De Nederlandse psalmberijmingen in de 16de eeuw

Van de Souterliedekens tot Datheen met hun voorgangers in Duitsland en Frankrijk

6. 26. Psalmen (1558)

Waarschijnlijk was de voorraad gezangboekjes spoedig uitgeput, want ruim negen maanden later is opnieuw een herdruk van de 25. Psalmen gereedgekomen:

26. ❘ PSALMEN ❘ ende ander ghesan- ❘ ghen, diemen in de Duydtsche Ghe = ❘ meynte te Londen, was Ghe = ❘ bruycken = ❘ de. ‖

Colloss. iij. c. 16. ‖ Het woordt Christi wone in v rijcklick ❘ in allerley wijsheyt : leeret ende ver = ❘ manet malckanderen ❘ ende singet ❘ mit Psalmen ende lofzanghen ❘ ende gheestlicke liedekens / ❘ in ghenade den Heere in uwer herten. ❘ ☞ ? ☜ ‖

Ghedruckt te Embden, by Gellium ❘ Ctematium. Anno. 1558. ❘ den 28. Ianuarius. ‖^2
1

2 Wieder, Schriftuurl. Liedekens, Bibliogr. nr XXXVI. Er zijn drie exx. bekend: Amsterdam U.B. (481 G 30-1); Gent U.B. (G 3436) - dit is het door Wieder vermelde ex. uit de bibl. van wijlen J.L. Beijers-; en Londen, Br. Mus., in de verzamelbundel 3434. c. 20., die ook de 11. Ander Psalmen (1558) en de Andere 26. Psalmen (1559) bevat, resp. Wieder XXXVII en XLIV. Deze Londense bundel was Wieder niet bekend.

1 Voor de verbreiding van lied en melodie, zie § 16.

[p. 318]

Moet men Wieder geloven, dan is deze editie - afgezien van de toevoeging van een nieuwe psalm - ‘tot in bijzonderheden gelijk aan no. XXXIV’ = 25. Psalmen 1557. Niets is minder waar. De feitelijke inhoud van de tekst moge ongewijzigd zijn¹, het spellingkleed waarin deze tekst verschijnt, is een totaal ander. Ter illustratie volgen hier de voornaamste verschijnselen van het oude en het nieuwe ‘systeem’, waarbij het zal opvallen dat de veranderingen niet beperkt blijven tot de spelling in engere zin, maar zich ook uitstrekken tot het gebied van het vocalisme.

25. Psalmen.	26. Psalmen.
ghemaket	ghemaecket
haeren	haren
bin	ben
vier	vuer
mueren	muren
vrindelick	vriendelick
wylt, omryngt	wilt, omringt
blyft, syn	blijft, zijn
Soen, doer	Soon, door
ghebeinten	ghebeynten
vernieut	vernieuwt
duecht, nuese	doeght, noese
bloyt	bloeyt
betrauwen, vertraut, staut	betrouwen, vertrouwt, stout
erden	aerden
werden (adj.)	weerden
vremdelinck, mennighe, spreckt	vreemdelingk, menighe, spreeckt
wordt (subst.)	woordt
kommen	komen
aen, aenschyn	an, anschijn
werde, wert (pres.)	worde, wor(d)t
-ct (ontwaecte)	-ckt (ontwaeckte)
-ch(t) (salich, iuecht)	-gh(t) (saligh, ioeght)

1 Op blz. 2 ontbreken de inleidende woorden die in '57 op fol. 3 voorkwamen: HIER volghen de Psalmē, diemen in de Duydtsche Ghemeynte / was ghebruyckende. - Bij de paginering is het ‘fol.’ komen te vervallen - Enige toonloze klinkers, die door hun overtolligheid de zang bemoeilijkten, zijn weggelaten, veel meer zijn er echter ingeslopen (zo bijv. overal heylighen t.o. heilghen in '57, en tal van ende's) - Hetzelfde geldt voor de notendruk. - Hoewel tijdens het drukken nog enkele correcties werden aangebracht (zie Wieder, Schrift. Liedekens, blz. 138 bij nr. XXXVI) is de editie van '58 in het algemeen slordiger dan de voorgaande.

[p. 319]

-nck (koninck)	-ngk (koningk)
-nt (ghesant, ghewoent, wynt)	-ndt (ghesandt, ghewoondt, windt)
hoeft, daet, goet	hoofdt, daedt, goedt
-t blijft als morfeem van de 3e p.s. pres.
gans(ch)	gantz
du sult, staet, salft, straft	du sulst, staest, salfst, strafst

De wijziging van de titel wordt gerechtvaardigd door de toevoeging, onmiddellijk voor het Register - en dus na de afsluiting van de bundel! - van Den cxix. Psalm. Volledig luidt het opschrift:

Den cxix. Psalm : beati immaculati. Op de wijse, God / der Goden &c.

Het is de letterlijke vertaling van Greiter's bewerking in 4 strofen der eerste 16 bijbelverzen van deze psalm:¹

Es sind doch selig alle die	HET zijn ia saligh alle die,
im rechten glauben wandlen hie	in rechten ghelooue wandelen hier,
im gsatze gottes herren.	in de Wet Gods des Heeren.
..............	.................

De melodie-aanduiding (God, der Goden) is de beginregel van Utenhove's 50e psalm, die in de bundel is opgenomen en gezongen wordt op de wijs die Greiter in 1525 voor zijn psalm 119 had gecomponeerd.

1 Wackernagel III, No. 121.