholieke geleerden geweest? Ik betwijfel het, al zal zeker elk goed katholiek op De Heere's gedicht de laatste versregel kunnen en willen nazeggen: Dies werd van ons Amen gheseit. Typerend roomse gedachten vindt men echter niet in het gedicht, wel gereformeerde, zoals ze bijv. ook in de Geneefse Catechismus voorkomen^2. Ik citeer enkele plaatsen:

i, 1-5

O Eeuwigh God die ons Vadere zijt
Van weghen dijns Zoons onsen Heer' almachtigh,
Die uut ghenaden is ter zeluer tijt
Ons broeder worden, makende ons warachtigh
Van u vianden dijn kinders eendrachtigh:

iii, 1-4

Dynen wille heyligh, oprecht ende goed
(Waer zonder men niet goeds en can begheeren)
Laett gheschie'n in ons, al wilt vleesch en bloed
Daer teghen willende, uwen wille weeren

iv, 5-7

Maer by zonder wild ons ionnen, en gheuen
Tbrood dijns heiligs woorts, d'welc ons onderwijst,
En waer by ons ziele magh werden ghespijst.

v, 1-2

Och God bekennende ons schuld ende quaed
Die ons (gheschiede ons recht) zouden verdommen

vi, 1-2

Laett ons niet vallen in verzouckinghe toch
Daer wy van naturen zijn toe gheneghen

1 Met het Pater noster, Ave Maria en Credo voor het eerst gepubliceerd in de Miroir de treschrestienne Princesse, Marguerite de France [etc.], Paris 1533. Zie o.a. O. Douen, Clément Marot et le Psautier huguenot I, Paris 1878, p. 152.

2 Le Catechisme, c'est a dire, le Formulaire d'instrvire les enfans en la Chrestienté, fait en maniere de Dialogue, où le Ministre interrogue, & l'Enfant respond, achterin La Bible van 1562.