De Nederlandse psalmberijmingen in de 16de eeuw

Van de Souterliedekens tot Datheen met hun voorgangers in Duitsland en Frankrijk

8. De herdrukken van 1558 en 1559

a. [38 Psalmen (1558)]

De vraag naar Utenhove's psalmbundeltjes moet vrij groot geweest zijn, wat verklaard kan worden uit het groeiend aantal vluchtelingengemeenten. En Van der Erven zal graag tegenover die vraag zijn aanbod hebben gesteld. In 1558 beschikte hij over 26 + 12 psalmen. Ten behoeve van degenen die zich voor het eerst een gezangboekje aanschaften, maakte hij een uitgave waarin deze 38 psalmen in de goede volgorde waren geplaatst.

We weten dit uit een mededeling van Le Long. Op blz. 71 van zijn al eerder aangehaalde Kort Historisch Verhaal (1751) zegt hij: ‘Dezen [de 11. Psalmen] volgde kort daarna een nieuwe Druk,

[p. 334]

waarin de voorgemelde 38 Psalmen dus in ordre waren geplaatst: Psalm 1, 2, 3, 6.IV. [....] 145.IV. en 119, in 't korte.’ Voor de verdere inhoud zie men Wieder, Schriftuurlijke Liedekens, Bibliographie nr. XXXVIII.

Het schijnt dat Le Long de laatste wetenschappelijk belangstellende is geweest, die het boekje in handen heeft gehand¹.

1 Het komt niet voor in de Catalogus-Salomon Schouten, 1744. Le Long heeft het dus blijkbaar niet in eigendom gehad.

b. 11. Ander psalmen 1559

Een jaar later legt de ijverige Emdense drukker voor de tweede maal de 11. Psalmen op zijn pers, ten gerieve van hen die wel de 26 bezaten, maar niet de aanvulling, die inmiddels was uitverkocht.

11. ❘ Ander psalmē door ❘ J.V. Autheur der Duytscher ghe = ❘ meynten (die te Londen was) sangk = ❘ boeck / namaels daertoe in rijme, op ❘ sangkswijse te samen ghestelt / ❘ en̄ nu op het eerste in druc = ❘ ke tot stichtinghe ende ❘ troost aller vro = ❘ mer Christe = ❘ nen wtge = ❘ gaen.‖

Ephes. 5. c. 19, ‖

Wordet vol gheests / ende spreket onder ❘ malkanderen door Psalmen ende lof = ❘ sanghen ende gheestelicke Liede = ❘ kens / singet ende Psalmet den ❘ Heere in uwen herten.‖

An. 1559. ‖²

Van deze herdruk zegt Wieder: ‘Regel voor regel (behalve op A8^v, B^r en B^v) gelijk aan de uitgave van 1558, alleen een paar spellingverschillen, bijv. hier: huwelijk, in 1558 ou; mit, in 1558 met.’³

Wieder vergist zich; het moet zijn: in 1558 houwelick, hier houwelick; mit, in 1558 met.

Er is echter met de spelling iets dat veel merkwaardiger is dan Wieder's twee voorbeeldjes ook maar in de verte doen vermoeden. Terwijl de 11. van '58 geheel gezet zijn overeenkomstig het spellingsysteem van de 26. van dat jaar - de enige principiële verschillen zijn een consequent so, bin, bringt, mit, erde, du salt en het presens werden tegenover: zo en so, ben, brengt, met, aerden, du sulst en het presens worden, - brengt de herdruk van '59 weer een nieuw stelsel, zodat de psalmzingers in twee jaar tijds, vier uitgaven gebruikende, de volgende beelden te zien kregen:

25. Ps. '57	26. Ps. '58	11. Ps. '58	11. Ps. '59
bin	ben	bin	ben
(omr)yngt	(omr)ingt	(bedw)inght	(bedw)ingt
syn	zijn	zijn, zyne	syne, zijn
duecht	doeght	doeght	doecht
erden	aerden	erde, aerdtrijck	aerde, aertrijck
wordt	woordt	woordt	woort
aen(schyn)	an(schijn)	an(ghesicht)	aen(ghesicht)

2 Zie ook Wieder, Schrift. Liedekens, Bibliogr. Nr. XLIII. Er is slechts één ex. bekend: Amsterdam U.B. (481 G 30-3). Merkwaardig in deze herdruk is de formule ‘en nu op het eerst’ in de titel.

3 Wieder, Schrift. Liedekens, blz. 140.

[p. 335]

werden	worden	werden	worden
wynt	windt	windt	wint
gans(ch)	gantz	gantz	gantsch
du sult	du sulst	du salt	du salst

Behalve deze doen zich nog incidentele verschillen voor, waarvan de belangrijkste zijn:

1558	1559
Ps. 45, vi, 5 konighinnen	koninghen
vii, 2 goudt	goude
46, v, 4 brickt 6, 2 volcken	breect wolcken
67, ii, 8 die	de
94, iv, 3 den	dien
112, vi, 2 t'saem	t'samen
145, i, 3 v louen	dy louen
ii, 6 ieglick	yeghelick
v, 6 haer, spijsz	hen, spijse

benevens afwijkingen in het aantal lettergrepen per regel door invoering of weglating van de toonloze -e, -e-. Systeem valt er niet in te ontdekken.

Wat de notendruk betreft geldt dezelfde opmerking als bij de 26. Psalmen ten opzichte van de 25.: sommige fouten werden gecorrigeerd, andere slopen binnen. De melodie van psalm 86 werd aangepast aan de ritmiek van het Geneefse psalter. In het algemeen is de notatie van de psalmen in deze herdruk iets slordiger.